ركس تيلرسون از اختلاف با دونالد ترامپ برسر توافق هسته‌اي سخن گفت
حمله به فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران
حمايت نرم از تداوم برجام
سارا معصومي
قريب به هفت ماه از دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده گذشته است اما هنوز تكليف اين دولت با برنامه جامع اقدام مشترك موسوم به برجام كه ميان ايران و شش كشور ديگر در سال 2015 به دست آمد، مشخص نشده است. هرچند كه در هفته‌هاي ابتدايي حضور ترامپ در كاخ سفيد گمانه‌زني‌هاي اوليه مبني بر اينكه وي به سرعت از توافق هسته‌اي با ايران خارج خواهد شد رنگ باخته بودند و با دو بار تاييد پايبندي ايران به برجام در ماه‌هاي آوريل و جولاي عملا نتيجه‌گيري شد كه دولت جديد امريكا قطار سياست خارجي را از ريل باقي ماندن در توافق هسته‌اي خارج نخواهد كرد اما در چندهفته اخير علامت‌هايي كه كليددار كاخ سفيد از خود نشان داده گوياي حقيقت ديگري است. به نظر مي‌رسد رييس‌جمهور امريكا همچنان بنا دارد فضاي خوف و رجا پيرامون نزديكي به ايران را در سطح بين‌المللي حفظ كند لذا در گفت‌وگوهاي اخير خود كه بهترين نمونه آن مصاحبه‌اش با وال استريت ژورنال بود، تاكيد مي‌كند كه ايران تا ماه سپتامبر در برجام باقي نخواهد ماند و همچنين گروهي از معتمدان خود را تشكيل مي‌دهد تا بهانه لازم براي عدم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي تا ضرب‌الاجل بعدي كه اواخر اكتبر است را پيدا كند. درحالي كه دونالد ترامپ با شعار توجه به مسائل داخلي و تمركز بر مشكلات مردم كشورش به جاي پيوستن به سياست خارجي به ميدان آمده بود، اكنون زمين بازي را تغيير داده و بيشتر در زمين سياست خارجي است كه توپ مي‌زند؛ پاس‌كاري‌هايي كه عملا عنان مسائل سياست خارجي را از دستان چهره‌هاي مختص اين حوزه مانند ركس تيلرسون، وزير خارجه گرفته و به تندروهاي نشسته در كاخ سفيد سپرده است. در چندهفته اخير مطالب متنوعي از سوي رسانه‌هاي امريكايي به خصوص نيويورك تايمز و فارن پاليسي منتشر شده بود كه در همگي آنها بر اختلاف ميان رييس‌جمهور و برخي از چهره‌هاي اصلي كابينه‌اش مانند وزير خارجه و وزير دفاع بر سر نحوه برخورد با توافق هسته‌اي تاكيد شده بود. همه‌چيز در حد ادعا باقي مانده بود تا اينكه روز سه‌شنبه به وقت امريكا، ركس تيلرسون در نخستين نشست خبري خود با اهالي رسانه در وزارتخانه متبوعش اعلام كرد كه وي و رييس‌جمهور ترامپ اختلاف‌هايي با هم در مورد توافق هسته‌اي ايران دارند اما در ادامه تاكيد كرد كه ايران روح برجام را با فعاليت‌هايش نقض مي‌كند. تيلرسون در ادامه سخنانش براي چندمين بار در چندهفته گذشته اعلام كرد كه امريكا با متحدانش براي حصول اطمينان از اينكه تهران به تعهدات خود در برجام پايبند است، همكاري مي‌كند. هرچند كه تيلرسون در سخنان خود در نشست خبري به صراحت از اختلاف ميان خود و ترامپ در مورد برجام سخن گفت اما اعلام كرد كه رابطه‌اش با رييس‌جمهور خوب است و از اينكه ايده‌ها و اعتقادات خود را به وي بگويد ابايي ندارد و اين كار را به راحتي انجام مي‌دهد. وزير خارجه امريكا در بخش‌هايي از سخنانش كه مربوط به نحوه مواجهه با ايران بود، گفت: ما ديدگاه‌هاي متفاوتي نسبت به برجام و نحوه برخورد و استفاده از اين توافق با هم داريم. اما فكر مي‌كنم كه اگر همين اختلاف‌ها را با هم نداشتيم من براي كمك كردن به دولت وي در كابينه‌اش حضور پيدا نمي‌كردم.
نقص برجام، توجه صرف به مسائل هسته‌اي است
تيلرسون در بخش‌هاي ابتدايي سخنان خود زماني كه نوبت به اظهارات تفصيلي در مورد پرونده‌هاي روي ميز رسيد به ايران اشاره كرد و البته مقدمه‌اي كه براي اشاره به ايران به آن متوسل شد با واقعيت‌هاي روي زمين تفاوت بسيار فاحشي داشت. وي در اين باره گفت: هم‌راستا با تلاش‌هاي‌مان براي متوقف كردن افراط‌گرايي اسلامي در تمام جنبه‌هاي آن مي‌خواهيم مانع از اين بشويم كه ايران به تسليحات هسته‌اي جديد دست پيدا كند. ما مي‌خواهيم مانع از اين شويم كه ايران بر آتش تروريسم بيفزايد يا به توسعه نفوذ در خارج از مرزهايش ادامه دهد. (تيلرسون در حالي اين دو ادعا را عليه ايران مطرح كرده است كه تهران بارها و بارها بر عدم مشروعيت توليد و استفاده از تسليحات اتمي تاكيد داشته است و در مقوله مبارزه با تروريسم هم نخستين كشوري كه به كمك كردستان عراق و بغداد براي مبارزه با داعش رفت، ايران بود).
تيلرسون در بخش‌هاي ديگري از سخنانش علت اصلي نارضايتي برخي مقام‌هاي امريكايي از برجام را به صراحت بر زبان راند و گفت: اگر تنها يك مساله باشد كه اميدوارم بتوانم مردم را متوجه آن كنم اين است كه اين توافق تنها به بخش كوچكي از تهديدهايي كه ما از جانب ايران با آن روبه رو هستيم، پرداخته است و آن هم برنامه هسته‌اي ايران است. يكي از دستاوردهاي نامناسب اصرار بر شكل‌گيري و تداوم اين توافق اين است كه برجام تنها يك بخش را شامل شده و تمام فعاليت‌هاي بي‌ثبات‌كننده ايران در منطقه را ناديده گرفته است. فعاليت‌هايي نظير آزمايش موشك‌هاي بالستيك، صادرات تروريسم، صادرات بي‌ثباتي به يمن، صادرات جنگجو به سوريه و عراق. بنابراين در حالي كه اين توافق به حيات خود ادامه مي‌دهد به نظر مي‌رسد كه ما چشم هاي‌مان را بر روي ساير مسائل مورد اختلاف با تهران بسته‌ايم. (تيلرسون در حالي به پرداختن صرف برجام به مسائل هسته‌اي گلايه مي‌كند كه مقام‌هاي ايران بارها و بارها در جريان مذاكرات هسته‌اي تاكيد داشتند كه تنها مجوز مذاكره با امريكا در قالب برنامه هسته‌اي را دارند و هيچ مذاكره‌اي با اين كشور در باب فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و همچنين توانمندي نظامي اين كشور صورت نخواهند داد. مقوله صدور تروريسم از سوي ايران نيز در حالي از جانب وزير خارجه امريكا مطرح مي‌شود كه بيش از 10 نفر از تروريست‌هايي كه حادثه 11 سپتامبر 2001 را در امريكا كليد زدند تبعه عربستان سعودي بودند كه رابطه بسيار حسنه سياسي و اقتصادي با امريكاي ترامپ برقرار كرده است.)
همكاري با متحدان منطقه‌اي عليه ايران
وزير خارجه امريكا در ادامه تاكيد كرد كه گفت‌وگو درباره ايران با برجام آغاز يا به پايان نمي‌رسد و افزود: اين توافق به همه مشكلات ما با ايران نپرداخته است لذا نمي‌خواهم مردم تصور كنند كه آنچه همه سياست ما در قبال ايران را تبيين و تعريف مي‌كند برجام است. تيلرسون در ادامه در نقش بلندگوي برخي رقباي منطقه‌اي ايران ظاهر شد و همان اتهام‌هايي را در مورد تهران تكرار كرد كه از زبان رهبران متحدان منطقه‌اي امريكا مانند عربستان سعودي به گوش مي‌رسد و گفت: ايران در سياست خود براي توسعه نفوذش در خاورميانه مصمم است و به اين سياست ادامه مي‌دهد. ما با متحدان خود در منطقه همكاري مي‌كنيم تا با برنامه‌هاي توسعه‌طلبانه ايران برخورد كنيم. ايران نه تنها در عراق و سوريه و يمن كه در افغانستان هم نقش منفي بازي مي‌كند. (تهران بارها و بارها بر رابطه صلح آميز با همسايگان خود تاكيد كرده و به عنوان نمونه محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در جريان آخرين سفر خود به نيويورك در مصاحبه با چارلي رز در پاسخ به ادعايي مشابه تاكيد كرد كه دوره غلبه يك قدرت غالب بر منطقه گذشته است و زمان همكاري براي رسيدن به ثبات و صلح است)
گفت‌وگوها در مورد سودمند يا زيانبار بودن
برجام ادامه دارد
درحالي كه توافق هسته‌اي در دوره باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده با استقبال گسترده‌اي روبه رو شده بود اما از زمان پيروزي ترامپ در انتخابات و پس از آن هم انتقال رسمي قدرت به وي عملا اين توافق با پيشوندهايي مانند بدترين توافق قرن يا هديه‌اي پيشكش به ايران از سوي مقام‌هاي امريكايي مخاطب قرار گرفته است. تيلرسون در بخش‌هايي از سخنانش سرانجام به اصلي‌ترين نگراني اين روزهاي جامعه جهاني و شركاي امريكا در برجام هم كه فرجام اين توافق هسته‌اي در دولت ترامپ است اشاره كرد و گفت: فكر مي‌كنم رييس‌جمهور به صراحت در مورد نارضايتي خود از برجام به عنوان يك وسيله يا ابزار سخن گفته است. ما به گفت‌وگوها و بحث با رييس‌جمهور در مورد سودمند بودن اين توافق ادامه مي‌دهيم. با اروپايي‌ها هم در مورد مطمئن شدن از پايبندي ايران به برجام صحبت خواهيم كرد و هم اين موضوع كه آيا ايران واقعا به اين توافق پايبند است و متن و روح آن را اجرا مي‌كند يا نه را به چالش خواهيم كشيد. ما تا ضرب‌الاجل بعدي به اين موضوع فكر مي‌كنيم كه آيا بايد همچنان در اين توافق باقي بمانيم و اجراي تحريم‌هاي هسته‌اي را متوقف كنيم يا نه.
اين سخنان تيلرسون و رجوع به همكاران امريكا در برجام به خصوص اتحاديه اروپا در حالي صورت مي‌گيرد كه شركاي اروپايي امريكا در اين توافق بارها و بارها بر حفظ و اجراي آن تاكيد داشته‌اند و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز تاكنون در 7 گزارش جامع خود پايبندي ايران به تعهداتش را اعلام كرده است اما وزير خارجه امريكا باز هم از تمايل امريكا براي همكاري نزديك با اروپا در اين مسير سخن مي‌گويد تا به نوعي فضاي ابهام پيرامون اين همكاري تهران را حفظ كند. به نظر مي‌رسد اين اصرارهاي تيلرسون در راستاي همان سياست اجراي سخت‌گيرانه برجام است كه گفته مي‌شود از سوي دولت ترامپ دنبال مي‌شود. تيلرسون در بخش‌هاي ديگري از سخنانش در مورد نقض روح برجام توسط ايران گفت: امريكا بايد تصميم بگيرد كه آيا برجام را پاره و از اين توافق خارج خواهد شد يا اينكه در توافق هسته‌اي با ايران باقي مي‌ماند اما به اعمال فشارها بر ايران به دليل ساير فعاليت‌هايش ادامه خواهد داد.
ايراني‌ها بلافاصله از فوايد برجام بهره‌مند شدند
در بخش پرسش و پاسخ نخستين نشست خبري ركس تيلرسون، وزير خارجه با اهالي رسانه نيز خبرنگار فاكس نيوز از وي درباره نگاه‌هاي متفاوت در دولت ترامپ به مساله ايران و توافق هسته‌اي سوال كرد و گفت: شما مي‌گوييد كه در حال بررسي ماندن يا نماندن در توافق هسته‌اي با ايران هستيد، اين در حالي است كه بخشي از اموال ايران (كه در نتيجه تحريم‌هاي هسته‌اي بلوكه شده بود) آزاد شده است و همچنين اروپايي‌ها نيز به سمت تعامل و كار با ايران رفته‌اند و اكنون آيا بازگرداندن شرايط به عقب در صورت خروج امريكا از توفق هسته‌اي سخت نخواهد بود؟ سوال ديگر اينكه آيا كانالي وجود دارد كه دولت از مجراي آن به دنبال اجراي سختگيرانه‌تر برجام باشد؟
تيلرسون در پاسخ به اين سوال گفت: يكي از ابعاد ناخوشايند برجام اين است كه بسياري از منافع ناشي از برجام بلافاصله در اختيار ايران قرار گرفت. آنها به سرعت به حجم بالايي از نقدينگي‌هاي بلوكه شده دست پيدا كردند و پيش از آنكه به تعهدات خود عمل كنند، تحريم‌ها برداشته شدند. بخش نااميد‌كننده اين توافق هم براي ما اين است كه اهرم‌هاي فشار محدودي براي ما باقي مانده است و اين مساله خوشايندي براي ما به حساب نمي‌آيد. بنابراين فكر مي‌كنم كه آنچه بسيار مهم است اين است كه ما بايد تا آنجا كه مي‌توانيم با متحدان‌مان در اروپا و همچنين روسيه و چين كه حاضران در روند مذاكرات بودند، هماهنگ باشيم. چرا كه مهم‌ترين فشاري كه مي‌توانيم بر آنها براي تغيير رفتار بياوريم از كانال اجماع به دست مي‌آيد. ما در گفت‌وگوهاي نزديك به خصوص با متحدان اروپايي خود هستيم تا ديدگاه‌هاي آنها را در مورد پايبندي ايران به برجام بشنويم. تيلرسون در بخش‌هايي از پاسخ به اين سوال ادعاي تازه‌اي را در مورد نگاه اروپايي‌ها به اعتراض‌هاي دولت جديد امريكا نسبت به برجام مطرح كرد و گفت: متحدان ما هم به طور كلي به اين موضوع واقف هستند كه دولت سابق امريكا در سايه توافق چيزهاي چنداني از ايران نخواسته است لذا آنها نيز در اين مطالبه با ما همراه هستند و خواهان تمركز بيشتر بر مساله ايران هستند.
با توافق هسته‌اي هم مي‌توانيم سياست‌هاي‌مان
در مورد ايران را ادامه دهيم
در بخش پاياني اين نشست خبري، خبرنگاري مجددا از تيلرسون در مورد فرجام برجام سوال كرد و با اشاره به اختلاف ميان كاخ سفيد و وزارت خارجه امريكا اين سوال را مطرح كرد كه آيا شخص وي متمايل با باقي ماندن امريكا در توافق هسته‌اي با ايران است يا خير؟
تيلرسون در پاسخ گفت: برنامه جامع اقدام مشترك يك توافق است. توافقي كه بايد تامين‌كننده منافع مردم امريكا بيش از همه باشد. اگر اين توافق تامين‌كننده منافع امريكايي‌ها نباشد چرا بايد به آن دست پيدا كنيم؟ اكنون بايد طرف مقابل را متعهد به وظايفش نگاه داريم. اگر متن كامل توافق هسته‌اي را مطالعه كنيد، مي‌بينيد كه اين توافق در مورد برنامه هسته‌اي ايران است اما بخش ديگري هم در اين توافق وجود دارد كه مي‌گويد با اين توافق ايران به همسايه‌اي خوب بدل مي‌شود و همچنين در اين توافق از ايران خواسته مي‌شود كه دست از توسعه برنامه موشكي بردارد. اين فقط ما نيستيم كه اين را مي‌گوييم بلكه بسياري ديگر هم اعتقاد دارند كه ايران همسايه خوبي در منطقه نيست، برنامه موشكي خود را متوقف نكرده است پس روح توافق را نقض مي‌كند. (تيلرسون در حالي ادعا مي‌كند كه ايران براساس برجام بايد همسايه خوبي براي كشورهاي حاضر در خاورميانه باشد كه در هيچ كدام از بندهاي اين توافق در مورد ملزومات فعاليت‌ها و رابطه‌هاي منطقه‌اي ايران با ساير كشورها سخني به ميان نيامده است)
تيلرسون در ادامه با اشاره به اينكه سوال اينجاست كه وقتي مي‌گوييم ايران روح برجام را نقض كرده، منظور چيست و ما چه كاري براي مقابله با اين نقض انجام دهيم؟ گفت: آيا مي‌خواهيم با اين استدلال از برجام خارج شويم؟ آيا مي‌خواهيم با بيان مرتب اين مساله به ايران بگوييم از شما انتظار داريم كه به تعهد به روح توافق هسته‌اي بازگرديد و مسووليت‌پذير باشيد؟ فكر مي‌كنم ابزارهاي جايگزين بسياري وجود دارد كه با توسل به آنها مي‌توانيم از اين توافق استفاده كنيم و سياست‌هاي خود را در مواجهه با ايران ادامه دهيم. به همين دليل است كه با رييس‌جمهور در مورد چند و چون اين توافق در حال گفت‌وگو هستيم.