زلزله اجتماعي را جدي بگيريم!
احمدصالح صفار
اين روزها وقايع غمبار كرمانشاه كه قلب ايرانيان را آكنده از اندوه كرده، جداي از تبعات و پيامدهاي متنوعي كه به همراه داشت، قبل از آنكه زلزله‌اي فيزيكي در كرمانشاه باشد، به واقع يك زلزله اجتماعي در مقياسي بزرگ به گستره ايران بود. از منظر جامعه‌شناسي مدرن، هرگاه- به هر دليلي- اعتماد عمومي شهروندان يك جامعه به نهادهاي رسمي و مسوول كمك رساني و مديريت بحران كاهش يابد، بايد وقوع زلزله‌اي اجتماعي به سبب ايجاد گسست و شكاف ميان سرمايه اجتماعي با دولت را از قبل پيش‌بيني كرد! در جريان زلزله اخير، شهروندان ايراني به يكباره جلوه‌اي از ميزان اعتماد عمومي خويش به دستگاه‌هاي رسمي مسوول در امور رفاهي و امدادي و... را از طريق اعتمادبخشي بي‌سابقه به نهادهاي غير رسمي و مردم نهاد و به ويژه مشاهير عرصه ورزش، سينما و روشنفكران به همگان نشان دادند! فارغ از برداشت‌هاي سياسي مغرضانه و روايت‌هاي متنوع در اين خصوص، تحليل جامعه‌شناختي اين رويداد هشدار مي‌دهد كه سرمايه‌هاي اجتماعي جامعه ما، به دلايل گوناگون، به سطح كم سابقه‌اي از كاهش اعتماد عمومي مردم (البته صرفا در برخي از حوزه‌ها) رسيده است و اين موضوع در آينده، بدون پيامدها و تبعات خاص سياسي و اجتماعي باقي نخواهد ماند. از اين رو مهم‌ترين توصيه بسياري از جامعه‌شناسان دلسوز در اين باره به مسوولان امر (كه البته بايد اشاره‌اي منصفانه به برخي از خدمات نيروهاي تحت امر ايشان در اين ايام به مردم محروم زلزله زده نيز اشاره داشت) اين است كه در اندك زمان باقيمانده تا هدر رفت بيشتر سرمايه اجتماعي و شكاف بيشتر ميان جامعه و دولت (در امر مشاركت اجتماعي)، به اصلاح گفتماني، بازسازي ساختارها و تغيير و اصلاح رويه‌هاي كج كاركرد موجود، تصميم و اقدام عاجل كنند. زلزله اخير كه البته از حيث اجتماعي مقياسي به وسعت كل ايران داشت، علاوه بر آنكه احتمال خطر قريب الوقوع فروپاشي اعتماد اجتماعي و اضمحلال سرمايه‌هاي اجتماعي را گوشزد مي‌كند، پيامدهاي مثبتي نيز به همراه داشته كه از جمله آن، افزايش ميزان تعاون، همبستگي اجتماعي و اعتماد عمومي شهروندان به مثابه اعضاي فعال جامعه مدني با يكديگر است كه نشان داد در غياب يا حضور كمرنگ نيروهاي مسوول (در هر واقعه‌اي)، اين مردم هستند كه مي‌توان از امروز روي مشاركت اجتماعي ايشان نيز هم‌‌سان با مشاركت بالاي سياسي‌شان در انتخابات رياست‌جمهوري اخير كه در آن، گفتمان اصلاحات و روش اعتدال را برگزيدند، حساب ويژه‌اي باز كرد و سخن در اين باب بسيار است. جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعي