سعد حريري پس از 17 روز به خانه رفت
بازگشت حريري، شكست پروژه سعودي
ميثم سليماني
هجده روز از بحراني كه شايد بيهوده آغاز شد مي‌گذرد و حالا سعد حريري نخست‌وزير لبنان يك‌بار ديگر به خانه بازگشته است تا شايد اين بحران را به نقطه پايان خود برساند. حريري بامداد چهارشنبه وارد خاك لبنان شد و روز گذشته نيز در مراسم روز استقلال لبنان شركت كرد. حريري در جمع هواداراني كه مقابل خانه‌اش تجمع كرده بودند حاضر شد و اعلام كرد: من در اينجا مي‌مانم تا با يكديگر خط دفاع از لبنان، ثبات و هويت عربي آن را تشكيل دهيم.
او همچنين در جلسه‌اي سه جانبه با ميشل عون رييس‌جمهور و نبيه بري رييس مجلس لبنان حاضر شد. حريري پس از اين نشست در جمع خبرنگاران اعلام كرد كه استعفاي خود را به تعويق انداخته است تا مذاكراتي را با ساير اعضاي دولت انجام دهد. وي در سخنراني خود كه به صورت مستقيم از تلويزيون لبنان پخش مي‌شد، گفت: من استعفاي خود را به رييس‌جمهور ميشل عون ارايه دادم، اما رييس‌جمهور از من خواست تا از اين تصميم فعلا خودداري كنم و من نيز آن را پذيرفتم. حريري در جمع خبرنگاران گفت: «كشور عزيز ما در اين دوره بحراني نيازمند تلاش‌هايي استثنايي براي محافظت در برابر خطرات و چالش‌ها است. رييس‌جمهور قبل از اينكه استعفاي خود را به او بدهم از من خواست كه دست نگه دارم و با يكديگر در مورد مسائل مختلف سياسي بحث و گفت‌وگو كرديم.»
حريري همچنين روز گذشته به داخل شهر بيروت رفت تا به همراه ساير مقام‌هاي لبناني در جشن استقلال اين كشور حاضر شود.
حريري در سخنراني روز چهارشنبه بار ديگر تاكيد كرد كه لبنان بايد در اختلافات و نزاع‌هاي منطقه‌اي بي‌طرفانه عمل كند زيرا اين موضوع مي‌تواند روابط ما با برادران عرب را به‌شدت تضعيف كند. وي در ادامه خاطرنشان كرد: به همكاري كامل با رييس‌جمهور براي حمايت لبنان از چالش‌ها متعهد هستم. من اميدوارم اقدام من براي پس گرفتن استعفا، مذاكرات براي وحدت و حل و فصل اختلافات دروني ما را تقويت كند. در حال حاضر لبنان با چالش‌هاي زيادي مواجه است و ما نيازمند تلاش‌هاي استثنايي از سوي همه هستيم. امروز من به دنبال شراكت واقعي با تمام احزاب سياسي هستم تا منافع لبنان را در ارجحيت قرار دهم.
بحران بيهوده
سعد حريري روز چهارم نوامبر استعفاي خود از سمت نخست‌وزيري را در رياض اعلام كرد و حالا با گذشت سه هفته از اين اتفاق به خانه خود بازگشته است. شايد بسياري منتظر بودند پس از اين اتفاق شالوده سياسي در اين كشور از هم پاشيده شود، اما اين موضوع باعث شد تا مردم لبنان اتحاد خود را بيش از پيش حفظ كنند و ميشل عون، رييس‌جمهوري لبنان نيز از پذيرش استعفاي حريري تا روشن شدن ابعاد اين موضوع اجتناب كرد و گفت تا زماني كه حريري به لبنان بازنگردد و شخصا استعفاي خود را ارايه ندهد اين موضوع را بررسي نخواهد كرد و تا آن روز براي تصميم‌گيري صبر خواهد كرد. او در سخنان خود از ابتدا رياض را متهم به نقض كنوانسيون وين در خصوص بازداشت احتمالي نخست‌وزير لبنان كرد.
بسياري معتقد بودند كه استعفاي حريري با فشار سياسي عربستان رخ داده است، زيرا عربستان علاقه‌اي به اين نداشت كه يك فرد نزديك به خود بتواند با حزب‌الله لبنان به خوبي همكاري كند و يك سال كشور را بدون بحران ويژه‌اي اداره كند. از همين رو در رياض اين تصور به وجود آمد كه با حضور حريري نه تنها نتوانسته حزب‌الله را در لبنان كنترل كند بلكه عملا نفوذ خود را نيز در اين بين از دست داده و اين تصور براي آنها به وجود آمد كه ميدان را در لبنان به ايران واگذار كردند.
سعد حريري هنگام اعلام استعفاي خود در عربستان دليل اصلي اين اقدام را ترس از ترور خود به مانند پدرش دانست. در صورتي كه دستگاه‌هاي امنيتي لبنان هرگونه تهديد عليه نخست‌وزير لبنان را رد كردند. گفتني است در سال 2005 رفيق حريري نخست‌وزير وقت لبنان به طرز مشكوكي ترور شد و قدرت‌هاي غربي و اعراب تلاش فراواني كردند كه عامل اصلي اين ترور را حزب‌الله لبنان اعلام كنند. اما هيچگاه اين موضوع به اثبات نرسيد. اكنون نيز بسياري معتقد بودند كه عربستان سعودي قصد دارد تا اوضاع لبنان را متشنج كند و فضا را به سمتي سوق دهد كه عامل اصلي بحران ساختگي از سوي عربستان سعودي، حزب‌الله لبنان معرفي شود اما اين اتفاق رخ نداد.
در حال حاضر كارشناسان و ناظران بسياري معتقدند كه با بازگشت حريري به لبنان و ماندن وي در قدرت بدون هيچگونه پيش شرط و رويداد ويژه يك نوع شكست براي عربستان سعودي به شمار مي‌آيد چرا كه عملا نتوانست دولت ائتلافي كه با حزب‌الله شكل گرفته را در لبنان منحل كند. گفتني است شرايط بازگشت حريري به لبنان عملا بعد از ميانجيگري امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه فراهم شد. زيرا به نظر مي‌رسد مذاكرات بي‌وقفه فرانسه با عربستان سعودي موجب شد كه اين بحران به سمت حل شدن سوق پيدا كند. حريري پس از خروج از رياض به پاريس سفر كرد و با امانوئل ماكرون رييس‌جمهور اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرد و سپس در توقف‌هايي كوتاه در قاهره و قبرس سه‌شنبه شب وارد بيروت شد.
لازم به ذكر است در طول روزهاي اخير فشارها و تماس‌هاي بين‌المللي زيادي روي عربستان وارد شد تا از هرگونه اقدام بي‌ثبات‌كننده در لبنان خودداري كند. حتي ايالات متحده نيز به نوعي به عربستان سعودي هشدار داد و گفت كه قدرت‌هاي منطقه‌اي در استفاده از ساير كشورهاي براي جنگ‌هاي نيابتي خودداري كنند و سازمان ملل نيز خواستار برقراري ثبات در لبنان شد.
تغيير لحن حريري
برخي تحليلگران معتقدند كه حتي لحن صحبت‌هاي حريري پس از حضور در لبنان بسيار متفاوت از زماني است كه استعفاي خود را اعلام كرد. حريري در صحبت‌هاي خود كوچك‌ترين اشاره‌اي به حزب‌الله و ايران نكرد. او حتي در سخنان خود تاكيد كرد كه به دنبال همكاري با تمام احزاب سياسي كشور است. زين خودر خبرنگار الجزيره از بيروت گفت: اين روشن است كه بحث‌هاي سياسي شديدي در پشت درهاي بسته وجود دارد. با اين وجود بايد گفت كه استعفاي حريري تلاش عربستان براي جلوگيري از نفوذ حزب‌الله در لبنان بود. اما حداقل اين موضوع به تعويق افتاده است و پيام حريري پس از حضور در لبنان كاملا آرام‌بخش بود.
قاسم محبعلي، كارشناس ارشد مسائل خاورميانه نيز در مصاحبه چهاردهم آبان‌ماه با «اعتماد» نيز عنوان كرد: لبناني‌ها به اندازه كافي با سياست آشنا هستند و حرف‌هاي‌شان را متناسب با شرايط زمان و مكان مي‌زنند. حريري آنچه را كه در رياض گفته است، مسلما در بيروت تكرار نخواهد كرد. يعني اگر حريري لازم باشد به بيروت برگردد، قطعا متناسب با شرايط بيروت سخن مي‌گويد.
آينده مبهم
فايننشال‌تايمز در تحليلي از اوضاع لبنان پس از بازگشت حريري مي‌نويسد: «در حال حاضر وضعيت سياسي در لبنان هنوز نامشخص است. زيرا به نظر مي‌رسد رياض فشار بر بيروت را در راستاي كنار گذاشتن حزب‌الله از دولت افزايش مي‌دهد تا بتواند به نحوي حزب‌الله را از پرونده‌هاي منطقه‌اي خارج كند. چرا كه حزب‌الله لبنان و شاخه نظامي اين گروه نقش تعيين‌كننده در مبارزه با تروريسم و داعش در عراق و سوريه ايفا كرد و عملا اجازه نداد كه داعش از مرزهاي سوريه به لبنان ورود پيدا كند. اما مقامات سعودي اعلام كرده‌اند تا زماني كه حزب‌الله لبنان در قدرت باقي بماند دولت لبنان يكي از دشمنان رياض به حساب مي‌آيد. عربستان سعودي نيز تهديد كرده است كه در اين چارچوب تحريم‌هاي اقتصادي را عليه اين كشور اعمال مي‌كند يا فشار سياسي را براي كنار گذاشتن حزب‌الله در لبنان افزايش مي‌دهد. با اين وجود عربستان سعودي حتي نتوانست در جلسه اخير اتحاديه عرب هيچ موضع ويژه‌اي را در خصوص لبنان اتخاذ كند. واقعيت صحنه داخلي لبنان اين است كه حزب‌الله لبنان اكنون يكي از قدرتمند‌ترين بازيگران سياسي لبنان است و بر اساس برخي برآوردها حتي نيرويي قدرتمندتر از ارتش لبنان را در اختيار دارد از همين رو قدرت‌هاي خارجي مي‌دانند كه حزب‌الله لبنان قابل حذف نيست. زيرا در حال حاضر اصلي‌ترين قدرت نظامي كه توان مقابله با تهاجم‌هاي خارجي به لبنان را دارد حزب‌الله لبنان است و در حال حاضر بعيد به نظر مي‌رسد خواسته‌هايي مانند خلع سلاح حزب‌الله جنبه عملي پيدا كند. در چنين شرايطي حتي بعضي از كشورهاي عربي به ويژه مصر از اقدامات عربستان سعودي براي فشار به لبنان حيرت‌زده‌اند زيرا معتقدند كه هزينه‌هاي يك بحران منطقه‌اي ديگر بسيار زياد است. قاهره حتي در روز يكشنبه نسبت به راي‌گيري اتحاديه عرب عليه حزب‌الله نيز ابراز نگراني كرد.»
جوزف بوث، تحليلگر موسسه بين‌المللي صلح كارنگي به فايننشال‌تايمز گفت: «اكنون مساله حياتي اين است كه عربستان سعودي چگونه به سخنان حريري واكنش نشان دهد. زيرا اگر رياض سخنان او را تاييد نكند، حريري ممكن است ضربه سختي از مهم‌ترين حامي خود دريافت كند. اين ضربه مي‌تواند از طريق صدمه زدن به منافع تجاري حريري در عربستان سعودي صورت گيرد چرا كه او اكنون تابعيت دوگانه دارد و شرايط براي او در عربستان بسيار سخت خواهد شد.»
بوث در ادامه افزود: اگر آنها به او گفتند كه از مواضع خود عقب‌نشيني كنيم، ايران و حزب‌الله با صداي بلند به آنها خواهند خنديد. زيرا همه اين هشدارها و تهديدها براي قطع نفوذ ايران در لبنان و خلع سلاح حزب‌الله بود و بعد از تمام اين مسائل هيچ چيزي رخ ندهد؟ اكنون نيز از سخنان حريري بر مي‌آيد وي قصد دارد با تمام گروه‌هاي سياسي لبنان مذاكره كند اما هنوز مشخص نيست كه قصد دارد چه موضعي را در اين گفت‌وگو در پيش گيرد.
در حال حاضر اين يك واقعيت است كه حريري از حمايت بسيار گسترده‌اي در مجلس ملي لبنان برخوردار است. حتي حزب‌الله نيز از وي به عنوان نخست‌وزير حمايت مي‌كند. اما در حال حاضر حزب‌الله و سياستمداران نزديك به اين گروه، 17 كرسي از 30 كرسي كابينه دولت را در اختيار دارند؛ انتصاب حريري به عنوان نخست‌وزير به عنوان بخشي از يك توافق داخلي در اواخر سال 2016رخ داد كه كشور را پس از دو و نيم سال بلاتكليفي دوباره به يك ثبات رساند. هرچند سعد حريري بخواهد بعد‌تر نيز روي استعفاي خود تكيه كند، در نهايت بايد ميشل عون به عنوان رييس‌جمهور يك سياستمدار سني ديگر را براي تشكيل كابينه انتخاب كند. رييس‌جمهور در نظام سياسي لبنان بخشي از نظام پارلماني لبنان به حساب مي‌آيد كه هرچند يك مسيحي باشد اما نقشي فرا ملي را ايفا مي‌كند كه بايد وحدت ملي را حفظ كند. اما در نهايت بايد ديد سعد حريري پس از يك غيبت حدود 3 هفته‌اي چه برنامه‌اي را براي بازگشت ثبات و وحدت در لبنان پيش خواهد برد.
نقش سيد‌حسن نصرالله
سعد حريري هنگامي كه استعفاي خود را اعلام كرد اتهامات زيادي را عليه حزب‌الله لبنان و ايران مطرح كرد. اما سيد‌حسن نصرالله، دبيركل حزب‌الله لبنان پس از استعفاي حريري دوبار بر صفحه تلويزيون حاضر شد و هيچ پاسخي به حريري نداد. او اعلام كرد كه حريري در رياض به گروگان گرفته شده است و آن را صحبت‌هايي دانست كه رياض به وي ديكته كرده است و تحت فشار، نامه استعفا را قرائت كرد. او از عربستان سعودي خواست تا نخست‌وزير لبنان را آزاد كند تا به خانه بازگردد. از همين رو اين اقدام دبيركل حزب‌الله لبنان نقش عمده‌اي را در بازگشت ثبات و آرامش به لبنان ايفا كرد.