ويروس ظاهرسازي
علي ميرزامحمدي
در جريان سفر استاني رييس‌جمهور به زنجان؛ ايشان از راه‌اندازي نمايشي يكي از كارخانه‌ها به‌شدت گلايه كردند و متذكر شدند كه جلوي اين ظاهرسازي‌ها را خواهند گرفت. اين ظاهرسازي زماني فاش شد كه برخي كارگران كارخانه كه نگران از دست دادن شغل خود بودند، اين پيام را به رييس‌جمهور منتقل كردند كه خط توليد تنها با ظرفيت ۱۰ درصدي و به صورت نمايشي از سوي صاحبان كارخانه و در آستانه ورود رييس‌جمهوري راه‌اندازي شده است. بي‌شك اين ظاهرسازي و تزريق اطلاعات غلط و گمراه‌كننده به مسوولان، اولين و آخرين اين پديده شوم و تباه‌كننده نيست و ما با جلوه‌هاي ديگري از تزريق اطلاعات غلط و گمراه‌كننده و ظاهرسازي‌ها مواجه هستيم. اين اطلاعات غلط و ظاهرسازي فقط از ناحيه كارخانجات و شركت‌هاي خصوصي ارايه نمي‌شود بلكه گاهي منبع اصلي اين اطلاعات گمراه‌كننده نهادهاي آماري كشور است. انگيزه‌ها و اهداف انتشار اطلاعات غلط و ظاهرسازي نيز متفاوت است. هدف اين نوع تحريف واقعيت، گاهي سود اقتصادي و گاهي به زعم سانسور‌كنندگان اطلاعات، كنترل و كاهش التهاب بازار و حتي ترس از تشديد يا وقوع بحران‌هاي اجتماعي تلقي مي‌شود؛ اما واقعيت اين است كه با دروغ و ظاهرسازي نه‌تنها بحران‌هاي اقتصادي و اجتماعي كنترل نخواهد شد، بلكه خرمن سرمايه اعتماد اجتماعي مردم نيز با كبريت دروغ‌ها و ظاهرسازي به خاكستر تبديل خواهد شد. عدم ارايه آمار دقيق، شفاف و بهنگام ازسوي نهادهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، حركت و تصميم‌گيري مديران ارشد را دچار اختلال خواهد نمود و استراتژي‌هاي توسعه كشور، به شكست منتهي خواهد شد. از منظر جامعه‌شناختي يكي از شرايط مهم فعاليت سالم و روبه رشد نظام سلسله‌مراتب حكومتي در هر كشوري به شرط سالم بودن ساختارها و گزينش درست نيروها آن است كه مديران، نظارت درستي بر فعاليت‌هاي زيردستان خود داشته باشند و آنها را براي رسيدن به اهداف درست مديريت كنند. اما براي حدوث اين شرط مهم، لازم است اطلاعات درستي از ناحيه زيردستان، در اختيار مديران قرار گيرد. نه‌تنها اطلاعات بايد به درستي به آنها منتقل شود بلكه حتي لازم است اشتباهات اين مديران به صراحت و با ادبياتي مناسب به آنها گوشزد شود تا سكان هدايت اين سفينه در توفان بحران‌ها با برخورد به «كوه يخ بي‌تدبيري» در گرداب هلاكت گرفتار نشود. به عبارت ديگر هر كس در موقعيت خود بايد به درستي نقش‌آفريني كند و اطلاعات درستي را آن‌هم در زمان مناسب و با ادبياتي دلسوزانه اما صريح، فارغ از فرهنگ ارادت‌سالاري، تملق و تزوير در اختيار مديران رده بالاي خود قرار بدهد. اما اگر از روي عمد به جهت حفظ منافع خود و گروه خود يا جهل به جهت مصلحت‌سنجي و ترس افشاي واقعيت، تصويري وارونه به مسوولان رده بالاي خود گزارش كند، چگونه مي‌توان به موقع، مسائل و مشكلات اقتصادي و اجتماعي جامعه را تشخيص داد و در پي اصلاح و بهبود امور برآمد. نشانه بيماري درد است و دردهاي جامعه با ظاهرسازي و فريب مخفي خواهند ماند و و رهبران زماني متوجه وضعيت وخيم اجتماعي و اقتصادي كشور خواهند شد كه كار به مراحل دشواري رسيده است. بر اين اساس لازم است علاوه بر مسيرهاي رسمي و دولتي كسب اطلاعات و آمار، به منظور صحت‌سنجي اطلاعات ارايه‌شده، مسيرهاي ديگري هم براي كسب اطلاعات در نظر گرفت. متاسفانه در سفرهاي استاني، مسوولان و مديران بخش‌هاي دولتي و غير دولتي آن استان، چند هفته يا حداقل چند روز قبل از آن خبردار هستند و به راحتي مي‌توانند با ظاهرسازي، تصويري وارونه از عملكرد و مجموعه تحت مديريت خود به هيات اعزامي گزارش دهند و افزون بر اين، مسائل امنيتي و حراستي به هيات اعزامي اجازه بررسي مسائل را از نزديك نمي‌دهد. با اين‌همه دولت براي اطلاع از بازخورد عملكرد خود در ميان مردم و مشاهده چهره واقعي و تمايز آن از چهره بزك‌شده و غيرواقعي نمي‌تواند به واكنش‌هاي كنترل‌شده و ظاهرسازي‌هاي تصنعي و دروغين بسنده كند. در نتيجه، ديدارهاي كنترل‌شده و تشويق‌ها و تاييدهاي جماعتي گزينش‌شده و حتي شعارهاي اعتراضي آنها نمي‌تواند مشت نمونه خروار كل جمعيتي باشد كه در آن استان يا شهر سكونت دارند. اطلاع از واقعيت‌هاي يك جامعه و زيرمجموعه‌هاي دولت در استان‌ها در قالب تيم‌هاي پژوهشي و نظارتي بي‌طرف كه كار خود را بدون اعمال نفوذ به انجام برساند قابل تحقق است. تذكر و گلايه رييس‌جمهور در جريان سفر استاني به راه‌اندازي نمايشي يكي از كارخانه‌ها و عزم دولت براي مقابله با اين ظاهرسازي‌ها را اگر به عنوان رويكردي جديد جدي بگيريم شايد بتوان به كليك خوردن نقش‌آفريني سياست‌مداران در نقش آموزشگران عقلانيت و مخالفان پوپوليسم و وعده‌هاي دروغين اميدوار شد. اما اين نقش‌آفريني نه فقط در عرصه اقتصادي بلكه بايد در ديگر عرصه‌ها و به ويژه عرصه سياست خارجي نيز جاري و ساري شود و جلوي ميدان‌داري افرادي را كه در عرصه حساس سياست خارجي و امنيت بين‌المللي، اطلاعات غلطي به تصميم‌سازان كشور مي‌دهند گرفته شود.