غرق شدن يك كودك در گودال‌هاي پُر از آب بلوچستان
هوتگ‌هاي مرگ
بهاره شبانكارئيان
راوي: «بيست دقيقه كه از رفتن او مي‌گذرد و هيچ صدايي از سهيب در گوشه و كنار خانه به گوش نمي‌رسد ناگهان پدرش متوجه ناپديد شدن پسر سه ساله‌اش مي‌شود. سريع به بيرون از خانه مي‌رود و همه جا را مي‌گردد اما خبري از سهيب نبوده است. بعد به هوتگي كه حوالي خانه‌شان بوده، سر مي‌زند همان‌جا قسمتي از موها و تكه‌اي از لباس سهيب كه از آب بيرون زده بود را مي‌بيند...»
سه روز پيش بود كه «سهيب» كودك سه ساله در روستاي سيدبار از توابع شهرستان چابهار واقع در استان سيستان و بلوچستان در يكي از هوتگ‌هاي نزديك به خانه‌شان افتاد و غرق شد. پيكر بي‌جان اين كودك سه ساله را پدرش بعد از نيم ساعت بي‌خبري از آب بيرون كشيد. «اعتماد» در ادامه طي تماس تلفني كه با عموي «سهيب» و دهيار سيدبار داشته است از روز حادثه و مشكلات هوتگ‌ها گزارش مي‌دهد.
براساس پيگيري‌هاي خبرنگار «اعتماد» اكثر هوتگ‌هاي استان سيستان و بلوچستان در شهرستان دشتياري و چابهار قرار گرفته شده است. اين هوتگ‌ها سالانه جان برخي افراد خصوصا كودكان را مي‌گيرد. طبق كارزاري كه با عنوان «درخواست جلوگيري از مرگ صدها كودك بلوچستان در هوتگ‌هاي استان سيستان و بلوچستان» در 11 مهر ماه سال جاري به راه افتاد و حدود هزار و 92 نفر آن را امضا كردند، قيد شده بود: «هر ساله شاهد مرگ ده‌ها كودك در گودال‌هاي آبي كه براي جمع كردن آب باران درست شده، هستيم. كودكاني كه كنار هوتگ‌ها مي‌روند كه يا آب بخورند يا خودشان و لباس و ظرف‌هاي‌شان را بشويند كه با توجه به گِل بودن خاك منطقه گير و فوت مي‌كنند.»
طبق آمار تا مرداد ماه سال 1401 طي 132 روز 23 كودك زير 18 سال در اين هوتگ‌ها جان باختند. كودكاني با تمام روياهاي كودكي. 4 نفر بزرگسال نيز در اين هوتگ‌ها فوت شدند. از بين بزرگسالان هم يك نفر معلم بود كه بعد از غرق شدن دو دانش‌آموزش او هم به داخل آب پريد و غرق شد. 98 روستا در منطقه دشتياري وجود دارد كه همه آنها در شعاع 30 كيلومتري يكديگر هستند و در 5 كيلومتري بالادست اين روستاها سد بزرگ زيردان با 205 ميليون مترمكعب آب قرار دارد. به دليل عدم لوله‌كشي كه در 30 كيلومتري اين سد قرار دارد، ده‌ها كودك سالانه غرق مي‌شوند و جان خود را از دست مي‌دهند. حالا به گفته برخي اهالي اين دو شهرستان لوله‌كشي شده است اما هوتگ‌ها هنوز جمع نشده‌اند و تدبيري براي‌شان انديشيده نشده، چراكه پُر كردن هوتگ‌ها با خاك يا سيم‌كشي دور آنها هزينه‌بر است.
جان‌باختن در هوتگ
«سراج» رييس شوراي روستاي سيدبار كه عموي اين كودك سه ساله نيز هست از روز حادثه و غرق شدن سهيب در هوتگ به «اعتماد» مي‌گويد: «برادرم سه فرزند دارد. سهيب فرزند آخرش بود و همان‌طور كه مي‌دانيد سه سال داشت. 10 متري خانه برادرم يك هوتگ قرار گرفته است. سهيب حدود ساعت يك ظهر براي بازي از خانه بيرون مي‌رود. مثل اينكه دنبال بچه‌هاي ديگر براي بازي به سمت هوتگ مي‌رود و آنجا به داخل آب پرتاب مي‌شود. خواهر و برادر ديگرش هم در قسمت ديگري مشغول بازي بودند و متوجه رفتن سهيب به سمت هوتگ نشدند. بيست دقيقه كه از رفتن او مي‌گذرد و هيچ صدايي از سهيب در گوشه و كنار خانه به گوش نمي‌رسد ناگهان پدرش متوجه ناپديد شدن پسر سه ساله‌اش مي‌شود. سريع به بيرون از خانه مي‌رود و
همه جا را مي‌گردد اما خبري از سهيب نبوده است. بعد به هوتگي كه حوالي خانه‌شان بوده سر مي‌زند همان‌جا قسمتي از موها و تكه‌اي از لباس سهيب كه از آب بيرون زده بود را مي‌بيند...»
او در ادامه توضيح مي‌دهد: «برادرم به ما گفت در همان بيست دقيقه‌اي كه سرگرم چك كردن گوشي‌اش بوده اين اتفاق براي سهيب مي‌افتد. وقتي برادرم به كنار هوتگ رسيده، ديده كه سهيب بخشي از بدنش روي آب قرار گرفته. به داخل آب مي‌رود سهيب را بيرون مي‌آورد و بچه را سر و ته مي‌كند كه آب از دهانش خارج شود اما فايده نداشته و سهيب تمام كرده بود. همان موقع برادرم با من تماس گرفت و من سريع خودم را به خانه آنها رساندم و سهيب را به مركز سلامت روستاي‌مان برديم. پزشكان در مركز سلامت گفتند كه بچه همان‌جا در آب تمام كرده است. اين‌طور مواقع پدر و مادر هر قدر هم حواس‌شان به فرزندان‌شان باشد يك لحظه غفلت اين اتفاق را رقم مي‌زند. در روستاي ما حدود 50 تا 60 هوتگ قرار دارد. دو ماه پيش هم پنج، شش نفر در يك هوتگ طي يك روز غرق شدند. بعد از اين اتفاق تلخ راهكاري كه پيش پاي مسوولان گذاشتيم اين بود كه هوتگ‌ها را پر از خاك كنند و از بين ببرند، اما خوب اين كار هزينه‌بر است.»
سيم‌كشي و از بين بردن هوتگ‌ها هزينه‌بر است
«مهين دوست» دهيار روستاي سيدبار درخصوص مشكلات هوتگ‌ها به «اعتماد» مي‌گويد: «آب رودخانه هر سال در هوتگ‌ها جمع مي‌شود و از آب اين هوتگ‌ها براي آبياري درختان خرما استفاده مي‌شود. اين هوتگ‌ها هم حفاظ ندارند. سيم‌كشي دور اين هوتگ‌ها هم هزينه‌بر است و هم در بيشتر موارد حصارها و سيم‌هايش را سرقت مي‌كنند. اگر هم بخواهند هوتگ‌ها را پر از خاك كنند و از بين ببرند هزينه زيادي بايد صرف شود. خود خاك هزينه‌اي ندارد اما لودر و كاميوني كه براي اين عمليات بايد استفاده شود، ساعتي يك ميليون تومان هزينه مي‌گيرند، چون از دو روش حصاركشي و پر كردن هوتگ‌ها با خاك استفاده‌اي نشده است، برخي از كودكان سالانه در اين هوتگ‌ها غرق مي‌شوند. مانند همين كودك سه سالهاي كه سه روز پيش غرق شد و جان باخت.»
همچنين علي عليجاني مسوول ايمن‌سازي هوتگ‌ها و نقاط پرخطر جنوب سيستان و بلوچستان در مرداد ماه جاري با اشاره به اينكه در 4 شهرستان دشتياري، چابهار، كنارك و قصرقند بيشترين تعداد هوتگ‌ها وجود دارد، عنوان كرد: «فقط در چابهار، 1070 هوتگ و گودال داريم كه براي كشاورزي و آب‌دهي به احشام استفاده مي‌شود. تمام اينها شناسنامه دارند و داراي صاحب هستند. هيچ‌وقت به صاحبان اينها تذكري براي ايمن‌سازي داده نشده است و آنها فكر مي‌كنند كه دولت بايد اين كار را انجام دهد. براي حصاركشي هر هوتگ، بايد مبلغي حدود 70 تا 100 ميليون تومان هزينه شود. بايد با اولويت هوتگ‌هايي كه در محيط روستايي و كنار مدارس هستند، ايمن‌سازي و حصاركشي مي‌شوند. تا الان در اين 4 شهرستان، 150 هوتگ حصاركشي شده است. همچنين براي دانش‌آموزان و خانواده‌ها كلاس‌هاي آموزشي برگزار كرده‌ايم كه نزديك هوتگ‌ها نشوند.
وزارت نفت، مبلغي حدود يك ميليارد و نيم بودجه براي رفع خطر هوتگ‌ها درنظر گرفته است كه البته هنوز تزريق نشده و منتظر دريافت آن هستيم. همچنين بنياد مستضعفان و ستاد اجرايي فرمان امام نيز پاي كار آمده‌اند. اگر صاحبان اجازه دهند، گودال‌هاي بلااستفاده را پر كنيم. در كنار كار هم وزارت جهاد كشاورزي آمده است و گودال‌هاي بزرگي مي‌سازد كه خودشان كار ايمن‌سازي را نيز انجام مي‌دهند تا هم آب براي كشاورزي، ماهيگيري و بومگردي استفاده و جمع‌آوري شود. با اين وجود صاحبان اينها بايد پاي كار بيايند و با ما همكاري كنند. البته اين نياز به فرهنگ‌سازي دارد، چراكه مردم هوتگ‌ها را مقدس مي‌دانند. درحالي كه اينها آب لوله‌كشي دارند باز هم تمايل به استفاده از هوتگ‌ها در مردم وجود دارد. بچه‌ها اكثرا براي شنا به اين هوتگ‌ها مراجعه مي‌كنند و اين اتفاقات براي تامين آب شرب نيست. همچنين بايد توجه داشت كه شهرستان كنارك، هوتگ درون روستايي ندارد و بيشترين آمار
غرق شدگي براي دو شهرستان چابهار و دشتياري است، البته دشتياري تا سال گذشته جزو چابهار بوده و اكثر اتفاقات براي چابهار است.»
طي 11 سال اخير 48 نفر در هوتگ غرق شدند
26 ارديبهشت ماه سال جاري مهرداد آرام بخشدار پلان از توابع شهرستان چابهار در استان سيستان و بلوچستان درباره غرق شدن افراد در هوتگ‌ها اعلام كرد: «41 نفر از كودكان و نوجوانان زن و مرد روستاهاي مختلف چابهار و دشتياري در 11 سال اخير حين بازي، تهيه آب يا گذراندن اوقات فراغت در هوتگ‌ها (گودال كنده شده براي جمع‌آوري آب باران جهت استفاده آب شرب، كشاورزي و احشام) غرق شده و جان باخته‌اند.»
مولوي يارمحمد پناد امام جمعه بخش پلان نيز درخصوص وضعيت هوتگ‌ها گفت: «اميدواريم با اقدامات حصاركشي و ساماندهي هوتگ‌ها ديگر شاهد جان‌باختن كودكان و زنان نباشيم. بارها كودكان حين بازي يا برداشت آب يا شست‌وشوي ظروف و لباس به هوتگ افتاده و جان‌باخته‌اند كه اين‌گونه مرگ غم‌انگيز و چندين نفر در يك جا مايه تاسف است.»
غلامرضا راهداري رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري چابهار نيز عنوان كرد: «هوتِگ يا هوتك نام گودال مصنوعي يا طبيعي نسبتا بزرگي است كه آب حاصل از بارندگي‌ها در آن هدايت و جمع‌آوري شده و در طول سال به مصارف كشاورزي و آشاميدني انسان و حيوانات اهلي و وحشي مي‌رسد. اين گودال در زبان بلوچي به هوتِگ يا هوتك مشهور است و اين سامانه سنتي براي مهار، كنترل و بهره‌برداري از سيلاب و به عنوان يكي از راه‌هاي متداول تامين آب محسوب مي‌شود. ساخت هوتِگ در منطقه دشتياري از زمان‌هاي بسيار قديم آغاز شده و گودال‌هاي
حفر شده با اشكال هندسي دايره، مستطيل، مربع و به عمق بيش از پنج، ۱۰، ۲۰ و حتي بيشتر است كه در زميني با بافت ريزدانه (رسي و سيلتي) توسط بوميان منطقه چابهار و دشتياري ساخته شده و اطراف آن ديواره خاكي با ارتفاع حدود يك تا ۲ متر ايجاد مي‌شود. هوتگ‌هاي موجود و ساخته شده در طول سالهاي گذشته در روستاهاي شهرستان چابهار براي لايروبي، رسوب‌برداري حصاركشي، بهسازي و مرمت نيازمند تخصيص اعتبار هستند تا بتوان پس از آبگيري از ۶ ماه حتي تا يك سال براي كشاورزي و مصارف شست‌وشو از آنها استفاده كرد. هوتگ‌ها عمر مفيد بسيار بالايي دارند و با هزينه پايين ساخته مي‌شوند و حمايت دستگاه‌هاي اجرايي به لحاظ تهيه ماشين‌آلات، طراحي و مطالعه، مكان‌سنجي، تخصيص اعتبار مورد نياز تاثير ارزنده‌اي بر حفظ، احيا و ترويج اين روش سنتي و بهره‌برداري از سيلاب خواهد داشت. در واقع هر هوتگ را مي‌توان طرحي از طرح‌هاي آبخيزداري عنوان كرد كه قابليت و نقش مهمي در جمع‌آوري آب دارند و از آن به عنوان يكي از راه‌هاي مواجهه با كمبود و محدوديت منابع آب و در نتيجه توسعه روستايي منطقه ياد مي‌شود. در ۲۰ سال اخير و تداوم خشكسالي‌ها و رها نشدن آب از سد زيردان بيشتر هوتگ‌هاي پايين‌دست بر اثر توفان‌هاي گرد و خاك رسوب گرفته و نيازمند لايروبي فوري براي آبگيري مجدد هستند و هم‌اينك كه بر اثر بارندگي پرآب شدند نياز به توجه بيشتر و لايروبي دارند.»
وي با بيان اينكه بوميان اين منطقه قدمت هوتگ را به بيش از چند هزار سال قبل از اسلام مي‌دانند كه همچنان تا به امروز آب آشاميدني و كشاورزي مردم منطقه را تامين مي‌كند، افزود: هوتگ در واقع يكي از بهترين منبع اميد براي كارهاي كشاورزي، تامين آب احشام و پرندگان و چرندگان و رفع تشنگي موجودات زنده در بيش از ۴۰۰ روستاي سواحل مكران در محدوده شهرستان‌هاي چابهار، دشتياري و تلنگ قصرقند هستند.
ساجد جوهر عضو شوراي شهر شهرستان دشتياري نيز در مرداد ماه جاري اعلام كرد: «از 300 هوتگ موجود اين شهرستان، فقط 10 تا از آنها حصاركشي شده‌اند. البته هوتگ با گودال تفاوت دارد و در 10 سال گذشته، 48 كودك فقط در شهرستان دشتياري در اين گودال‌ها افتاده‌اند. 60درصد روستاهاي اين شهرستان، مجهز به لوله‌كشي آب شيرين شده‌اند، اما 10درصد از اين 60درصد، صرفا لوله‌كشي خام است و در آن آبي جاري نيست.»