درهايي كه براي ميزباني باز و بسته مي‌شوند، تماس‌هاي تلفني پشت سر هم به پايتخت‌هاي كشورهاي اروپايي، كشورهاي حوزه خليج فارس و ايالات متحده. تحولات سياسي و امنيتي در خاورميانه همه را گرفتار خود كرده است. بازيگرهاي منطقه‌اي در حال به رخ كشيدن پويايي و توان ديپلماتيك خود هستند و در اين ميان روسيه به مركز و ميزباني براي بسياري از اين تحولات بدل شده است. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه هفته پركاري را آغاز كرده است. روزهاي دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه پوتين با پرونده سوريه گره خورده بود. دوشنبه با ميزباني از پيش رسانه‌اي‌نشده از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه به پايان رسيد. ديداري كه تصاوير مربوط به آن بيش از محتواي جلسه به چشم رسانه‌هاي متفاوت داخلي و خارجي آمد. عصر و شامگاه سه‌شنبه پوتين نيز به تماس‌هاي تلفني با دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده، ملك سلمان پادشاه سعودي، بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي و عبدالفتاح سيسي، رييس‌جمهور مصر گذشت. تنها چند ساعت پس از اين تماس‌هاي تلفني، سكاندار كرملين ميزبان حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه بود. همزمان با حضور روساي جمهور سه كشور، وزراي امور خارجه و روساي ستاد كل نيروهاي مسلح سه كشور نيز در سوچي حضور داشتند.
تلفن‌هاي كرملين و كاخ سفيد يك ساعت اشغال بود
تماس تلفني ميان روساي دولت در روسيه و امريكا يك ساعت طول كشيد. داستان تمايل دونالد ترامپ براي رابطه با روسيه ولاديمير پوتين همچنان همان داستان مشتاقي و مهجوري است. چشم‌هاي بسياري از مقام‌هاي اطلاعاتي و امنيتي در ايالات متحده به رفتارهاي روسي دونالد ترامپ دوخته شده و شايد به همين دليل بود كه دو رييس‌جمهور با وجود هزاران سوژه گفت‌وگو و حرف ناگفته‌اي كه با هم داشتند در حاشيه اجلاسي بين‌المللي در ويتنام تنها 5 دقيقه با هم به تعجيل سخن گفتند. شامگاه سه‌شنبه اما ترامپ موفق شد به دور از چشم مراقبان منتقد خود تماس تلفني با ولاديمير پوتين را طولاني‌تر كند و ركورد بيش از يك ساعت گفت‌وگوي تلفني با وي در 10 ماه گذشته از دولتش را بزند؛ همان‌طور كه سوژه ديدار 5 دقيقه‌اي پوتين و ترامپ نيز توافق درباره سوريه بود، تماس تلفني شامگاه سه‌شنبه نيز تنها چند ساعت پس از ديدار بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه با همتاي روس‌اش انجام گرفت.
به گزارش آسوشيتدپرس، بيانيه‌هاي كاخ سفيد و كرملين مي‌گويند كه دو رييس‌جمهور درباره وضعيت در سوريه و همچنين همكاري‌هاي دو‌جانبه عليه فعاليت‌هاي تروريستي با هم گفت‌وگو كرده‌اند. همچنين گفته مي‌شود كه كره شمالي و اوكراين نيز بخش‌هايي از اين مكالمه بوده‌اند. دونالد ترامپ تماس تلفني خود با سكاندار كرملين را تماس بسيار مهمي خوانده است و تاكيد كرده كه دو رييس‌جمهور براي بازگرداندن صلح به سوريه بسيار مصمم هستند و تصميم‌هاي مقتدرانه‌اي هم در اين باره گرفته‌اند. در بيانيه كرملين درباره اين تماس تلفني به جزييات بيشتري اشاره و گفته شده است كه پوتين، ترامپ را در جريان محورهاي اصلي گفت‌وگوي حضوري خود با بشار اسد قرار داده و تا حدودي هم از دستاوردهاي رايزني مستقيم با رييس‌جمهور سوريه براي رييس‌جمهور امريكا گفته است. پوتين در اين گفت‌وگو از تمايل روسيه براي تسهيل روند استقرار سياسي و بازگشت امنيت به سوريه سخن گفته است. وي همچنين تاكيد كرده كه استقلال و تماميت ارضي سوريه بايد حفظ شود. ترامپ نيز در پاسخ به پوتين تاييد كرده كه كاخ سفيد از ثبات در سوريه متحد حمايت مي‌كند و تلاش‌هاي بين‌المللي با هدايت و مديريت سازمان ملل بايد در مسير حل‌و‌فصل صلح‌آميز بحران در سوريه باشد به گونه‌اي كه آوارگان سوري به كشور خود بازگردند و سوريه ديگر مكاني امن براي تروريست‌ها نباشد. نقطه مشترك هر دو بيانيه اين است كه نه پوتين و نه ترامپ در اين تماس تلفني كوچك‌ترين اشاره‌اي به سرنوشت سياسي بشار اسد نكرده‌اند و به نظر مي‌رسد كه اين مساله همچنان يكي از موانع در مسير نيل به صلح باشد.
سكوت معنادار ترامپ درباره سرنوشت بشار اسد
ديدارها و تماس‌هاي روزهاي دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در غالب رسانه‌هاي بين‌المللي به تلاش براي پايان دادن به جنگ داخلي در سوريه تعبير شده است. بشار اسد روز سه‌شنبه در ديدار با پوتين از وي به دليل نجات سوريه قدرداني كرد و او را در آغوش كشيد و به نظر مي‌رسد كه پوتين نيز از برتن كردن جامه قهرماني كه قرار است قرار سياسي و امنيتي را به سوريه بازگرداند ناراضي نيست.
روزنامه نيويورك‌تايمز در اين باره مي‌نويسد: «نقش تهران و تركيه در كنار روسيه براي تبيين آينده سوريه پررنگ‌تر و جدي‌تر از قبل شده است و اين در حالي است كه به نظر مي‌رسد دونالد ترامپ نيز ترجيح داده پرونده سرنوشت سياسي بشار اسد را به كنجي پرتاب و درباره آن چندان گفت‌وگو نكند. مقام‌هاي روس مي‌گويند كه هدف از ديدار از پيش اعلام نشده پوتين و بشار اسد در سوچي روسيه، حصول اطمينان مسكو از حمايت بشار اسد از پروسه سياسي براي پايان دادن به بحراني باشد كه شش‌ساله شده است. بشار اسد همواره در شش سال گذشته مخالفت خود را با هرگونه توافقي با جريان معارضه اعلام كرده بود و اكنون نيز شك و ترديدهايي در سطح بين‌المللي در اين باره وجود دارد كه آيا روس‌ها مي‌توانند وي را به برداشتن گام‌هاي اساسي در مسير اصلاحات يا تقسيم قدرت ترغيب كنند يا خير. در حال حاضر به نظر مي‌رسد كه تغييرات سياسي در سوريه پس از شش سال ديگر اولويتي براي جامعه جهاني نيست و به همين دليل در مكالمه يك ساعت و چند دقيقه‌اي كه روساي جمهور روسيه و امريكا داشتند نيز ترامپ ترجيح داد هيچ اشاره‌اي به مساله سرنوشت بشار اسد و اينكه آيا پوتين با وي در اين مورد گفت‌وگوي حضوري داشته يا خير، نكند. در حال حاضر روسيه و امريكا درست مانند ايران و تركيه در حال توافق روي كليد واژه‌هاي كلي‌تر مانند بازگشت ثبات، پايان جنگ، مبارزه با تروريسم و بازگشت پناهندگان به خانه هستند.»
نيويورك‌تايمز در ادامه نوشت: «اعلام پيروزي نظامي در سوريه براي دولت هنوز زود است. هرچند كه داعش زمين‌هاي در اختيار خود را در اين كشور از دست داده اما شبه‌نظاميان اين گروه همچنان در سوريه حضور دارند و همچنان تهديدي بالقوه به حساب مي‌آيند و البته معارضه مسلح نيز بخش‌هاي قابل توجهي از سوريه را در اختيار دارند. پوتين در گفت‌وگو با اسد تاكيد كرد كه عمليات نظامي اندك اندك به پايان خود در سوريه نزديك مي‌شود و اكنون وقت آن فرارسيده كه همه با هم براي برقراري ثبات سياسي در سوريه تلاش كنند. به گزارش رسانه‌هاي روسي، پوتين در اين ديدار به بشار گفته بود: اكنون اولويت اصلي بايد حركت كردن به سمت پيشبرد يك پروسه سياسي براي حل بحران باشد. خوشحالم كه شما نيز آماده كار با هرفردي هستيد كه خواهان برقراري صلح و آرامش به سوريه است.»
بشار اسد براي دومين بار در شش سال گذشته به سوچي رفت، با همتاي روس خود كه ناباورانه در شش سال گذشته پشت وي ايستاد ديدار كرد و به دمشق بازگشت. ناظران و تحليلگران بين‌المللي نيز ديگر چندان به ديدار رييس‌جمهور روسيه با مردي كه جامعه بين‌المللي او را از 5 سال پيش تا به امروز قابل مذاكره نمي‌داند، اعتراض نمي‌كنند و اين سكوت نشان مي‌دهد كه تطويل بحران در سوريه، حضور بشار اسد در قدرت را براي همه قابل پذيرش‌تر كرده است.
نيويورك تايمز در اين باره مي‌نويسد: ايالات متحده و ديگر بازيگران مهم بين‌المللي از درخواست كهن خود مبني بر اينكه بشار بايد كنار بكشد عقب‌نشيني كرده‌اند و به نظر مي‌رسد كه تن به پروسه سياسي داده‌اند كه در نتيجه اجراي آن حداقل براي چندماه بشار مي‌تواند در قدرت بماند. با اين وجود اين مساله به راحتي توسط جريان معارضه و اپوزيسيون سياسي در سوريه قابل پذيرش نخواهد بود.
ديپلماسي سه‌گانه ايران، روسيه و تركيه در برابر جنگ‌افروزي امريكا
رسانه روسي آر.تي با اشاره به ديدار سهجانبه روساي جمهور ايران، روسيه و تركيه در سوچي تيتر «توسل ايران، روسيه و تركيه به ديپلماسي همزمان با چرخش امريكا و متحدانش به سمت جنگ» را انتخاب كرد و نوشت: روساي جمهور روسيه، ايران و تركيه به ترتيب به سوچي آمدند تا در مورد سوريه صحبت كنند و اين در حالي است كه به نظر مي‌رسد امريكا جايي در تلاش‌هاي تازه براي برقراري صلح در سوريه ندارد. ايران روز سه‌شنبه پايان موجوديت نظامي داعش در سوريه و عراق را اعلام كرد و رييس‌جمهور روسيه نيز اعلام كرده است كه با شكست داعش و ساير گروه‌هاي تروريستي در سوريه، بازيگران درگير بايد به ابزارهاي سياسي براي رسيدن به صلح متوسل شوند. درخواست واشنگتن و اتحاديه اروپا براي كنار رفتن بشار اسد نيز مدت‌هاست كه به پايان رسيده است و اين مساله نشان مي‌دهد كه هفت سال جنگ در سوريه براي تغيير رژيم بشار اسد شكست خورده است. غيبت امريكا و اروپا در مذاكرات صلح در سوچي نشان‌دهنده ميزان حضور آنها در پرونده سوريه است. در حالي كه روسيه، ايران و تركيه در كنار دولت مركزي در سوريه ديدارهايي را ترتيب داده‌اند تا مقدمات مذاكرات صلح را فراهم كنند، رييس پنتاگون جيمز متيس در اظهاراتي ادعا مي‌كند كه نيروهاي نظامي امريكا بايد به عمق بيشتري از سوريه نفوذ كنند. نكته جالب اينجاست كه اين ارتش سوريه، روسيه، ايران و حزب‌الله لبنان بودند كه بار سنگين مسووليت براي حذف گروه‌هاي تروريستي را برعهده داشتند نه گروه‌هاي تروريستي كه امريكا، ناتو يا متحدان و نمايندگان منطقه‌اي آنها، مسووليت تجهيزشان را برعهده داشتند. امريكايي‌ها ادعا مي‌كنند كه به راهكار سياسي براي پايان دادن به بحران در سوريه متعهد هستند، در چنين شرايطي سوال اينجاست كه چرا به سوچي دعوت نشدند اگر صداقت در گفتار و كردار آنها در اين زمينه وجود دارد.
ديداري تاريخي براي سوريه
سخنان روحاني، اردوغان و پوتين در نشست‌هاي دو و سهجانبه در سوچي با دقت از سوي رسانه‌هاي متفاوت منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي رصد شد. «فرصت و شانس جدي براي پايان دادن به جنگ شش سال و نيمه در سوريه وجود دارد.» اين جمله ولاديمير پوتين در نشست سهجانبه ديروز شاه‌كليد تلاش‌هاي وي براي بازي كردن نقشي جديد در پرونده سوريه است. روسيه كه از سال 2015 نقش نظامي جدي‌تري در سوريه را برعهده گرفته بود اكنون خود را به عنوان پيشرو در تحقق راهكار سياسي در اين پرونده به جهان معرفي كرده است. پوتين در ادامه سخنانش در سوچي تاكيد كرد كه پايبند بودن به پروسه سياسي آسان نيست و در جريان آن تمام بازيگران حاضر در پرونده سوريه بايد امتيازهايي بدهند و در مقابل امتيازهايي نيز دريافت كنند و دولت مركزي سوريه نيز شامل اين قاعده مي‌شود.
وي همچنين در بخش‌هاي ديگري از سخنراني‌اش افزود: بدون نقش سازنده ايران و تركيه، ممكن نبود درگيري‌ها در سوريه متوقف شود و به لطف كمك‌هاي اين دو كشور، سوريه از فروپاشي حفظ شد و داعش شكست خورد. اكنون نيز مردم سوريه خود بايد آينده كشورشان را تعيين كنند و اين فرآيند نياز به آشتي از سوي تمام طرف‌ها شامل دولت مي‌شود.
يكي از مسووليت‌هاي ديگر پوتين در ديدار سهجانبه با روساي جمهوري ايران و تركيه كاستن از اختلاف‌هاي باقي مانده ميان مسكو، تهران و آنكارا بود. تركيه كه پيش از اين طرفدار پر‌و‌پا‌قرص خروج بي‌قيد و شرط بشار از قدرت بود اكنون كردها در سوريه را خطر جدي‌تري براي خود مي‌داند. ايران نيز در آن سوي ميز تمايلي به پذيرش طرح سياسي كه بشار اسد در آن نباشد، ندارد.
«تصميم‌هاي مهم و حياتي در سوچي گرفته مي‌شود»، اين جمله از زبان اردوغان نيز در رسانه‌هاي منطقه‌اي انعكاس بسياري داشت و انتظارها از ديدارهاي دو و چندجانبه چندساعته در اين شهر ساحلي روس‌ها را افزايش داد. اردوغان در سخنراني خود در نشست سه جانبه گفت: روسيه، ايران و تركيه به دنبال راهكاري ريشه‌اي براي بحران سوريه هستند. مذاكرات آستانه به نفع خاورميانه بوده است و اكنون نيز اميدوار هستيم كه نشست سهجانبه سوچي براي توقف خونريزي‌ها و پايان دادن به تراژدي كه براي چندين سال در جريان بوده بسيار مهم است.
حسن روحاني نيز در سخنان خود در نشست سهجانبه تاكيد كرد كه هيچ دخالت خارجي در مسائل سياست داخلي سوريه ديگر پذيرفته شده نيست و با شكست داعش نيروهاي خارجي كه بدون اذن دولت مركزي در سوريه هستند بايد خارج شوند. اين جملات روحاني بلافاصله در رسانه‌هاي متفاوت مانند رويترز تيتر شد.
موافقت سهجانبه با برگزاري كنگره ملي سوريه
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در نشست خبري با روساي جمهور ايران و تركيه اعلام كرد كه در اجلاس سوچي ايران و تركيه از برگزاري كنگره ملي سوريه حمايت كرده‌اند.
رييس‌جمهور ايران در توضيح بيشتر سخنان پوتين در اين باره گفت: هدف اين اجلاس برگزاري يك كنگره سوري- سوري از تمام اقوام و طرف‌ها در سوچي براي بحث در مورد آينده سوريه است. هدف برگزاري كنگره ملي سوريه نيز تدوين قانون اساسي جديد سوريه و پس از آن برگزاري يك انتخابات آزاد و عادلانه است. اين مي‌تواند پيامي براي صلح و ثبات در منطقه باشد.
رجب طيب اردوغان نيز در اين نشست خبري گفت: گروه‌هاي تروريستي نمي‌توانند جزو بازيگران مشروع در سوريه باشند.
روحاني از كليدواژه‌هاي سياست منطقه‌اي ايران سخن گفت
همكاري نه رقابت، هماهنگي نه تقابل، صلح‌طلبي نه جنگ‌افروزي
حسن روحاني، رييس‌جمهور در اجلاس سران جمهوري ايران، روسيه و تركيه كه در شهر سوچي برگزار شد با تاكيد بر اينكه راهبرد ايران در منطقه پيراموني‌اش بر اساس همكاري نه رقابت، هماهنگي نه تقابل، همراهي با اراده ملت‌ها نه پيروي از دولت‌هاي بيگانه و صلح‌طلبي نه جنگ افروزي، بنا نهاده شده است، گفت: كمتر از يك سال پس از آغاز فرآيند آستانه توسط سه كشور ايران، روسيه و تركيه، تلاش‌هاي گسترده در زمينه رويارويي با تروريسم و افراط‌گرايي و فراهم‌سازي مقدمات حل سياسي بحران سوريه به ثمر نشسته و چشم‌انداز نويني براي پايان بحران سوريه گشوده شده است.
مهم‌ترين محورهاي سخنان رييس‌جمهور در اين نشست به شرح زير است:
اكنون در سوريه در شرايطي هستيم كه پايه‌هاي داعش فرو ريخته و بقيه گروه‌هاي تروريستي نيز در سراشيبي فروپاشي قرار گرفته‌اند.
ضروري است مبارزه با تروريسم تا ريشه‌كني آخرين هسته‌هاي تروريست‌هاي تكفيري در سوريه تداوم يابد تا مردم سوريه ديگر هيچگاه تحت سلطه تروريسم و عمليات تروريستي قرار نگيرند.
ايران در مبارزه با تروريسم بين‌المللي جدي است و آمادگي دارد در صورت درخواست ديگر كشورهاي منطقه به آنها نيز در اين مسير كمك كند.
جنگ با تروريسم هنوز پايان نيافته است. به هيچ‌وجه نبايد پيروزي اخير عليه داعش ما را از تداوم خطر تروريست‌هاي تكفيري در سوريه و منطقه غافل كند. لذا ضروري است به مردم سوريه كمك كنيم تا با انسجام لازم تا شكست كامل تروريسم در كشور خود به مبارزه خود با اين پديده شوم ادامه دهند در اين مبارزه احترام به حاكميت ملي سوريه غيرقابل خدشه است و اكنون هيچ بهانه‌اي براي حضور نظامي بيگانگان در خاك سوريه بدون توافق دولت مشروع آن كشور وجود ندارد.
بازسازي سوريه و توسعه اقتصادي آن كشور نيازمند مشاركت فعال و همه‌جانبه جامعه جهاني با توجه ويژه به بازسازي زيرساخت‌هاي آسيب‌ديده و احياي ظرفيت‌هاي توليدي سوريه از طريق مشاركت منطقه‌اي است.