غافلگيري كردها

سارا معصومي

بحران سوريه به مرحله‌اي جديد وارد شد. هشت سال پس از آغاز ناآرامي‌ها در اين كشور هنوز بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي راهكار نظامي را براي پايان دادن به اختلاف‌ها انتخاب مي‌كنند. در روزهايي كه انسجام نظامي گروه تروريستي داعش در سوريه به تاريخ پيوسته است، درگيري ميان تركيه و كردهاي مستقر در شمال سوريه جبهه جديدي براي ناآرامي ايجاد كرده است. جرقه اين دور از ناآرامي‌ها در شمال سوريه هفته گذشته و از سوي ائتلاف امريكايي ضدداعش زده شد. در حالي كه تلاش‌هاي سياسي براي به ثمر رسيدن مذاكرات منطقه‌اي سوچي و رايزني‌هاي بين‌المللي تحت عنوان مذاكرات ژنو براي به سر و سامان رساندن ناآرامي‌ها در سوريه ادامه دارد، امريكايي‌ها اعلام كردند كه قصد دارند با همكاري گروه‌هاي كرد سوري نيروي مرزي جديد 30 هزار نفره در شمال سوريه تشكيل دهند. تنها چندساعت پس از اين اعلام موضع امريكايي‌ها بود كه دومينوي واكنش‌هاي تند ترك‌ها آغاز شد. آنكارا نيروهاي يگان‌هاي مدافع خلق وابسته به كردهاي سوريه را شاخه سوري «حزب كارگران كردستان» يا همان گروه تروريستي پ.ك.ك مي‌داند و برهمين اساس تهديدهاي خود عليه نيروهاي كرد در شمال سوريه را افزايش داد. اين تهديدها به سرعت از جنبه شفاهي خارج شد و تركيه اعزام تجهيزات به نزديكي مرز سوريه را آغاز كرد. از صبح پنجشنبه يگان توپخانه‌اي ارتش تركيه بمباران مواضع كردها در اطراف شهر عفرين را آغاز كرد.
جدال جدي واشنگتن – آنكارا
به نظر مي‌رسد كه در ماجراي عفرين سوريه، رايزني‌هاي پشت پرده حرف‌هاي بسياري براي گفتن دارند. امريكايي‌ها كه تا يك هفته قبل از تشكيل نيروي جديدي در شمال سوريه به مدد كردها سخن گفته بودند تنها به درخواست از تركيه براي عدم حمله بسنده كرده‌اند، روس‌ها نيروهاي خود را با آغاز حملات تركيه از منطقه عفرين خارج كردند، ايراني‌ها در اين باره سكوت اختيار كرده‌اند و البته دولت بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه كه گفته بود هر حمله‌اي از جانب ترك‌ها را پاسخ مي‌دهد تا لحظه تنظيم اين خبر، پاسخ نظامي به اين حمله نداده است. با اين وجود رسانه‌اي مانند گاردين همزمان با آغاز حملات تركيه به شمال سوريه و كردهايي كه شركاي نظامي امريكا در سوريه به حساب مي‌آيند از تشديد تنش ميان آنكارا و واشنگتن به حد شايد غيرقابل كنترل سخن مي‌گويد. اين رسانه انگليسي در ادامه مي‌نويسد: كردها در جريان مبارزه ائتلاف با داعش اصلي‌ترين نيروهاي روي زمين مورد حمايت امريكا به حساب مي‌آمدند و اكنون رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه مي‌گويد كه قصد دارد تمام لانه‌هاي تروريست‌ها در شمال سوريه را نابود كند. كردها در حال حاضر به برگه اختلاف ميان دو متحدي بدل شده‌اند كه در سه دهه گذشته همواره رابطه عادي و البته رو به رشدي را با هم تجربه كرده‌اند. گفته مي‌شود منطقه‌اي كه احتمالا در چند روز آينده مورد حمله نظامي نيروهاي تركيه قرار مي‌گيرد منطقه‌اي ميان دو شهر عفرين و منبيج است. اين در حالي است كه نيروهاي تحت حمايت امريكا در منطقه شمال شرقي سوريه قرار دارند و آنكارا نيز فعلا برنامه‌اي براي حمله به اين منطقه و اين نيروها ندارد. اين اقدام تركيه احتمالا مي‌تواند فاصله‌اي نمادين ميان كردهاي حاضر در شمال شرق و اقليت كردهاي حاضر در مرزهاي شمال غربي بيندازد. البته جدا از تاثيرهايي كه اين حمله در يارگيري‌هاي داخل سوريه دارد، مي‌تواند به فصل جديدي در رابطه ميان رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه و دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده نيز بدل شود. اردوغان مي‌گويد كه لزومي نمي‌بيند درباره هر برنامه‌اي كه در سر دارد با دونالد ترامپ مشورت كند و همين اظهارنظر نشان‌دهنده سطح تنش ميان آنكارا و واشنگتن بر سر مساله كردهاست. اردوغان مي‌گويد كه در اين عمليات هم نيروهاي ارتش تركيه حضور خواهند داشت و هم شبه نظاميان سوري كه در اين سال‌ها از حمايت آنكارا برخوردار بوده‌اند. وي همچنين به دليل عضويت كشورش در ناتو از اين نهاد نظامي نيز خواسته كه به دفاع از تركيه برخيزد. جدا از اردوغان، مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه نيز به انتقاد از واشنگتن پرداخته و با زباني صريح‌تر از اردوغان تاكيد كرده كه ترامپ بايد تكليف را مشخص كند كه آيا در كنار متحدان قديمي خود در منطقه ايستاده يا قصد دارد در كنار گروه‌هاي تروريستي بايستد. هرچند كه آنكارا از اواخر سال 2011 ميلادي به حامي اصلي اپوزيسيون سوريه بدل شد و مسووليت تجهيز نظامي بسياري از گروه‌هاي مخالف بشار اسد را برعهده داشت اما حضور نظامي وي در سوريه از اواسط سال 2016 جدي‌تر شد. در سال 2016 تركيه به اسم مبارزه با داعش، سربازهاي خود را وارد خاك سوريه كرد تا نفوذ ميداني براي خود در اين كشور دست و پا كرده باشد. تركيه همواره در اين سال‌ها هربار نام كردها بر زبان آمده تاكيد كرده كه كردها به دنبال ايجاد يك منطقه شبه دولتي و مستقل براي خود در شمال سوريه و هم‌مرز با تركيه هستند. كردهاي سوريه مي‌گويند كه هيچ ارتباط سازماني با گروه تروريستي پ‌ك‌ك مدنظر تركيه ندارند هرچند شواهد محكمي دال بر كمك گرفتن‌هاي جدي آنها از اين گروه وجود دارد. هم كردهاي سوريه و هم پ‌ك‌ك از عبدالله اوجالان كه در جزيره‌اي خارج از استانبول در حصر است، تبعيت مي‌كنند و وي را رهبر خود مي‌دانند. كردهاي سوريه به كمك نيروهاي ائتلاف مبارزه با داعش توانستند در پاييز گذشته رقه را از دست داعش آزاد كنند. از زمان آزادي رقه تاكنون، اردوغان بارها از دونالد ترامپ درخواست كرده كه ارسال تجهيزات نظامي براي كردهاي سوريه را متوقف كند. نيروهاي امريكايي وعده داده بودند كه به محض پايان يافتن جنگ باداعش، از متحدان خود در اين مبارزه بخواهند كه تسليحات را تحويل دهند. با اين وجود يك مقام ارشد نظامي تركيه در اين باره به گاردين مي‌گويد: اين ايده تحويل گرفتن سلاح كه واقعا مسخره است. هيچگاه هم امكان تحقق آن وجود ندارد. مگر براساس شماره سريال و اسم افراد سلاح‌ها را تحويل داده‌اند كه اكنون جمع‌آوري آنها ممكن باشد.
در اين ميان به نظر مي‌رسد كه بشار اسد و روسيه از سر و كله زدن‌هاي تركيه با امريكا راضي هستند چرا كه مي‌تواند منجر به كاسته شدن يا محدود كردن نفوذ امريكا در سوريه شود. در حالي كه به نظر مي‌رسيد كردهاي سوريه از حمايت بي‌قيد و شرط امريكا برخوردار باشند اما سخنگوي ارتش امريكا مي‌گويد كه منطقه عفرين جزو مناطق عملياتي نيروهاي ائتلاف مبارزه با داعش نيست. برخي از تحليلگران مي‌گويند كه بيانيه ارتش امريكا براي اطمينان بخشيدن به آنكارا در اين باره است كه نيروهاي مرزي مدنظر امريكا قرار نيست به مناطقي كه براي ترك‌ها در مرز سوريه حساسيت زا است، وارد شوند.
روسيه راضي است
دعوا ميان تركيه و امريكا ادامه دارد و روسيه در اين ميان نقش ناظري را دارد كه به هرحال از اين مناقشه سود خواهد برد. عمليات نظامي تركيه در سوريه در روزهايي آغاز شد كه ايران، روسيه و تركيه خود را براي برگزاري نشست سوچي درباره بحران‌هاي اين كشور آماده مي‌كنند و حسين جابري انصاري، دستيار ارشد در امور ويژه سياسي وزير خارجه ايران براي ديدار با مقام‌هاي روس درباره تحولات سياسي و نظامي جاري در سوريه به مسكو سفر كرده است. در اين ميان رويترز در گزارشي نوشته است كه تركيه رييس ستاد ارتش خود را روز پنجشنبه براي جلب نظر روس‌ها به منظور حمله هوايي به منطقه عفرين سوريه راهي مسكو كرده است. اين سفر با دستور كار ويژه در حالي صورت گرفته است كه دمشق هشدار داده هرگونه جنگنده ترك را در خاك خود هدف قرار خواهد داد. وزير خارجه تركيه اعلام كرده كه سفر رييس ستاد ارتش اين كشور به مسكو براي رايزني با مقام‌هاي روسيه و ايران درباره تحولات اخير در سوريه است. سوژه رايزني‌هاي تركيه با مقام‌هاي ايران و روسيه نيز كسب مجوز براي جنگنده‌هاي تركيه به منظور حمله هوايي به عفرين اعلام شده است. به نظر مي‌رسد كه آغاز روند خروج نيروهاي روسيه از عفرين كه از صبح روز جمعه آغاز شد نيز نتيجه رايزني‌هاي مقام‌هاي ارشد نظامي تركيه در مسكو بوده است.
 رويترز در اين باره مي‌نويسد: جنگ مستقيم ترك‌ها با كردها در سوريه مي‌تواند نبرد در اين كشور را وارد فاز جديدي كند. ترك‌ها در حالي با كردها وارد مناقشه شده‌اند كه واشنگتن و آنكارا روزهاي بسيار پرتنشي در روابط را پشت سر مي‌گذارند. در حقيقت مي‌توان گفت كه ماجراي عفرين سوريه تازه‌ترين برگ از برگ‌هاي به صف شده اختلاف ميان تركيه و ايالات متحده است. واشنگتن از كودتاي نافرجام 2016 در تركيه تا به امروز از استرداد فتح‌الله گولن روحاني كه اردوغان مي‌گويد در كودتا دست داشته سرباز مي‌زند. همزمان ايالات متحده رضا ضراب از شهروندان تركيه را به اتهام دور زدن تحريم‌هاي ايران تحت تعقيب قرار داده است.
 امريكا در سوريه مي‌ماند
پايان انسجام نظامي داعش در سوريه به معناي پايان حضور نظامي بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي متفاوت در اين كشور نبود. در حالي كه پس از پايان داعش روسيه، ايران و بشار اسد اصرار داشتند هر قدرتي كه بدون دعوت دولت مركزي به ميدان نظامي سوريه آمده بايد اين كشور را ترك كند اكنون ركس تيلرسون، وزير خارجه ايالات متحده مي‌گويد كه حضور نظامي امريكا در سوريه يك پرانتز باز است و تنها براي مبارزه با داعش يا القاعده نبوده بلكه براي مبارزه با نفوذ ايران در سوريه است و حصول اطمينان از اينكه بشار اسد رفتني است و پس از اين اتفاق پناهندگان سوري مي‌توانند به كشور خود بازگردند. اين سخنان ركس تيلرسون درباره توسعه حضور امريكا در سوريه در تناقض با سخنان پيشين دونالد ترامپ است كه گفته بود امريكا به منظور مبارزه با داعش در سوريه است. در حال حاضر مشخص نيست امريكايي كه تاكنون استراتژي خود در سوريه را بر پايه مبارزه با داعش بنا نهاده بود، قرار است چگونه اين استراتژي را به مسير مهار نفوذ ايران ببرد يا امريكا از اين پس چه نقشي در تبيين آينده سياسي سوريه خواهد داشت. در حالي كه روسيه مي‌گويد در حال كاستن از تعداد نيروهاي خود در سوريه است امريكا در مسير معكوس حركت مي‌كند و البته مشخص نيست كه اين اظهارات تيلرسون تا چه اندازه در ميدان عمل شدني است و امريكا حاضر است چه ميزان سرمايه‌گذاري براي حضور در سوريه بكند و البته جان سربازان خود را در هم در جنگ ديگري در منطقه پس از عراق به خطر بيندازد.

حسين جابري انصاري دستيار ارشد وزير خارجه در امور ويژه سياسي و مذاكره‌كننده ارشد ايران در روند آستانه، روز گذشته در راس هياتي تهران را به مقصد روسيه ترك كرد. وي ظهر روز گذشته با ميخاييل بوگدانف معاون وزير خارجه و فرستاده ويژه رييس‌جمهور روسيه در امور خاورميانه ديدار و در خصوص تحولات منطقه و همكاري‌هاي دو كشور براي حل بحران‌هاي منطقه‌اي گفت‌وگو و رايزني كرد. براساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته وي امروز در سوچي با مذاكره‌كنندگان ارشد روسيه و تركيه در روند آستانه، الكساندر لاورنتيف نماينده ويژه پوتين در امور سوريه و سدات اونال معاون منطقه‌اي وزارت خارجه تركيه ديدار و در خصوص آخرين هماهنگي‌ها، ترتيبات اجرايي و برنامه‌هاي كنگره گفت‌وگوي ملي سوريه مذاكره و تبادل نظر خواهد كرد. كنگره گفت‌وگوي ملي سوريه مطابق توافق قبلي ايران، روسيه و تركيه قرار است در تاريخ 9 و 10 بهمن ماه 96 در سوچي برگزار شود.