گزارش جديد انجمن «تجارت الكترونيك ايران» نشان مي‌دهد
ايران دومين اينترنت پراختلال و محدود جهان
گروه اقتصادي
نزديك يك سال است كه اختلال در اينترنت به يك بحران جدي در كشور تبديل شده است؛ بحراني كه زمزمه‌هاي آن از نيمه نخست سال گذشته شنيده شد و پس از شكل‌گيري اعتراضات اجتماعي در شهريور 1401، تشديد شد. هنوز هم اين اختلالات فروكش نكرده است. وضعيتي كه مي‌توان آن را در گزارش جديد انجمن «تجارت الكترونيك ايران» ديد. طبق گزارش اين انجمن، كيفيت اينترنت در ايران در وضعيت بحراني قرار دارد، به‌طوري‌كه ايران بعد از ميانمار دومين اينترنت پراختلال جهان و پس از چين دومين اينترنت محدود را دارد. اين داده‌ها نشان مي‌دهند، اينترنت ايران جزو ۵ اينترنت كند جهان است. درضمن وب‌سايت‌ها و آدرس‌هاي اينترنتي در ايران ازسوي تصميم‌گيران اين عرصه به سه دسته فيلترشده، مجاز و ساير تقسيم شده‌اند و مشكل اصلي در ايجاد اختلال عمدي روي سايت‌هايي است كه در زمره سايت‌هاي مجاز قرار ندارند. اين گزارش با اشاره به دستكاري عمدي و اختلال در ترافيك اينترنت باعث شده كه كاربران هزينه بسيار بيشتري بابت استفاده از اينترنت به اپراتورها پرداخت كنند. شرايطي كه انجمن الكترونيك ايران تصوير كرده، پيش‌تر به صورت جسته و گريخته از سوي كارشناسان مطرح و به نقد كشيده شده است. اما هيچ‌گاه دولتمردان پاسخ منطقي به آنها ندادند. سياستگذاران در مواجهه با اين نقدها يا سكوت كردند يا آن را انكار كردند. در مقابل كيفيت اينترنت بد و بدتر شد. موضوعي كه در ماه‌هاي اخير انتقادات گسترده‌اي را متوجه سياستگذاران كرده است. درنهايت 6 تير ماه رييس دولت سيزدهم، دستور بررسي كيفيت اينترنت را صادر كرد. طبق دستور ابراهيم رييسي، كارگروهي متشكل از مركز ملي فضاي مجازي و وزارت ارتباطات بايد تا 10 روز ديگر نتايج بررسي خود را اعلام كنند. بررسي كه بي‌شك نشان خواهد داد، بخش عظيمي از بحران اينترنت ناشي از سياست‌هاي تصميم‌گيران در 10 ماه اخير است. تصميماتي كه ايران را دومين كرد؛ در ميان بدترين‌هاي اينترنت جهان.
ايران بعد از ميانمار
انجمن تجارت الكترونيك با استناد به گزارش OONI و بررسي اختلالات ۱۰۰ دامنه مختلف در ۱۰۰ كشور جهان به اين نتيجه‌گيري رسيده كه در ايران علاوه بر ۴۵ وب‌سايتي كه حداقل در ۵۰درصد موارد در دسترس نبودند، ۱۴ وب‌سايت اختلالي بين ۱۰ تا ۵۰درصدي داشته‌اند. همچنين براساس نمونه آماري از ۳۰۰ وب‌سايت در ۵۰ كشور داراي بالاترين درآمد ناخالص ملي، ايران با ۳۳.۳درصد فيلترينگ و ۱۸درصد اختلال در صدر پراختلال‌ترين اينترنت‌هاي جهان قرار گرفت.
اين انجمن مي‌افزايد: دليل اصلي اختلالات سياست جديد فيلترينگ هوشمند اجرا شده توسط وزارت ارتباطات كه اختلالات همگاني و گسترده‌اي را براي اكثر وب‌سايت‌ها و آي‌پي‌هاي جهاني به وجود آورده به‌طوري كه هر نوع ترافيك اينترنتي در صورتي كه به صورت موردي و از سمت نهادهاي متولي مجاز (ليست سفيد) نشده باشد به صورت خودكار دچار اختلال مي‌شود.
اين گزارش نشان مي‌دهد كه ايران، چين و تركمنستان تنها كشورها در بين ۱۰۰ كشور مورد بررسي هستند كه هر ۶ شبكه اجتماعي پراستفاده جهان را مسدود كرده‌اند و گستره اين محدوديت‌ها به حدي است كه استفاده از اينترنت بدون فيلترشكن عملا غيرممكن شده است.
متوسط سرعت، ۴ مگابيت بر ثانيه
براساس اطلاعات رادار كلاد فلر و راستي‌آزمايي آن با پايگاه meter.net ميانگين سرعت اينترنت ايران با ۴ مگابيت بر ثانيه و تاخير ميانگين ۱۴۵ ميلي‌ثانيه در رتبه ۹۷ از ۱۰۰ كشور مورد بررسي است. در اين رتبه‌بندي فقط كشورهاي سودان، كامرون و كوبا از نظر سرعت از ايران وضعيت بدتري دارند. دلايل اصلي سرعت پايين اينترنت در ايران عملكرد ضعيف بازيگران ارتباطي در لايه دسترسي، كاهش سرمايه‌گذاري در زيرساخت‌هاي مخابراتي، روند كند توسعه 5G و فيبر نوري و همچنين عملكرد ضعيف هسته اصلي شبكه (شركت ارتباطات زيرساخت) است. براساس اين گزارش با وجود اين حتي بدون تغيير در لايه دسترسي و با انجام اصلاحاتي در لايه هسته اصلي شبكه مي‌توان سرعت اينترنت در ايران را تا ۸ برابر در اينترنت همراه و ۳ برابر در اينترنت ثابت افزايش داد.
اختلال عمدي
بررسي‌هاي فني در اين گزارش نشان مي‌دهد كه به طور كلي روي تمام آي‌پي‌هاي Akami به عنوان بزرگ‌ترين Enterprize CDN جهان اختلال عمدي صورت گرفته و اين باعث شده سرويس اسكايپ ۴.۶درصد اختلال، اپل ۸.۴درصد اختلال، پينترست ۴.۸درصد اختلال، آي‌كلاد ۲۱درصد اختلال و مايكروسافت ۶.۷درصد اختلال داشته‌اند. اين گزارش مسدود بودن سايت‌هاي دولتي و بانك‌هاي ايراني را براي كاربران ايراني خارج از كشور هم باعث خودتحريمي و چالش براي اينترنت ايران برشمرده است. در اين گزارش اسامي ۵۷ وب‌سايت دولتي كه از خارج از كشور براي كاربران در دسترس نيستند اشاره شده كه ازجمله آنها به بانك ملي ايران، پرتال مخابرات ايران، سامانه جامع تجارت ايران، بانك مركزي ايران، سايت سنجش آموزش ايران، خبرگزاري خانه ملت، پليس راهنمايي و رانندگي، گمرك ايران، وزارت ارتباطات، وزارت ميراث فرهنگي و گردشگري و هواپيمايي مي‌توان اشاره كرد.
سرعت اينترنت اسپيدتست
مقامات وزارت ارتباطات براي سنجش سرعت اينترنت فقط به آمارهاي سايت اسپيدتست اكتفا مي‌كنند كه به‌رغم چندبرابر بودن نسبت به متوسط سرعت سنجيده شده توسط كلادفلر باز هم نشانگر كاهش سرعت اينترنت ايران است. در اين گزارش آمده كه ميانگين سرعت نوشته شده در اسپيدتست براي اينترنت همراه ۳۵.۶ مگابيت و براي اينترنت ثابت ۱۲.۶ مگابيت است كه ۳ تا ۸ برابر سرعت گزارش شده در كلادفلر است. دليل اين موضوع ساختار محاسبه و اندازه‌گيري سرعت توسط اين سامانه است. در اسپيدتست اگرچه به صورت دستي امكان تغيير مكان فيزيكي سرورهاي تست وجود دارد اما به صورت پيش‌فرض كاربر به نزديك‌ترين سرور در همان كشور متصل مي‌شود. در نتيجه بيش از آنكه سرعت اينترنت اندازه‌گيري شود سرعت ارتباطات داخلي اندازه‌گيري مي‌شود. به اين جهت سرعت ارايه شده در اسپيدست با تجربه كيفيت اينترنت مورد انتظار مردم بسيار تفاوت دارد.
چه كار كنيم كيفيت اينترنت بهتر شود؟
در اين گزارش مجموعه‌اي از اقدامات پيشنهادي براي بهبود كيفيت اينترنت ايران ارايه شده است. از جمله اقدامات فوري جلوگيري از اختلال در اينترنت به بهانه مقابله با فيلترشكن‌ها، گزارش شفاف و كمي وزارت ارتباطات از درگاه‌هاي بين‌الملل و بازگشت سامانه‌هاي رصد آنلاين از جمله tehran-ix و ممنوعيت دستگاه‌هاي دولتي به ايران اكسس كردن دايمي سامانه‌ها. همچنين اقدامات كوتاه‌مدت يكساله ازجمله رفع فيلتر سايت‌هاي عمومي و مورد نياز مردم، افزايش پهناي باند بين‌الملل و گزارش شفاف آن به مردم و ايجاد سامانه‌هاي شفافيت در رابطه با سياست‌هاي فيلترينگ با امكان استعلام، شكايت و پيگيري رفع فيلتر آي‌پي‌ها ودامنه‌ها پيشنهاد شده است. رفع انحصار شركت ارتباطات زيرساخت و اجازه رقابت توسط بخش خصوصي، سرمايه‌گذاري در گسترش فيبرنوري و توسعه ارتباطات ثابت، سرمايه‌گذاري در 5G و ايجاد روابط پايدار با شركت‌هاي بين‌المللي حوزه فناوري پيشنهاد شده است.