ساختمان‌هاي بلند و ايمني در تهران
مهدي زارع
حادثه ساختمان پلاسكو موجب شد همان هفته‌ها و ماه‌هاي نخست پس از حادثه، به ايمني ساختمان‌هاي بلندمرتبه در رسانه‌ها و افكار عمومي توجه شود و موجي به سمت مساله ايمني و در حمايت از ايمن‌سازي برخاست اما از سال 95 تا 99 در پايتخت و استان تهران روند احداث ساختمان‌هاي بلندمرتبه ادامه پيدا كرد. ۲۵۶ برج (ساختمان‌هاي ۱۱طبقه به بالا) در تهران وجود دارند كه هيچ‌گونه اطلاعات و سابقه‌اي از آنها در شهرداري تهران موجود نيست. در فاصله سال‌هاي ٨٦ كه طرح جامع تهران تصويب شد تا سال ٩٣ كه شوراي عالي شهرسازي جلوي مجوز بلندمرتبه‌سازي را گرفت، شهرداري تهران براي بيش از ٤٠٠ برج پروانه صادر كرد. وجود ١٠١ برج در حريم گسل‌هاي تهران و حدود ٢٥٠ برج در معابر كمتر از 6 تا ٢٠ متر عرض كه ماشين‌هاي آتش‌نشاني نمي‌توانند در زمان حادثه احتمالي در آنها خدمات بدهند، از معضلات مهم تهران امروز هستند. از لحاظ ارتفاع، ساختمان‌هاي بيشتر از ١٠ طبقه را ساختمان بلند به‌شمار مي‌آورند. طبق مبحث ٢١ مقررات ملي ساختمان، ساختمان‌هاي مسكوني ٩ تا ١٣ طبقه كه محل استقرار، مراجعه و انجام فعاليت‌هاي اداري، تجاري و سكونت هستند در زمره ساختمان‌هاي با درجه اهميت زياد و به اين ترتيب ساختمان‌هاي با طبقات ١٤ تا ٢٠ جزو ساختمان‌هاي با درجه اهميت بسيار زياد و ساختمان‌هاي بيشتر از ٢٠ طبقه نيز با درجه اهميت ويژه طبقه‌بندي مي‌شوند.
درخصوص تاريخچه بلند مرتبه‌سازي در ايران، شمس‌العماره در طول ٢٢٠ سال از تاريخ ٢٥٠ ساله تهران با ٧ طبقه و ٢٠ متر ارتفاع به عنوان بلندترين ساختمان محسوب مي‌شد. نخستين ساختمان بلند تهران با ١٢ طبقه، توسط مهندس هوشنگ خانشقاقي در خيابان نادري (جمهوري فعلي) در سال ١٣٣٢ ساخته شد. اسكلت اين ساختمان از بتن مسلح است.
بعد از آن در فاصله سال‌هاي ٤١-١٣٣١ در محل تقاطع خيابان فردوسي و جمهوري ساختمان تجاري ١٦ طبقه‌اي به نام ساختمان پلاسكو ساخته شد. اين اولين ساختمان بلند با اسكلت فلزي در ايران بود. اين ساختمان در آتش‌سوزي 30 دي ماه 1395 فروريخت. مال‌ها و مراكز خريد بزرگ كه قبل از حادثه پلاسكو در حال ساخت بود در همين چهار سال
1399-1395 تكميل شد در حالي كه بسياري از اين ساختمان‌ها در مراكز پرجمعيت قرار دارند. از جمله مركز بزرگ لوازم خانگي در مجاورت ميدان شوش تهران در همين مدت تكميل شد و به عنوان افتخارات شهر تهران محسوب مي‌شود. همچنين ساختمان‌هايي كه روي گسل شمال تهران در ولنجك قرار دارد و برج‌هاي دوقلوي ولنجك در حريم رودخانه ولنجك در حال ساخت بودند كه در همين چهار سال تكميل شد. پس از حادثه پلاسكو هوشياري بيشتري در مديريت آتش‌نشاني برقرار و به تامين تجهيزات مورد نياز آتش‌نشاني تهران نيز پرداخته شد كه قابل توجه است اما توجه بنيادي كه موجب تغيير توسعه شهري تهران شود هنوز صورت نگرفته است. براساس گزارش سال 1395 شوراي شهر تهران، ٩٠٨ بلوك ساختمان بلندمرتبه در شهر تهران شناسايي شده كه از اين ميان تعداد ٦٦٥ بلوك با بيش از ١٢ طبقه است و بخش قابل‌توجهي از آنها در منطقه ٢٢ واقع شده‌اند. منطقه ٢٢ تهران جديدترين منطقه شهري در پايتخت ايران است، با وسعتي حدود ١٢٠٠٠ هكتار، در شمال غربي‌ترين بخش تهران واقع شده است. اين منطقه در سال ٧٩ با هدف ايجاد قطب گردشگري و تامين خدمات رفاهي ايجاد شد تا كمبود نيازهاي طبيعي اما غيرمسكوني ساكنان فعلي و آتي تهران را جبران كند. در اين سال‌ها اگرچه تعدادي پروژه گردشگري ازجمله درياچه چيتگر و يكي، دو پارك جنگلي در منطقه ٢٢ به اجرا درآمد اما اشغال سطح گسترده‌اي از آسمان اين منطقه توسط بلندمرتبه‌هاي مسكوني و تجاري، كار ايجاد ساير پروژه‌هاي تفريحي را از اولويت انداخت و عملا چهره منطقه ٢٢ را كه قرار بود پاسخگوي نياز كل شهر به خدمات رفاهي باشد تحت‌الشعاع قرار داد. طبق مصوبه شوراي عالي شهرسازي و معماري، احداث ساختمان‌هاي ۱۲ طبقه و بيشتر در شهر تهران ممنوع است اما شهرداري منطقه 22 در بهمن ماه سال 95 و 6 روز پس از حادثه پلاسكو، پروانه ساختمان و تغيير نقشه ملكي در شمال شرق درياچه شهداي خليج‌فارس چيتگر را صادر كرد كه طبق مصوبه شورا، احداث آن ممنوع است. برج‌سازي‌هاي بي‌رويه در منطقه ٢٢ سبب افزايش جمعيت و جمعيت‌پذيري شهر تهران شده كه به‌طور كلي منطبق بر اصول شهرسازي نيستند. به‌رغم اينكه نرخ جمعيت‌پذيري براي منطقه ٢٢ تا افق سال ١٤٠٤، حدود ٥٠٠ هزار نفر تعيين شده است اما هم‌اكنون با اسكان جمعيت در واحدهايي كه در اين منطقه ساخته شده يا در حال ساخت است، از نظر رشد جمعيتي در سقف جمعيتي تعريف شده، عملا يك دهه زودتر به اين رشد رسيده است. ساختمان ايران‌مال كه مدرن‌ترين جاي تجاري ايران است يكي از ناايمن‌ترين مجتمع‌ها محسوب مي‌شود كه كمترين امكانات ايمني در آن ديده شده است و هدف از آن فقط ساخت يك مركز خريد عظيم در يك مجتمع بوده است كه همانند آن در بسياري از كشورها از جمله امارات و تركيه وجود دارد و گردشگران به آن مناطق جذب مي‌شوند. در صورتي كه اين مجتمع مطابق استاندارد‌هاي شهرسازي پايدار، فاقد حداقل استاندارد‌هاي ايمني است.