فرجي‌راد در گفت‌وگو با «اعتماد» مطرح كرد
ايران ا ز طريق توافق با امريكا قادر به عبور از تحريم‌هاست
با آغاز رايزني‌هاي رسمي در ژنو و همزماني گفت‌وگوهاي نمايندگان ايران و تروييكاي اروپايي با برقراري آتش‌بس در لبنان، در باب توافق احتمالي تهران با غرب و تاثير قعل و انفعال‌هاي منطقه بر رويكرد امريكاي تحت رهبري ترامپ گمانه‌زني‌هاي زيادي مطرح است. گروهي از تحليلگران با استناد به هشدار اخير آقاي عراقچي و همچنين چينش كابينه ترامپ مدعي‌اند كه توافق حاصل نخواهد شد. اين گروه به تحركات اخير خاورميانه نيز اشاره كرده و مدعي‌اند اسراييل با آتش‌بس در جبهه شمال موافقت كرد تا جبهه‌هاي تازه جنگ را باز كرده و بعد از سوريه و عراق بر ايران متمركز شود. در همين راستا «اعتماد» با عبدالرضا فرجي‌راد، استاد ژئوپليتيك گفت‌وگو داشته است. به باور فرجي‌راد، به واسطه سطح تنش‌ها ميان ايران و اروپا بعيد است اختلاف ميان طرفين در يك يا دو نشست حل و فصل شود، او در بخش ديگري از اين گفت‌وگو بر توافق احتمالي با ترامپ متمركز شد و تاكيد كرد كه اولويت‌هاي امريكاي تحت رهبري ترامپ با تروييكاي اروپايي متفاوت است. از همين رو بعيد است دغدغه همكاري ايران و روسيه به همان اندازه‌اي كه براي اروپا با اهميت است، براي امريكا نيز مهم باشد. در نهايت فرجي‌راد ضمن آنكه هدف اسراييل از گشودن جبهه جديد در خاورميانه را تاكيد كرد، به احتمال افزايش تنش‌ها در سوريه اشاره داشت و در نهايت گفت: بعيد است معادلات امنيتي خاورميانه در بازه زماني كوتاه يا ميان‌مدت پيچيده‌تر شده و منطقه در آستانه فصل تازه رويارويي قرار بگيرد.
يك هفته بعد از تصويب قطعنامه ضد ايراني در شوراي حكام هيات‌هاي ديپلماتيك ايران و تروييكاي اروپايي در وونو رايزني‌هاي رسمي را آغاز كردند تا راهي براي خروج از بن‌بست حاكم بيابند؛ ارزيابي‌هاي اوليه از مواضع رسمي طرفين نشان مي‌دهد كه گفت‌وگوها نتيجه‌بخش نخواهد بود، باور شما در اين باره چيست؟ آيا قضاوت در اين باره زودهنگام نيست؟
بله، به اين سرعت نمي‌توان فرآيند رايزني‌ها را قضاوت كرد.به باور من تنش‌ها و اختلاف‌ها ميان ايران و تروييكاي اروپايي در سال‌هاي اخير به واسطه گزاره‌هايي چون همكاري نظامي ايران و روسيه در جنگ اوكراين، برنامه هسته‌اي ايران و حتي مسائل حقوق بشري افزايش يافته و از همين رو نمي‌توان انتظار داشت كه در دور نخست رايزني‌ها كه پس از مدت زمان طولاني برگزار شده، نتايج ملموسي حاصل شود. آن‌گونه كه در رسانه‌ها آمده، رايزني آقاي مورا با آقايان تخت‌روانچي و كاظم غريب‌آبادي حول موضوعات مورد اختلاف چون برنامه هسته‌اي ايران، همكاري نظامي ايران با روسيه، مسائل منطقه‌اي و حقوق بشري انجام شده و آن‌گونه كه به نظر مي‌رسد طرفين به اين نتيجه دست يافتند كه تنش‌ها در باب برنامه هسته‌اي ايران بايد با توسل به اهرم‌هاي ديپلماتيك چون گفت‌وگو و رايزني‌ها حل و فصل شود. با اين همه تروييكاي اروپايي بر مسائلي چون همكاري نظامي تهران و مسكو و ادعاي ارسال موشك‌هاي ايراني به روسيه تاكيد دارند و اين مساله‌اي نيست كه در يك يا دو دور رايزني بتوان در باب آن اجماع نظر حاصل كرد، از همين رو پيش‌بيني مي‌شود به واسطه آنكه ابعاد اختلاف‌ها ميان تهران و تروييكاي اروپايي وسيع است، اين احتمال وجود دارد تا چندين دور نشست ميان طرفين برگزار شود. با اين همه بايد ديد فارغ از ديداري كه ميان آقاي مورا و معاونان وزارت خارجه كشورمان برگزار شد؛ در نشست رسمي ژنو طرفين چه مواضعي اتخاذ خواهند كرد و فضا به چه شكل توصيف خواهد شد. به باور من ماحصل نشست روز جمع ژنو كه در قابش معاونان سه كشور اروپايي فرانسه، بريتانيا و آلمان حضور دارند، ممكن است راي و نظر ارنيكه مورا به عنوان مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا تحت تاثير قرار بگيرد و از همين منظر رايزني‌هاي انجام شده و توصيف فضاي حاكم بر نشست رسمي ژنو با اهميت است.
گفته مي‌شود كه اروپا مستقل از امريكا قادر نيست به توافق با ايران دست يابد. در اين ميان ادعاهايي در باب همصدايي تروييكاي اروپايي و شاهين‌هاي تعريف شده در كابينه ترامپ نيز مطرح است؛ به باور شما آيا مي‌توان گفت تروييكاي اروپايي به دنبال مقدمه‌سازي براي توافق احتمالي پيش از بازگشت ترامپ به كاخ سفيد است؟
در باب گزينه اول بايد گفت، بله اروپا مستقل از امريكا قادر نيست به توافق با ايران دست يابد. هر چند بايد به اين گزاره اذعان داشت كه اولويت‌هاي تروييكاي اروپايي و امريكاي تحت رهبري ترامپ متفاوت است. فارغ از اينها، قرار بر آن نيست كه با يك يا دو دور رايزني نتيجه حاصل شود، در شرايط كنوني تروييكاي اروپايي با ايران گفت‌وگوها را آغاز كرده تا به اين نتيجه دست يابند كه در باب كدام يك از موضوعات مورد اختلاف قادرند به توافق برسند. از منظر ايران مساله برنامه هسته‌اي و تحريم‌هايي كه بدين بهانه بر كشورمان اعمال شده در اولويت قرار دارد. بالاخص آنكه تا 9 ماه آينده قطعنامه 2231 منقضي مي‌شود و بايد تحريم‌هاي ذيل اين قطعنامه از روي دوش ايران برداشته شود، از همين رو اگر توافق ميان ايران با امريكا و اروپا حاصل نشود، بالاخص در شرايط كنوني كه بازيگران عضو برجام به واسطه جنگ در اوكراين و تنش‌ها ميان پكن و واشنگتن، بعيد است بتوانند به اجماع دست يابند، تحريم‌ها به‌طور خودكار باز مي‌گردد. لذا ايران درصدد است تا هم با تروييكاي اروپايي و هم با ايالات متحده تحت رهبري ترامپ به نتيجه‌اي دست يابد. با اين همه بايد گفت كه ايالات متحده تحت رهبري ترامپ ممكن است از رويكردي مستقل از اروپا پيروي كند، بدين معنا كه ترامپ تا به امروز به واسطه سياست‌ها و سياست‌هايي كه داشته نشان داده كه حاصر به رايزني‌هاي جمعي نيست. به بياني ديگر ايشان به كارگروهي در سطح بين‌المللي و مشاركت در نهادهاي بين‌المللي باوري ندارد، از همين رو به نظر مي‌رسد ايشان رايزني مستقيم دوجانبه با ايران را در اولويت قرار بدهد تا بدين‌گونه زمينه را براي توافق احتمالي هموار كند.
آن‌گونه كه شما اشاره كرديد، اين فرضيه برجسته شده كه اروپا با علم به رويكرد دونالد ترامپ درصدد است تا در اين زمينه ابتكار عمل را در دست بگيرد و به عنوان بخشي از فرآيند رايزني‌ها در آينده نقشي نسبي ايفا كند؟
همان‌گونه كه اشاره كردم، اولويت‌هاي امريكا با تروييكاي اروپايي متفاوت است، به این معنا كه برخلاف تروييكاي اروپايي كه مسائل حقوق بشري را در كنار مقوله برنامه هسته‌اي و موشكي و فعاليت‌هاي منطقه ايران قرار مي‌دهد، امريكاي تحت رهبري ترامپ قائل به چنين چينشي نيست. آقاي ترامپ اجازه نخواهد داد تا توافق احتمالي با ايران درباره برنامه هسته‌اي اين كشور تحت تاثير متغيرهاي ديگري چون مسائل حقوق بشر قرار بگيرد. فارغ از آن بعيد است براي ترامپ و تيم ايشان مساله همكاري موشكي ايران و روسيه با اهميت باشد، اما اين گزاره براي تروييكاي اروپايي با اهميت است. از همين رو بايد گفت كه اولويت‌ها ميان امريكا و اروپا متفاوت است. از منظري ديگر بايد گفت كه ايران بعيد است اجازه بدهد تا در باب برنامه موشكي‌اش كه يكي از عناصر مرتبط با حاكميت ملي و اهرم بازدارندگي‌اش است، رايزني انجام شود.ممكن است در گفت‌وگو در باب برد موشك‌هاي ايراني توافق‌هايي حاصل شود، اما اصل برنامه موشكي ايران موضوعي دفاعي و ملي است و قابل مذاكره نيست. نكته دوم اين است كه از آنجايي كه اولويت و هدف اصلي ايران عبور از تحريم‌هاست و بخشي از تحريم‌ها ماحصل كمپين فشار حداكثري ايالات متحده است، از همين رو به نظر مي‌رسد رايزني اصلي ميان تهران و واشنگتن تحت رهبري ترامپ جريان بايد رايزني‌هايي كه بعيد به نظر مي‌رسد رييس‌جمهوري امريكا برخلاف رهبران اروپايي به دنبال آن باشد تا در تعداد جلسات متعدد و در بازه زماني طولاني مدت فرآيندش طي شود. ترامپ برخلاف بايدن به دنبال توافق مستقلي است كه به نام خودش ثبت شده و خواسته‌هايش محقق شود. از همين رو تصور مي‌كنم كه سرعت مذاكرات با امريكا در قياس با سرعت رايزني‌ها با اروپا بيشتر است.
شما تاكيد داشتيد كه دونالد ترامپ فارغ از دغدغه‌هاي تروييكاي اروپايي رايزني‌هاي احتمالي با ايران را كليد خواهد زد؛ به باور شما در فرآيند گفت‌وگوهاي احتمالي ميان تهران و واشنگتن، متغيرهايي چون پيجيده شدن معادلات امنيتي خاورميانه و رويكرد اسراييل تا چه اندازه مي‌تواند استراتژي ترامپ و تيمش را تحت تاثير قرار بدهد؟
در شرايط كنوني معادلات امنيتي خاورميانه پيچيده‌تر شده است. پس از برقراري آتش‌بس موقت در لبنان فارغ از فعل و انفعال‌هاي اسراييل در سوريه، شاهد تحركات تركيه نيز در اين كشور هستيم. به باور من، شايد شاهد نوعي همصدايي ميان آنكارا، تل‌آويو و واشنگتن در سوريه باشيم. به باور من بايدن درصدد است تا زمينه را هموار كند تا هم تركيه به بخشي از اهدافش در سوريه دست يابد و هم خطوط ارتباطي ميان ايران و حزب‌الله كه به واسطه آن حمايت‌هاي تهران در اختيار اين گروه قرار مي‌گرفت، بسته شود. از همين رو به نظر مي‌رسد مواردي چون دستيابي تركيه به اهداف ادعايي‌اش در سوريه از جمله تغيير رژيم در اين كشور در دستور كار قرار گرفته باشد.تغيير رژيم سوريه گزاره‌اي است كه پيش‌تر اسراييل با آن موافق نبود، اما به واسطه تحولات دو سال اخير بالاخص به دليل درگيري‌ها در بلندي‌هاي جولان ممكن است تل‌آويو با آنكارا در اين باره همصدا شود. در اين باره تهديدهاي لفظي نتانياهو عليه سوريه قابل تبيين است. از همين رو بايد ديد تا زمان بازگشت ترامپ به كاخ سفيد معادلات امنيتي خاورميانه چه سمت و سويي خواهد داشت. شايد تا آن بازه زماني نه تنها آتش‌بس در لبنان تثبيت شود، بلكه در غزه نيز زمينه براي برقراري صلح هموار شود، بالاخص آنكه آقاي نتانياهو در اين باره به شكلي ضمني چراغ سبز نشان داده است.از همين رو مي‌توان گفت احتمال گشوده شدن جبهه‌هاي جديد جنگ بالاخص در سوريه افزايش خواهد يافت. در همين راستا بايد گفت كه ترامپ با لحاظ كردن شرايط حاكم بر خاورميانه اين منطقه را در اولويت قرار داده يا از اولويت‌هاي خود خارج خواهد كرد. با اين همه به باور من بعيد است در بازه زماني نزديك يا در ميان‌مدت شاهد رويارويي در ابعاد جدي باشيم.