يادداشتي به مناسبت رونمايي از پرده درويشي كوروش بزرگ و ديگر نقاشي‌هاي مهدي طالعي‌نيا
در اين پرده جادو خيالي كنم٭
سارا كريمان
رونمايي از پرده درويشي كوروش بزرگ به همراه ديگر آثار نقاشي هنرمند سبك نقاشي قهوه‌خانه‌اي، مهدي طالعي‌نيا در موزه هنرهاي زيباي سعدآباد، زمينه‌اي براي نقد و نظر دوباره پيرامون اين شيوه نقاشي ايجاد مي‌كند. در بيانيه اين نمايشگاه از واژه نوقهوه‌خانه استفاده شده كه مبناي آن تمايز روايي در انتخاب برخي قصه‌هاي مورد استفاده در آثار هنرمند است.
واژه‌اي كه تكيه بر تغيير ديدگاه از اسطوره به تاريخ يا داستان‌هاي عامه‌پسند متاخر در روايت و قصه مصور پرده‌هاي جديد درويشي يا قهوه‌خانه‌اي دارد. نكته ديگر بيانيه، ابراز تمايز بين پرده درويشي و نقاشي قهوه‌خانه‌اي، برگرفته از چند مقاله متاخر است كه اين مورد نيز مي‌تواند زمينه‌اي مناسب براي جلسات نقد و بررسي باشد. مطالعه تاريخي اين شيوه نقاشي، دو عامل خاستگاه مردمي و نقش هنرمندان نوسنت‌گراي معاصر را علل عمده استمرار نقاشي قهوه‌خانه‌اي مي‌داند. هرچند پرده درويشي در برخي ويژگي‌ها ازجمله، ابعاد، روايت و كاركرد، داراي تفاوت‌هايي با نقاشي قهوه‌خانه‌اي هستند اما به لحاظ تكنيكي نمي‌توان آنها را از هم جدا دانست. به ويژه آنكه هنرمندان خالق آنها عمدتا يكي هستند. از حدود دهه سي خورشيدي به همت ماركو گريگوريان، توجه مجامع آكادميك به اين شيوه هنري جلب شد و هنرمنداني مانند محمد مدبر، حسين قوللر آقاسي و ديگران، قدر و جايگاه تازه‌اي پيدا كردند. حتي نام صاحبان برخي كسب و كارها مانند عباس تكيه كه مالك چندين قهوه‌خانه و عمده سفارش‌دهنده اين پرده‌ها بود، به دليل نگارش نام در گوشه اثر به ابژه بدل شدند. زين پس در مطالعات تاريخ هنر ايران، فضايي براي اين شيوه و نه دوره هنري اختصاص يافت. روان‌شاد هادي‌سيف عنوان خيالي‌نگاري را براي نقاشي قهوه‌خانه‌اي پيشنهاد كرده است. اگر كاركرد قهوه‌خانه‌ها از دوره صفويه به اين سو و شكل‌گيري رويدادهاي هنري در آنها را جرياني خاص به عام در نظر بگيريم، پرده‌هاي درويشي كه عمدتا توسط نقالان در گوي و گذر، براي طبقه‌اي عام‌تر، تهيدست‌تر و كودكان، گسترده يا بر ديوار نصب مي‌شدند، در امتداد همان آثار نقاشي قهوه‌خانه‌اي قرار مي‌گيرد. انتخاب عمده موضوعات مذهبي و ذكر مصيبت هم مي‌تواند به دليل ايجاد فضاي احترام‌آميز باشد. كار ارزشمند ماركو گريگوريان، هدايت اين آثار به نگارخانه‌ها و موزه‌ها بود. نمايشگاهي كه اينك در سعدآباد از آثار مهدي طالعي‌نيا برگزار شده است، استمرار و تلاش براي حفظ شاخه‌اي در هنر ايران است كه زمينه‌هاي هويتي و مردم‌شناسي آن در كنار وجوه زيبايي‌شناسي قرار مي‌گيرد. در نتيجه تفكيك روايي آثار به نمايش درآمده در ابعاد تاريخي، افسانه‌اي، اسطوره‌اي و حماسي بر اهميت اين نمايشگاه مي‌افزايد. تكنيك و كيفيت آثار طالعي‌نيا محصول شناخت و جمع‌بندي آثار هنرمندان صاحب‌نام شيوه قهوه‌خانه‌اي مانند حسين قوللر، عباس بلوكي‌فر، حسين همداني و ديگر بزرگان است.
٭خمسه نظامي