گفت‌وگو با كارگردان فيلم مادري
فيلمي با حس‌هاي مادرانه /از نگاه فمينيستي بيزارم
زهره عزپور
فيلم «مادري» اولين تجربه بلند سينمايي رقيه توكلي در مقام كارگرداني است كه تهيه‌كننده آن سياوش حقيقي است. نازنين بياتي، هانيه توسلي، هومن سيدي، مليسا ذاكري، مريم بوباني، آنا زارع، سجاد اسماعيلي و... بازيگران اصلي اين فيلم هستند. داستان فيلم درباره زندگي دو خواهر است كه به تنهايي در شهر يزد با يكديگر زندگي مي‌كنند؛ با اين تفاوت كه يكي عشق خود را رها كرده و ديگري عشقش او را رها كرده است. آنها يك تنه برابر مشكلات و مسائلي كه سر راه دارند، ايستادگي مي‌كنند و حركتي رو به جلو دارند. فيلم «مادري» يك ملودرام اجتماعي و خانوادگي است. با رقيه توكلي درباره اولين تجربه‌اش گفت‌وگو كرديم.
(فيلم مادري) اولين تجربه فيلم بلند داستاني شما است. شما قبلا تجربه‌هايي در فيلم كوتاه يا مستند داشتيد، آنهاچه تاثيراتي در فيلم سينمايي‌تان داشت؟
سال 83 از يزد به تهران آمدم و در دانشگاه سوره، در رشته سينما فوق‌ليسانس گرفتم؛ بعد از اينكه درسم را تمام كردم به يزد برگشتم. تقريبا 30 فيلم كوتاه مستند و داستاني را كارگرداني كردم و تمام تلاشم را كردم كه در سن 30 سالگي بتوانم اولين فيلم بلند سينمايي را بسازم. نزديك به دو سال درگير نوشتن فيلمنامه بودم و فيلمنامه آماده شد و پروانه ساخت گرفتم.
شما پيش از اين در اغلب فيلم‌هاي كوتاه داستاني دغدغه كودكان را داشتيد. اما از جايي به بعد به مسائل زنان متمركز شديد. اين دغدغه از كجا شكل گرفت؟
زماني كه وارد دانشگاه شدم، 19 ساله بودم. در آن دوران خيلي درگير مسائل و مشكلات زنانه و دخترانه‌اي كه وجود داشت نشدم. از دوراني به بعد درگير مسائل و مشكلات زنان شدم، به دليل اينكه دور از خانواده و با دوستانم زندگي مي‌كردم و فيلمنامه‌هايي كه نوشتم همه به اين مسائل سوق پيدا كرد. از فيلم‌هايي كه در مورد كودكان و نوجوانان ساختم، به مسائل زنان رسيدم و در فيلم بلند هم تاثيرات خودش را گذاشت و اين اتفاق افتاد كه فيلم زنانه‌اي ساختم.
اين فيلم يك اثر كاملا زنانه محسوب مي‌شود. مي‌توانيم بگوييم به اين فيلم با ديدگاهي فمينيستي نگاه مي‌كنيد؟
فيلم، عاشقانه و داراي حس‌هاي زنانه است اما هيچگاه ديدگاه فمينيستي نداشته‌ام. اصولا از اين نوع ديدگاه به‌شدت بيزار هستم اتفاقا در فيلم من مردان بسيار خوبي حضور دارند و من تفاوتي ميان دو جنس مرد و زن در فيلمنامه قايل نشده‌ام. شما اگر فيلم را نگاه كنيد متوجه داستان مي‌شويد. فيلم عاشقانه و داراي حس‌هاي زنانه است.
چرا بازيگر‌هاي سرشناسي مانند هانيه توسلي و هومن سيدي، را انتخاب كرديد؟
يكي از دلايلي كه چهره‌هاي سرشناس را انتخاب كردم، تجربه‌هاي خيلي خوبي بود كه آنها در عرصه بازيگري دارند. فيلم «مادري» اولين تجربه فيلم بلند داستاني است كه كارگرداني كردم، مطمئنا آدم‌هاي با تجربه مي‌توانند در اين فيلم موثر باشند و من هم مي‌توانم از تجربه‌هاي آنها استفاده كنم. جدا از اين مساله، مي‌توانم به اين موضوع اشاره كنم كه وقتي فيلمي ساخته مي‌شود، مي‌خواهيم كه هم درجشنواره و هم اكران عمومي ديده شود و يكي از مسائلي كه در سينماي ما وجود دارد حضور بازيگر است. جدا از سينما، براي ديده شدن فيلم، بازيگرهايي كه در فيلم ايفاي نقش مي‌كنند براي تماشاگر مهم است. اين موضوع در كل دنيا وجود دارد كه چه بازيگرهايي در اين فيلم بازي مي‌كنند. اين فيلم نخستين تجربه‌ام بود و من شناخته شده نبودم، اما حضور بازيگرها باعث مي‌شود اين فيلم ديده شود و تمام تلاشم را كردم كه بازيگراني را انتخاب كنم كه هم با فضاي فيلم آشنا باشند و هم اينكه مردم آنها را بشناسند و دوست‌شان داشته باشند.
چرا اسم فيلم را مادري گذاشتيد؟
مادري را از اين جهت براي فيلم انتخاب كردم كه يكي از اين دو خواهر مجبور مي‌شود براي فرزند خواهرش مادري كند و خاله‌اي دارند كه او نيز براي آنها مادري كرده است. يك جاهايي متوجه مي‌شويد كه زندگي اين دو خواهر با هم گره خورده است و بايد يكي از آنها براي ديگري مادري كند. در فيلم همه براي هم مادري مي‌كنند، حتي دختر بچه فيلم هم براي مادرش، مادري مي‌كند. در فيلم حس‌هاي مادرانه زيادي وجود دارد. يكي از حس‌هايي كه در زنان وجود دارد مادري كردن است.
شما قبلا گفته‌ايد كه كارگردان‌هاي مرد كه درباره زنان فيلم مي‌سازند به دليل اينكه خيلي نسبت به زن‌ها شناخت ندارند عمدتا دراين زمينه نمي‌توانند موفق عمل كنند. در صورتي كه كارگردان‌هايي مثل رضا ميركريمي فيلم به همين سادگي، داريوش مهرجويي پري، سارا، ليلا و... را ساخته‌اند كه اتفاقا انگار شناخت كاملي از زنان دارند؛ آيا شما مي‌توانيد اينها را ناديده بگيريد؟
همه مردها نه، اكثر اوقات كارگردان‌هاي مرد به دليل اينكه خيلي شناختي نسبت به زن‌ها ندارند، نمي‌توانند در اين زمينه موفق عمل كنند. تعدادي از دوستاني كه فيلمي در مورد زنان ساختند وقتي كه فيلم آنها را مي‌بينم، حس خوبي نسبت به آن ندارم. مانند من كه حس مردانگي را آن‌طوري كه يك مرد در موقعيت‌ها چه كاري انجام مي‌دهد تصور نكردم اگر آنها هم براي نوشتن فيلمنامه از زنان اطراف‌شان كمك نگرفته باشند مطمئنا آن حس‌ها را نمي‌توانند بيان كنند.