آيا آنكارا تهديد خود به عمليات گسترده نظامي در شمال سوريه را عملي مي‌كند؟
پنجه و شمشير تركيه در گلوي كردها
شهاب شهسواري
دو هفته بعد از اقدام تروريستي در ميدان تقسيم تركيه، حملات گسترده آنكارا به مواضعي در شمال سوريه و عراق همچنان ادامه دارد. تركيه تهديد كرده است كه به زودي عمليات زميني گسترده‌اي را براي عقب راندن گروه‌هاي كرد از مرزهاي خود در سوريه آغاز خواهد كرد. تركيه تاكنون صدها هدف را در شمال عراق و تركيه منهدم كرده است و با ادبياتي كه رسانه‌هاي رسمي تركيه به كار مي‌برند «۲۵۴ تروريست را خنثي» كرده است. تركيه نام عمليات اخير خود را «پنجه-شمشير» مي‌نامد و تاكيد كرده است كه دير يا زود عمليات گسترده زميني را براي تكميل عمليات نيروي هوايي در مناطق شمال شرقي سوريه در منبج، تل رفعت و عين العرب آغاز خواهد كرد. هشدار در مورد اقدام نظامي در شمال سوريه تازه نيست و از بهار امسال، مقام‌هاي تركيه‌اي ادعا مي‌كنند كه در حال برنامه‌ريزي براي انجام آن هستند، اما اقدام تروريستي دو هفته پيش در استانبول كه باعث كشته شدن دست‌كم ۶ نفر و مجروح شدن ۸۰ نفر ديگر شد، نگراني‌ها در مورد چنين اقدام نظامي را جدي‌تر كرده است. تركيه مدعي است كه عامل اين بمب‌گذاري از سوي نيروهاي مسلح كرد شمال سوريه براي اين عمليات آموزش ديده بود.
از سال ۲۰۱۶ تاكنون، آنكارا ۳ عمليات نظامي گسترده زميني در شمال سوريه انجام داده است. آنكارا در اين سه عمليات با نام‌هاي سپر فرات بين سال‌هاي ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، شاخه زيتون سال ۲۰۱۸ و چشمه صلح سال ۲۰۱۹ بخش‌هايي از خاك سوريه را به تصرف خود در آورده است. آنكارا اعلام كرده است كه قصد دارد يك نوار به عمق ۳۰ كيلومتر در تمامي طول مرز خود در خاك سوريه ايجاد كند تا نيروهاي شبه‌نظامي كرد مستقر در اين منطقه را به پشت اين نوار حائل عقب براند. با اين حال تركيه تاكنون از عملي كردن اين مطالبه خود در بخش وسيعي از مرز جنوبي با سوريه باز مانده است. مخالفت‌هاي امريكا و روسيه كه هر دو در خاك سوريه نيرو دارند، يكي از عوامل اصلي بازماندن تركيه از اجراي اين پروژه بود.
ميدل ايست‌آي به نقل از دو مقام آگاه نوشته است كه تركيه و روسيه در حال مذاكره براي اجراي يك عمليات، به مراتب كوچك‌تر از عمليات مورد‌نظر آنكارا، براي عقب راندن گروه‌هاي كرد سوريه از مناطق غرب رودخانه فرات هستند. رسانه‌هاي تركيه روز پنجشنبه خبر دادند كه خلوصي آكار، وزير دفاع تركيه با همتاي روس خود، سرگئي شويگو، تلفني در مورد عمليات در شمال سوريه رايزني كرده است. روسيه براي جلوگيري از عمليات گسترده تركيه در خاك سوريه، سال ۲۰۱۹ تفاهمنامه‌اي را با آنكارا امضا كرد كه براساس آن نيروهاي كرد مستقر در غرب فرات را تا ۳۰ كيلومتر از مرزهاي تركيه دور كند. مقام‌هاي تركيه مي‌گويند كه روسيه تاكنون از اجراي اين تعهد خود سر باز زده است.
در كنار روسيه، امريكا هم مخالف اقدام نظامي روسيه در شرق فرات است. نيروهاي كرد در قالب يگان‌هاي مدافع خلق، با نظاميان امريكايي مستقر در منطقه شمال شرق و شرق سوريه همكاري مي‌كنند و در مبارزه با داعش نقش بازي كرده‌اند. اين نيروهاي كرد، حالا از واشنگتن مي‌خواهند كه جلوي حمله تركيه به شمال سوريه را بگيرد. مظلوم عبدي، فرمانده نيروهاي دموكراتيك سوريه، چتري از گروه‌هاي مسلح كرد در شمال شرقي سوريه، در مصاحبه‌اي با پوليتيكو شكايت كرده است كه دولت امريكا اقدام‌هاي كافي براي جلوگيري از عمليات نظامي تركيه انجام نداده است. وي ضمن اينكه اظهارنظرهاي رسانه‌اي مقام‌هاي واشنگتن را ناكافي دانسته است و مي‌گويد: «ما باور داريم كه حمايت از شهرها و حمايت از كردها و خانواده‌هاي ۱۲ هزار شهيد ما مسووليت بشردوستانه و سياسي دولت و شخص رييس‌جمهور امريكاست.» پيش از اين جو بوچينو، سخنگوي سنتكام گفته بود كه واشنگتن معتقد است حملات تركيه تهديدي عليه جان نيروهاي امريكايي است و باعث اختلال در مسير مبارزه با داعش مي‌شود. همزمان ۱۸۷ نهاد و گروه كرد هم در بيانيه‌اي اقدام تركيه به عمليات در شمال سوريه و عراق را محكوم كرده‌اند و خواهان مداخله بين‌المللي براي توقف اين عمليات شده‌اند.
احساس خطر كردها از آشتي آنكارا و دمشق
نيروهاي كرد نسبت به روند جديد آشتي ميان تركيه و سوريه اظهار نگراني كرده‌اند. از ۱۱ سال پيش كه بحران داخلي سوريه آغاز شد، كردها در شمال شرقي سوريه پس از مشغول شدن ارتش سوريه به درگيري‌هاي داخلي، توانسته‌اند يك حكومت نسبتا خودمختار براي خود در منطقه ايجاد كنند. اخيرا رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه گفت‌وگوي مستقيم خود با بشار اسد را محتمل دانسته بود. اورهان ميري اوغلو، عضو هيات مركزي سياستگذاري و اجرايي حزب حاكم عدالت و توسعه تركيه در گفت‌وگو با خبرگزاري اسپوتنيك گفته است: «روابط ميان دمشق و آنكارا ممكن است پيش از انتخابات آتي تركيه در سال ۲۰۲۳ وارد مرحله جديدي شود.» به گفته وي «دمشق تمايل دارد مذاكرات آن با آنكارا آغاز شود به ويژه دمشق تمايل دارد رجب طيب اردوغان و بشار اسد در كشور سومي با يكديگر ديدار كنند و احتمالا اين كشور روسيه است.»
به نوشته رسانه‌هاي كردي، يكي از شرط‌هايي كه تركيه براي چشم‌پوشي از حمله به شمال سوريه گذاشته است، واگذار كردن مديريت منطقه به ارتش سوريه است. شبكه خبري الميادين به نقل از منابع كردي نوشته است كه آنكارا خواستار خروج نيروهاي سوريه دموكراتيك تا ۳۰ كيلومتري نوار مرزي با سوريه در راستاي اجراي توافق‌هاي گذشته با امريكايي‌ها و روسيه شده است. يكي ديگر از شروط تركيه بيرون كردن نيروهاي حزب كارگران كردستان تركيه (پ‌ك‌ك) از سوريه و تحويل برخي از فرماندهان آن به آنكارا اعلام شده است. به گزارش ايسنا به نقل از الميادين، اين رسانه‌ها در ادامه آورده‌اند: تركيه‌اي‌ها همچنين خواستار تخصيص بخشي از درآمدهاي نفتي در مناطق تحت كنترل نيروهاي قسد به مناطق تحت كنترل گروه‌هاي وابسته به آنكارا و ايجاد مراكز ديده‌باني مستقل براي تركيه يا به طور مشترك با ائتلاف بين‌المللي به منظور نظارت بر جابه‌جايي تسليحات سنگين در اين مناطق شده‌اند. طبق اين گزارش، تركيه همچنين پيشنهاد ديگري را پيش پاي كردهاي سوريه گذاشته است و طبق اين پيشنهاد، آنها مي‌توانند شروط مذكور را برآورده نكرده و در ازاي آن كل منطقه را به ارتش سوريه تحويل دهند.
پايگاه خبري رووداو در گزارشي مي‌نويسد كه كردها نسبت به آشتي تركيه و سوريه بسيار نگران هستند. آرون لاند، پژوهشگر موسسه سنچوري اينترنشنال، به رووداو مي‌گويد: «[دمشق و آنكارا] دشمنان و رقباي مشتركي مانند ي‌پ‌گ دارند. آنها مي‌توانند توانمندي‌هاي خود را مبادله كنند، مثلا دشمناني را كه در قلمرو سرزميني خودشان هستند خاموش كنند يا بكشند يا براي استرداد متقابل برنامه‌ريزي كنند.» به گفته اين پژوهشگر «براي ي‌پ‌گ، روند جدي آشتي ميان آنكارا و دمشق، فاجعه‌بار است. اين موضوع باعث مي‌شود كه اصلي‌ترين حفاظ آنها درقبال آنكارا حذف شود، دمشق در حال حاضر با حمايت روسيه آزادي عمل تركيه در خاك سوريه را گرفته است، اما آشتي به اين معنا است كه اردوغان و اسد به صورت هماهنگ براي حل كردن هميشگي مساله كردي وارد عمل مي‌شوند.»
اعتراض امريكا به اقدام نظامي تركيه
به گزارش آسوشيتدپرس يك مقام ارشد امريكايي در سوريه خواستار كاهش فوري تنش از سوي تركيه در شمال سوريه شد و تاكيد كرد كه اين اقدام‌ها به مبارزه با داعش آسيب مي‌رساند. نيكولاس گرانگر، نماينده ارشد ايالات‌متحده در شمال شرقي سوريه گفته است كه ايالات‌متحده «شديدا مخالف اقداماتي است كه بيش از پيش زندگي جوامع و خانواده‌ها را در سوريه بي‌ثبات مي‌كند.» به گفته وي، تحركات اخير «به شكل غيرقابل قبولي خطرناك است و ما را عميقا نگران كرده است.» اين مقام امريكايي گفته است كه حملات تركيه جان پرسنل امريكايي را به خطر مي‌اندازد. هر چند امريكا و تركيه گروه حزب كارگران كردستان (پ‌ك‌ك) را به عنوان يك گروه تروريستي دسته‌بندي كرده‌اند، اما دو كشور در مورد وضعيت يگان‌هاي مدافع خلق (ي‌پ‌گ) گروه مسلح كرد در شمال سوريه اختلاف‌نظر دارند. تركيه ي‌پ‌گ را شاخه‌اي از پ‌ك‌ك مي‌داند، امريكا با اين گروه هم‌پيمان است و مدعي مشاركت اين گروه در جنگ عليه داعش است.
سونر كاگاپتاي، مدير برنامه پژوهش تركيه در انديشكده موسسه واشنگتن معتقد است كه با تغيير رويكرد امريكا از منطقه خاورميانه به اوراسيا، اهميت تركيه در سياست خارجه امريكا افزايش پيدا مي‌كند. كاگاپتاي به سي‌ان‌ان مي‌گويد: «ايالات‌متحده معمولا نسبت به تهاجم تركيه به سوريه اعتراض مي‌كند، چون‌كه در اين حملات ي‌پ‌گ هدف قرار مي‌گيرد. از آنجا كه امريكا از ي‌پ‌گ در مقابله با داعش استفاده مي‌كند، هيچ‌وقت از حمله تركيه عليه اين گروه استقبال نمي‌كند، اما ممكن است اين‌بار متفاوت باشد، چراكه رويكرد استراتژيك در حال تغيير است. در شرايطي كه سياست خارجي امريكا از خاورميانه به سمت اوراسيا تغيير مي‌كند و از سوريه به سمت اوكراين تمايل پيدا مي‌كند، اهميت تركيه افزايش مي‌يابد.» اين تحليلگر مسائل تركيه معتقد است: «از نظر امريكا اهميت تركيه افزايش پيدا كرده است، اين يك تحول بلندمدت است. از سوي ديگر در كوتاه‌مدت رويكرد تاكتيكي واشنگتن نيز در حال تغيير است. تركيه نسبت به گسترش ناتو به منطقه اسكانديناوي اعتراض كرده است. فكر مي‌كنم كه آنكارا با اعتراض به عضويت سوئد در ناتو، اهرم فشار دراختيار دارد. درنتيجه در اين شرايط واشنگتن واقعا نمي‌خواهد كه تركيه را ناراحت كند. فكر كنم اين موضوع شامل همه اعضاي كليدي ناتو باشد.»
حمله موشكي به پايگاه امريكا در سوريه
به گفته فرماندهي مركزي امريكا (سنتكام) يك پايگاه نظامي امريكايي در سوريه هدف شليك موشك قرار گرفته است. به گزارش ايسنا به نقل از راشاتودي، سنتكام بدون ذكر جزييات در بيانيه‌اي كوتاه اعلام كرد كه حداقل دو پرتابه يك «پايگاه گشت‌زني» امريكا را در اواخر شب جمعه در نزديكي شهر الشدادي در شمال شرق سوريه هدف قرار داد. درحالي كه ارتش امريكا در مورد نوع موشك‌هاي مورد استفاده در اين حمله سكوت كرد، اعلام كرد كه «سومين موشك شليك نشده» بعدا توسط نيروهاي كرد در «محل مبدا» كشف شد كه نشان مي‌دهد اين يك حمله فرامرزي نبوده است و پرتابه‌ها از يك مكان نسبتا نزديك شليك شدند. ارتش امريكا گفت: «اين حمله به پايگاه يا اموال ائتلاف آسيبي وارد نكرد. جو بوچينو، سخنگوي سنتكام، افزود كه حملات از اين نوع «نيروهاي ائتلاف و مردم غيرنظامي را درمعرض خطر قرار مي‌دهد و ثبات و امنيت سوريه و منطقه را كه به سختي به دست آمده است، تضعيف مي‌كند.» حمله موشكي روز جمعه تنها چند روز پس از آن صورت مي‌گيرد كه پنتاگون از «نگراني عميق» خود درباره اقدام نظامي ادامه‌دار آنكارا ابراز نگراني كرد و مدعي شد كه حملات تركيه مستقيما پرسنل امريكايي مستقر در پايگاه ديگري در سوريه را «تهديد مي‌كند.»