رسول آباديان
جشنواره جهاني فيلم فجر با تمام افت‌وخيزهايش، درحالي به پايان رسيد كه مانند سال‌هاي گذشته، به هر شكل اظهارنظرهاي مثبت و منفي فراواني در پي داشت. اظهارنظرهايي كه بايد بطور جدي مورد واكاوي قرار گيرند تا در سال‌هاي آينده چراغ‌راهي باشند براي بهتر برگزار شدن اين رويداد جهاني در كشور.
اشاره به اين نكته ضروري‌است كه هر رويداد فرهنگي با هدف تعامل هرچه بيشتر در پيوند فرهنگ‌ها را در هر سطح از برگزاري بايد از ديد مثبت مورد ارزيابي قرار دهيم و به عنوان يك ايراني هنردوست در تلاش باشيم تا خشتي براي ساخت هرچه بهتر اين بنا و ماندگاري‌اش اضافه كنيم زيرا برگزار‌كنندگان جشنواره جهاني فيلم فجر در هيچ‌كدام از گفته‌هاي‌شان ادعا نكرده‌اند كه دست به كاري بي‌عيب و نقص و خالي از هرگونه كمبود زده‌اند.
حضور مهمانان خارجي در اين جشنواره، يكي از كاركردهاي موثراست كه مي‌توان از هركدام آنها يك سفير فرهنگي ساخت. به اين معنا كه توشه اين سفر براي هركدام از آنها خاطره‌اي خوب و بازتاب‌هاي آن در سطح جهان براي ما درست همان چيزي باشد كه در شان ايران و ايراني‌است.
جشنواره جهاني فيلم فجر گرچه از زواياي مختلفي چون فقر محتوا، شتابزدگي و نداشتن يك استراتژي معين رنج مي‌برد اما همين حد از پيشرفتش را نيز بايد به عنوان قدمي رو به جلو به رسميت بشناسيم. نكته جالب توجهي كه در اين جشنواره به چشم مي‌خورد اما نياز به آسيب‌شناسي‌هاي كارشناسانه دارد، حضور فيلم‌هايي متعدد از ديگر كشورهاست. فيلم‌هايي كه ممكن است براي تماشاگر عادي سينما جالب باشند اما براي مخاطب حرفه‌اي حرفي براي گفتن ندارند. نكته ظريف در اين ميانه آن است كه كارگروه انتخاب چنين فيلم‌هايي يابايد سطح دانش تماشاگر آگاه ايراني را مدنظر داشته باشند يا بخشي آزاد براي تماشاگر عادي در جشنواره ايجاد كنند تا حداقل وقت و هزينه هدر رفته به هرشكل درجايي تبلور داشته باشد و حاضران در جشنواره با سالن‌هاي خالي از تماشاگر مواجه نشوند.
تماشاگري كه با همه مشكلات، خود را به محل برگزاري جشنواره‌اي با پسوند جهاني مي‌رساند بدون شك به دنبال تماشاي يك دستاورد جديد سينمايي درجهان است و مواجهه او با فيلم‌هايي دست‌چندم و متعلق به چندين سال گذشته ممكن است نوعي دلزدگي در او ايجاد كند و او را وادارد كه عطاي ديدن آثار خارجي را به لقاي‌شان ببخشد و به ديدن آثار به نمايش درآمده ايراني اكتفا كند كه درست رويكردي برخلاف هدف اصلي جشنواره و ميل واقعي اين جنس از تماشاگر است.
يكي از ابتكارات جشنواره جهاني فيلم فجر، ايجاد بخشي به نام«جلوه‌گاه شرق» است. بخشي موثر اما ناكافي كه به فيلم‌هاي كوتاه ساخته شده در برخي كشورهاي شرقي اختصاص دارد. حضور فيلم‌هاي كوتاه با رويكردهاي گوناگون در اين جشنواره كه اتفاقا در رديف پرطرفدارترين برنامه‌ها هم هست، نياز به ايجاد شاخ و برگ‌هاي مختلف به جهت پررنگ‌تر شدن دارد. به عنوان مثال اين بخش مي‌تواند به يكي از بخش‌هاي پررنگ‌تر جشنواره مبدل شود. ساخت فيلم كوتاه به دلايل مختلف يكي از متداول‌ترين شيوه‌هاي فيلمسازي درجهان است به گونه‌اي كه جشنواره‌هايي مستقل در سطح جهان بر همين اساس برگزار و چهره‌هايي تازه معرفي مي‌كنند و جشنواره فجر به راحتي مي‌تواند با تعامل بيشتر با برگزار‌كنندگان اين جشنواره‌ها، تماشاگر ايراني را هرساله با افق‌هاي تازه در اين حوزه آشنا كنند. بخش فيلم‌هاي كوتاه پس از سال‌ها برگزاري ظاهرا هنوز در رديف بخش‌هاي جنبي قرار دارد زيرا تماشاگر جز ديدن يك يا چند فيلم، نفع ديگري از جشنواره مانند برگزاري جلسات نقد و بررسي، آشنايي با تكنيك‌هاي روز در ساخت فيلم كوتاه و... نمي‌برد. يكي ديگر از موضاعاتي كه بايد در مورد انتخاب فيلم‌هاي كوتاه در اين جشنواره به آن اشاره كرد، نمايش آثاري با مضامين تلخ همچون جنگ و نابساماني‌هاي جهاني و نارسايي‌هاو... آن هم به شكلي غلوآميز است. موضوعي كه لزوم نگاهي بازتر و انتخاب كارهايي با محتواي صلح و زندگي و بازگشت به اصالت انساني و... از سوي هيات انتخاب‌كننده در لابه‌لاي كارهاست.
در طول برگزاري جشنواره سي‌وششمين فيلم فجر، بسياري از سايت‌ها و نشريات مختلف، از حضور مهمانان خارجي در ايران استقبال چنداني به عمل نياوردند. درحالي كه چنين اتفاقي را بايد به عنوان اتفاقي فرخنده به حساب آورد. بر هيچ‌كس پوشيده نيست كه حضور يك سينماگر جهاني در كشور ما مي‌تواند منشأ آورده‌هاي فرهنگي متعددي باشد. حضور سينماگراني موثر در تاريخ سينماي جهان مانند«اوليوراستالين، يورن دانر، فرانچسكو نرو، لخ مايفسكي، اوليويه مگاتون» و منتقداني برجسته چون«ژان ميشل فرادو، ژان‌پي‌يرلئو، دبورايانگ» به همراه چندين تدوين‌كننده و متخصص صداگذاري و جلوه‌هاي ويژه، حتي اگردستاوردي هم در اين جشنواره نداشته باشند، بازهم به نفع سينما و سينمادوستان ما است زيرا حضوري در اين حجم نشانگر جايگاه بالاي سينماي ما در سطح جهان و مقبولت آن در ميان زبده‌هاي سينماي جهان است.
يكي ديگر از بخش‌هاي پرطرفدار جشنواره كه سابقه‌اي سه ساله دارد، بخش نمايش فيلم‌هاي «مرمت‌شده» است. بخشي كه از همان آغاز به دليل اهميت در روند تاريخ سينما، از سوي تماشاگران مورد استقبال قرار گرفت و خوشبختانه هر سال پررنگ‌تر از سال گذشته ادامه پيدا كرد. امسال نيز در اين بخش شاهد بازسازي و نمايش هفت اثر ماندگار سينماي جهان همچون«نشاني از ذن» ساخته كينگ‌هو محصول مشترك هنگ‌كنگ و تايوان، «دروازه جهنم» ساخته نيتوسوكه كينوگاسا از ژاپن، «ظهور و سقوط يك شركت كوچك فيلمسازي» ساخته ژان لوك گدار محصول فرانسه، «قاتل‌تزار» ساخته كارن شاه نظرف از روسيه، «پيك‌نيك در هنگينگ راك» ساخته پيتروير محصول استراليا، «آدلا هنوز شام نخورده» ساخته اوليدريچ ليپسكي محصول چكسلواكي و «نسل» ساخته آندره وايدا از لهستان بوديم. مي‌توان گفت كه پذيرش جهاني بودن اين رويداد از سوي مخاطب، بيش از بخش‌هاي ديگر، مديون اين بخش از جشنواره است. بخشي موثر و پرمخاطب كه اميد است در سال‌هاي بعد شاهد رشد هرچه بيشترآن باشيم.
مرمت فيلم‌هاي بزرگ در تاريخ سينما خوشبختانه در جشنواره امسال فقط منحصر به فيلم‌هاي خارجي نبود و تماشاگران جست‌وجوگر، آثاري از سينماگران بزرگ ايراني لذت كارهايي چون «يا ضامن آهو» ساخته پرويز كيمياوي، «اربعين» ساخته ناصر تقوايي، «اميركبير» اثر علي حاتمي و «بازمانده» به كارگرداني سيف‌الله داد را نيز چشيدند.
بخش برگزاري كارگاه‌هاي هنري هم يكي ديگر ازبخش‌هايي است كه با تمام افت و خيزها و كمبودها، همچنان مسير رو به رشد خود را ادامه مي‌دهد. بخشي كه امسال هم كژدار و مريز به حيات خود ادامه داد. اين بخش كه بايد از اين پس با دقت و وسواس بيشتري از سوي برگزار‌كنندگان جشنواره پيگيري شود، بهترين بخش جشنواره براي دانشجويان رشته سينماست. برگزاري بيش از 30 كارگاه آموزشي در محل برگزاري جشنواره و چند دانشگاه هنري، ايجاد‌كننده روزنه‌هايي در شناخت هرچه بهتر سينما و ظرافت‌ها و تجربه‌هاي مربوط به آن است.
نكته‌اي كه بايد درآخر به آن اشاره كرد، لزوم تعامل و اعتماد دوسويه ميان خبرنگاران و مسوولان برگزار‌كننده اين جشنواره است. يكي از نشانه‌هاي تاثيرگذار بودن يك رويداد فرهنگي در سطح جهان، بازتاب مطبوعاتي آن است اما ظاهرا دست‌اندركاران برگزاري جشنواره، چندان اعتقادي به گردش خبري اين رويداد ندارند. ايجاد سازوكاري جهت تسهيل امور اطلاع‌رساني و قرار دادن مهمانان جشنواره و خبرنگاران در كنار يكديگر، يكي ديگر از فعاليت‌هايي است كه اميدواريم در سال‌هاي آينده بهتر از امسال باشد.