دلايل مواضع جديد
شوراي همكاري خليج‌فارس در برابر ايران
هادي جرقوئيان
مدتي است منطقه خاورميانه دچار مناقشه‌هايي جدي شده است و هر كدام از آنها تاثيراتي بر روابط كشورهاي واقع در منطقه داشته‌اند. يكي از مهم‌ترين اين مناقشات، تنش و قطع ارتباط ميان ايران و عربستان سعودي (به عنوان دو كشور مهم منطقه‌اي) بوده است. پس از ايجاد بحران در روابط دو كشور، رابطه ايران با شوراي همكاري خليج فارس و كشورهاي كوچك‌تر عضو آن نيز دچار تغيير و تحول شد. اكنون و پس از وقوع اتفاقات جديد در جنگ سوريه، شيخ الصباح وزير خارجه كويت به نمايندگي از شوراي همكاري خليج فارس در چهارشنبه گذشته به تهران سفر كرد و پيغام اعضاي اين شورا را به دولت ايران منتقل كرد؛ پيامي كه بسياري آن را درخواست اين شورا از ايران براي مذاكره و آغاز ارتباطي جديد دانسته و تعبير كرده‌اند. چه چيز سبب شد شوراي همكاري خليج فارس و عربستان سعودي از تنش با ايران دست كشيده و خواستار مذاكره شوند ؟ دليل اين عقب‌نشيني آنها از مواضع
خود چيست؟
مي توان گفت يكي از مهم‌ترين دلايل عقب‌نشيني شوراي همكاري خليج فارس از مواضع خود، روابط اقتصادي و سياسي هر يك از اعضاي كوچك اين شورا با تهران است كه بعضا سابقه‌اي طولاني نيز دارد.
به نوشته مجله «امور خليج فارس»، به عنوان مثال قطر خواهان ارتباط شوراي همكاري خليج فارس با ايران است زيرا اين كشور روابط اقتصادي حياتي با تهران دارد. بايد توجه داشت كه ميادين مشترك نفتي زيادي ميان ايران و قطر وجود دارد؛ بزرگ‌ترين ميادين مشترك نفت و گاز جهان ميان قطر و ايران قرار دارد كه قسمت ايراني آن «پارس جنوبي» است و بخش قطري آن «گنبد شمالي» نام دارد. در نوامبر گذشته، قطر روزانه 650 ميليون مترمكعب گاز از اين ميدان مشترك برداشت كرد و ايران روزانه 430ميليون مترمكعب؛ به معناي نسبت 6 به 10 به سود قطر. اما اين در حالي است كه ايران به سرعت در حال افزايش توليد خود است و اين امر موجب نگراني قطر را فراهم ساخته است. مالكيت مشترك ميادين نفت و گاز، قطر را وادار مي‌سازد تا روابطي پايدار با ايران داشته باشد.
وضعيت كويت و امارات به گونه‌اي ديگر است؛ كويت به‌شدت به دنبال واردات گاز ال‌ان‌جي از ايران است و همواره درصدد آن بوده تا به توافقي تجاري با تهران در اين باره دست يابد. اما در اين سال‌ها به دليل وجود تحريم‌ها و نيز تنش‌هاي منطقه‌اي، نتوانسته با ايران به توافقي دست يابد. امارات متحده عربي نيز در طول 15 سال گذشته يكي ار بزرگ‌ترين صادركنندگان به ايران بوده و فقط در سال 2014، بيش از 11 ميليارد دلار كالا و خدمات به اين كشور صادر كرده است.
در يك سال گذشته، تجارت امارات متحده عربي نيز با ايران به مشكل برخورده است. به نظر مي‌رسد درست است كه در اين مدت، عربستان سعودي به برخي از كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس در زمان بحران كمك كرده است (مانند بحرين)، اما نتوانسته است از نظر اقتصادي اين دولت‌ها را متقاعد و راضي به قطع كامل ارتباط با ايران كند. از طرفي، كشورهاي كوچك عربي نيز با مشاهده رشد اقتصادي ايران و در نظر گرفتن منافع بالقوه روابط اقتصادي با تهران، فشارهاي خود بر رياض را افزايش داده و سبب عقب‌نشيني شوراي همكاري خليج فارس از مواضع خود شده‌اند. دليلي ديگر كه براي مواضع جديد شوراي همكاري خليج فارس مي‌توان در نظر گرفت، هزينه‌هاي فزاينده عربستان سعودي در
جنگ يمن است.
بر اساس گزارش رويترز، عربستان ماهانه حدود 175 ميليون دلار هزينه بمباران هوايي در يمن مي‌كند؛ اين مبلغ علاوه بر 500 ميليون دلار هزينه عمليات‌هاي زميني در اين كشور است. بر اساس اعلام رياض، عربستان در حالي‌در سال گذشته ميلادي 87 ميليارد دلار كسري بودجه داشته است كه تنها 56 ميليارد دلار هزينه‌هاي نظامي اين كشور طي يك سال بوده است (حدود 25 درصد از كل بودجه عربستان.) بودجه دفاعي عربستان از زمان آغاز بهار عربي در‌سال 2011، حدود 19 درصد افزايش داشته است. تنها به دليل هزينه‌هاي جنگ سعودي‌ها در يمن، ذخاير خارجي عربستان در طول 12 ماه از 732 ميليارد دلار به 623 ميليارد دلار كاهش
يافته است.
اين آمار و ارقام به خوبي بيانگر آن است كه ادامه تنش در يمن، هزينه‌هاي مالي فراواني را براي رياض در پي خواهد داشت كه در شرايط كنوني، به هيچ عنوان منطقي به نظر نمي‌رسد. دليلي ديگر كه مي‌توان براي مواضع جديد شوراي همكاري خليج فارس در نظر گرفت، مبهم بودن سياست خارجي دونالد ترامپ است؛ اين ابهام باعث نگراني دولت‌هاي خليج فارس شده و آنها هيچ چشم‌انداز روشني از ديپلماسي آينده ترامپ در خاورميانه ندارند. از طرفي، برخي موارد نيز نگراني آنها را تشديد مي‌كند از جمله آنكه «اولويت امريكايي بودن» و تمركز بر سياست داخلي، نقش جهاني ايالات متحده را تحليل و تضعيف كند.
از طرف ديگر و بنابر نوشته «موسسه دولت‌هاي عرب» در واشنگتن، ترامپ بارها به تمجيد از ولاديمير پوتين پرداخته و گفته است روسيه مي‌تواند شريكي براي ايالات‌متحده در جنگ عليه تروريسم در سوريه باشد. از ديدگاه اعضاي شوراي همكاري خليج فارس، اساسا هر ديپلماسي مي‌تواند ايالات متحده را در سوي ايران در جنگ سوريه قرار دهد؛ جنگي كه مي‌تواند چشم‌انداز استراتژيك منطقه‌اي را براي دهه‌هاي آينده ترسيم كرده و شكل دهد.