به بهانه درگذشت خليل يوسفي، كمانچه‌نواز شمال خراسان
ميراث‌هاي غيرقابل بازيافت
علي مغازه‌اي
درگذشت استاد خليل يوسفي، يكي از آخرين كمانچه نوازان موسيقي شمال خراسان، موجب آن مي‌شود كه امروز بيش از پيش نگران از ميان رفتن گونه‌هايي از موسيقي ايران باشيم. خليل يوسفي با وجود آنكه دير شناخته شد، يكي از منابع اصلي كمانچه‌نوازي در شمال خراسان و موسيقي كرمانج بود و همانطور كه امروز در كنار استاد فقيد آقا جان پورعطايي آرام گرفته در زمان حياتش نيز سلف او محسوب مي‌شد.
آقاجان عطايي، نوازنده قُشمه، ني و كمانچه بود و از تبار عاشيق‌هاي خراسان. لازم به ذكر است موسيقي شمال خراسان به كردي كرمانجي و تركي دسته‌بندي مي‌شود كه در محدوده شيروان و قوچان نمايندگان بزرگي دارد. در اين بين اما به دليل استقبال كم نسل جوان از ساز كمانچه، با درگذشت خليل يوسفي به نظرم بايد نگران رپرتوار اين بخش از موسيقي ايران بود. چون استاد يوسفي شاگردي به طور مستقيم نداشت و اين مي‌تواند ضايعه‌اي بزرگ در موسيقي شمال خراسان باشد.
چند سال پيش، بعد از درگذشت هابيل علي‌اف قرار بود برنامه‌اي برگزار شود و استاد علي‌اكبر شكارچي از من دعوت كردند تا تعدادي از نوازندگان كمانچه را از اقوام ايراني انتخاب و دعوت كنم. بر همين اساس نوازنده‌هايي از بلوچستان، مازندران، آذربايجان، خراسان و تركمن‌ها كه مي‌توانستند بهترين گزينه‌ها باشند را انتخاب كرديم اما در حوزه موسيقي كرمانجي با مرتضي گودرزي (نوازنده دوتار خراساني) تماس گرفتم تا با مشورت او نوازنده اين منطقه را دعوت كنيم و او هم استاد خليل يوسفي را به من معرفي كرد. هماهنگي‌ها انجام شد و ايشان به تهران آمدند اما امروز بايد بگويم اگرچه اجراي اين نوازنده مقامي را در پايتخت شاهد بوديم اما گويا باز هم مثل هميشه دير رسيديم. متاسفانه رجوع ما علاقه‌مندان به موسيقي نواحي به اين موسيقيدانان به گاه بوده و طبيعي است كه برخي‌ها را از دست بدهيم. امروز بايد بگويم كه موسيقي خراسان يكي از بهترين‌هايش را از دست داد كه ممكن است جايگزيني نداشته باشد. اين نگراني به طور فزاينده ادامه دارد. هرچند مي‌دانيم كه جوانان اقوام ايراني دنبال «گارگان» رپرتوار موسيقي مناطق خود هستند و سعي مي‌كنند اين گارگان‌هاي موسيقي را ياد بگيرند، اما چه حيف كه راويان اصلي يك به يك از بين رفته‌اند و ممكن است بخشي از اين موسيقي‌ها تحريف شود. يادم نمي‌رود سخن استاد حسين عليزاده را در درگذشت احمد عاشورپور (خواننده، آهنگساز و ترانه سراي اهل گيلان) كه گفتند: «با رفتن عاشورپور بخشي از موسيقي اين منطقه و فولكلوريك زير خاك رفت.» امروز بايد تلاش كنيم اين باقي‌مانده‌ها پيش از آنكه شناختي از آنها به دست آوريم، زير خاك نروند و به ميراث غيرقابل بازيافت تبديل نشوند .