متغيرهاي جنگ خليج فارس
علي ودايع
حال و هواي خليج فارس شباهت زيادي به روزهايي دارد كه صدام در بغداد براي ايران رجزخواني مي‌كرد. «محمدبن سلمان» وزير دفاع و وليعهد عربستان كه سوداي پادشاهي سعودي را در سر مي‌پروراند براي ايران رجزخواني مي‌كند و عليه كشور قطر به شكل گاز‌انبري وارد عمل شده است. شاهزاده تكفيري رياض مي‌داند كه جنگ همواره براي كشورهاي ديكتاتوري به عنوان پادزهري در حل بحران‌هاي داخلي به كار مي‌آيد؛ برهمين اساس تلاش مي‌كند جنگ قدرت با اقوام سعودي خود را به خليج فارس منتقل كند.
متغير اخواني در فضاي پساداعش براي عربستان به‌شدت كشنده است. قطر با تكيه بر درآمدهاي هنگفت نفتي و غول رسانه‌اي جهان عرب به برادري ياغي براي عربستان تبديل شده بود اما محمد بن سلمان مي‌خواهد آنها را ادب كند. نگراني بزرگ سعودي‌ها اين است اخوان‌المسلمين بار ديگر قدرت را در مصر به دست بگيرد و منافع آنها را در كشورهاي عرب خاورميانه به چالش بكشد. در اين مورد تركيه مي‌داند كه پس از قطر مورد هدف ائتلاف سعودي قرار خواهد گرفت.
رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه كه پس از فرانسه، انگليس، آلمان، امريكا و اتحاديه اروپايي گمان مي‌كرد توانايي حل مساله دوحه را دارد به در بسته خورد. محمدبن سلمان عزم كرده نسخه اخوان‌المسلمين را با همراهي امارات متحده عربي، بحرين و مصر براي هميشه بپيچد و در اين راه حاضر به برخورد نظامي با قطر است. در متغير اخوان دردسر اينجاست كه تركيه چاره‌اي جز همراهي با قطر ندارد. شاهزاده تكفيري رياض كه در يمن تحقير شده و در عراق، سوريه و ليبي به نتيجه مشخصي دست نيافته مي‌خواهد يكي از تهديدات اصلي را در نطفه خفه كند.
مي‌توان گفت كه واكنش محمد بن سلمان نسبت به متغيرهاي داخلي و خارجي شباهت‌هاي زيادي به صدام حسين دارد. شاهزاده تكفيري رياض از اقوام و خويشاوندان خود به‌شدت احساس خطر مي‌كند. وي كه در يك شبه كودتا عليه خاندان سعودي به وليعهدي و در نهايت اداره امور عربستان دست يافت از درون با مخالفت برخي اقوام همانند «محمدبن نايف» وليعهد پيشين، « احمد بن عبدالعزيز» وزير سابق كشور و يكي از شخصيت‌هاي«شاخه سديري‌ها»، «عبدالعزيز بن عبدالله» معاون وزير خارجه و نماينده شاخه ملك« عبدالله بن عبدالعزيز» پادشاه سابق و گارد ملي در شوراي بيعت و شاهزاده «محمد بن سعد» معاون امير منطقه رياض كه در ميان شاهزاده‌هاي غير« سديري»داراي محبوبيت است و نيز شاخه شاهزاده‌هاي غير از نسل پادشاه موسس مواجه شده است.
برخورد نظامي با قطر در مرحله نخست مي‌تواند ولع قدرت نمايي پادشاه آينده عربستان را سيراب كند اما او همانند صدام مي‌خواهد با ايران وارد برخورد مستقيم شود زيرا جنگ نيابتي سعودي كه اتفاقا مورد حمايت «باراك اوباما» رييس‌جمهوري پيشين امريكا بود با شكست مواجه شده است.
در فضايي كه ترسيم شد، متغير خطرناكي به نام دونالد ترامپ در قامت اصلي‌ترين حامي محمد بن سلمان حضور دارد. رييس‌جمهوري امريكا كه تيمي را مسوول لغو تفاهم برجام كرده است براي فرار از رسوايي راشاگيت نيازمند يك جنگ در خليج فارس يا كره شمالي است. كاخ سفيد در جنگ خليج فارس سود سرشاري را كسب خواهد كرد، پس آنها از برخورد عربستان با ايران حمايت مي‌كنند.
رييس‌جمهوري امريكا در چانه‌زني با رييس‌جمهوري روسيه در حاشيه نشست G20، ضمن لغو برنامه حمايت واشنگتن از شورشيان ميانه‌رو در جنگ سوريه به كرملين پيشنهاد تجزيه سوريه با حفظ سيطره ارتش سرخ بر بندرلاذقيه و دمشق را داده است. ترامپ تلاش مي‌كند با پيشنهادات وسوسه‌انگيز به ولاديمير پوتين در موضوع جنگ سوريه، مساله اوكراين يا حتي سهم دادن در قطر تلاش مي‌كند رفاقت مسكو با تهران را دچار چالش كند. روسيه كه در جريان معامله بزرگ ديميتري مدودف با اوباما روي قطعنامه شوراي امنيت عليه ايران و انقلاب نارنجي اوكراين با امريكايي‌ها به تفاهم رسيده بود، نگران است كه اين‌بار نيز معامله آنها براي كرملين عقيم بماند.
بحث قاتل بروسلي و دستاوردهاي برجام در تهران همچنان نقل محافل است اما مواضع اخير اتحاديه اروپايي نشان مي‌دهد كه وضعيت چينش متغيرهاي جنگ خليج فارس نگران‌كننده شده است. گسترش تعاملات ايران با كشورهاي اروپايي اقدامي است كه قطعا در ايجاد محدوديت براي تهديداتي كه عليه ايران وجود دارد بايد در دستور كار قرار گيرد.
در روزهايي كه رفتار وليعهد سعودي شباهت زيادي به صدام پيدا كرده و با در نظر گرفتن فاجعه منا، مشخص نيست با چه تضميني حجاج ايراني راهي عربستان مي‌شوند. محمدبن سلمان رسما و علنا بيان داشته است كه چشم ديدن ايرانيان را ندارد اما كاروان‌هاي ايراني تقاضاي صدور رواديد كرده‌اند تا در انتظار پراضطراب‌ترين مناسك حج ايرانيان بايستيم.
با كنار هم چيدن متغيرهاي جنگ خليج فارس ظاهرا برخورد حتمي به نظر مي‌رسد و بايد چشم‌انتظار يك برخورد نظامي قريب‌الوقوع بود. متغير تركيه و قطر مي‌توانند مانع وقوع فاجعه شوند. در جريان كودتاي نافرجام سال گذشته تركيه همه ديدند كه ائتلاف سعودي نقش مستقيم داشته است و احتمال تكرار وقوع اين اتفاق جدي است.
وراي تمام آنچه بيان شد، رسوايي راشاگيت و تكرار سرنوشت نيكسون براي ترامپ در سال 2018 مي‌تواند چينش تمام متغيرها را برهم بزند. در امريكا هستند كساني كه معتقدند دونالدترامپ مهره كرملين در كاخ سفيد است و خود را به آب و آتش مي‌زنند تا رسوايي واترگيت تكرار شود. به موازات اين گروه در واشنگتن نيز برخي از هزينه‌هاي سنگين حضور ارتش امريكا در جنگ خليج فارس ابراز نگراني مي‌كنند. نوع ادبيات ديپلماسي جمهوري اسلامي توانايي تشديد يا مهار متغيرهاي جنگ خليج فارس را دارد.