تازه‌ترين پيشرفت‌هاي علم ژنتيك
در جست‌وجوي ژن دكتري
گروه علم و زندگي
ضريب هوشي (IQ) نمره‌اي است كه از چندين آزمون استاندارد براي برآورد كردن هوش انسان به دست مي‌آيد. هر كدام از آزمون‌ها بخشي از ويژگي‌هاي مغزي فرد را مي‌آزمايد و سپس با توسل به آنها و با در نظر گرفتن سن فرد، ضريب هوشي حساب مي‌شود. در تازه‌ترين تحقيقات، پژوهشگران از آزمايش‌هاي دي‌ان‌اي براي تخمين ميزان هوش فرد استفاده كرده‌اند. اين پژوهشگران صدها ژن را به هوش مرتبط دانسته‌اند. آنتونيو رگالادو، دبير ارشد بخش «زيست‌پزشكي» نشريه «MIT Technology Review»، در گزارشي به بررسي اين مقوله پرداخته است.
آيا پذيراي دنيايي هستيد كه در آن آزمايش دي‌ان‌اي 50 دلاري مي‌تواند شانس دستيابي شما به مقطع دكتري را پيش‌بيني كند يا بگويد كدام نوزاد به پيش‌دبستاني نخبه‌ها راه مي‌يابد؟
رابرت پلومين، ژنتيك‌شناس رفتاري، مي‌گويد در آينده به اين تكنولوژي دست خواهيم يافت. محققان ژنتيك دهه‌ها به دنبال عوامل ارثي هوش بوده‌اند اما تحقيقات‌شان بدون نتيجه ماند. در حال حاضر مطالعات بر ژن‌ها آنقدر گسترده و قدرتمند شده است كه دانشمندان توانسته‌اند تمركز خود را روي تفاوت‌هاي ژنتيكي مرتبط با بهره هوشي بگذارند. در يك سال گذشته، هيچ ژني در عملكرد فرد در آزمون بهره هوشي دخالت نداشت. از آن زمان و توسط مطالعات ژني، كه از 200 هزار نفر گرفته شد، 500 نفر تاثير ژن را در عملكرد بهره هوشي نشان داده‌اند. نتايج يك آزمايش دي‌ان‌اي يك ميليون نفر را با دستاوردهاي آكادميك‌شان مرتبط مي‌داند. پلومين مي‌گويد اين كشفيات به اين معني است كه مي‌توانيم دي‌ان‌اي كودكي را مورد مطالعه قرار بدهيم و مقدار هوش او را تخمين بزنيم. اين دكتر امريكايي در كالج كينگز لندن مطالعه‌اي بلندمدت را روي 13 هزار دوقلوي بريتانيايي انجام داد. پلومين ماه ژانويه خلاصه‌اي از طرح آزمون «دي‌ان‌اي بهره‌هوشي» را در مقاله‌اي با عنوان «ژنتيك‌هاي تازه هوش» نوشت. او گفته بود والدين در آزمون‌هايي شركت مي‌كنند تا توانايي‌هاي رواني كودك‌شان را پيش‌بيني كنند و تصميم‌هايي براي تحصيل فرزندشان بگيرند؛ پلومين اين روش را «تحصيل مناسب» مي‌نامد. در حال حاضر اين پيش‌بيني‌ها صحت آنچناني ندارند. تغييرپذيري دي‌ان‌اي كه به نمرات آزمون مربوط است كمتر از 10 درصد تفاوت‌هاي هوشي ميان اروپايي‌هاي اصيل را كه در اين آزمون حضور داشتند، توضيح مي‌دهد. برخلاف اين توضيح، طبق يافته‌هاي مجله «MIT Technology Review» جنبه‌هايي از طرح آزموني پلومين در حال روي دادن است. حداقل سه سرويس آنلاين از جمله «GenePlaza» و «دي‌ان‌اي Land» طرحي را آغاز كرده‌اند كه با نمونه آب دهان فرد، هوش ژنتيكي او را تخمين مي‌زنند. بقيه آزمايشگاه‌ها عقب كشيده‌اند. مسوولان «23andMe»، بزرگ‌ترين كمپاني‌اي كه گزارش‌هاي سلامت دي‌ان‌اي را ارايه مي‌كند، مي‌گويند به دليل ضعف در دريافت اطلاعات، نمي‌توانند مغز آنها را مورد ارزيابي قرار بدهند. محصلاني هم به اين پيشرفت‌ها واكنش نشان دادند و با MIT Technology Review تماس گرفته‌اند و عنوان كردند آزمايش‌هاي دي‌ان‌اي نبايد براي ارزيابي چشم‌انداز تحصيلي كودكان به كار برود.
كاترين بليس، استاد جامعه‌شناسي دانشگاه كاليفرنيا و نويسنده كتابي كه استفاده از ژنتيك را در علم جامعه‌شناسي زير سوال برده است، مي‌گويد: «تصور اين است كه هر جايي برويم اين اطلاعات را با خودمان خواهيم برد، مثل سامانه بازشناسي با امواج راديويي. گويي همه مي‌فهمند ما كي هستيم، و قرار است چه كاري انجام دهيم. اين موضوع برايم ترسناك است.»
فاكتورجي
از نظر روانكاوها آزمون‌هاي ضريب هوشي چيزي را به نام «جي» اندازه مي‌گيرند؛ «جي» در واقع فاكتور عمومي هوش است. افرادي كه در رياضيات، استدلال فضايي، توانايي كلامي و مهارت‌هاي ديگري كه آزمون مي‌تواند آنها را اندازه‌گيري كند، عملكرد بهتري دارند «جي» آنها بالاتر است. اما اين همه ماجرا نيست. فاكتور «جي» به‌شدت با درآمد، شادي، سلامت و طول عمر مرتبط است. هر چه ميزان «جي» بيشتر باشد بهتر است و از نظر پلومين «متغير مقتدر» در زندگي به شمار مي‌رود. همچنين اين فاكتور به‌شدت موروثي است. مقايسه دوقلوهايي كه، هم از لحاظ يكساني و هم از لحاظ همزادي، در هنگام تولد از يكديگر جدا شده‌اند يا با يكديگر بزرگ شده‌اند، نشان داده است ژنتيك براي بيش از نيمي از هوش كاركرد دارد كه اين موضوع تاثير قابل‌توجهي بر ژن‌ها مي‌گذارد. بقيه به مدارسي كه در آنها درس خوانده‌ايد، رژيم غذايي و عوامل محيطي ديگر مربوط مي‌شود.
اما كدام ژن خاص مسوول است؟ تحقيق ابتدا خيلي خوب پيش نرفت. پلومين وقتي ژنوم‌هاي 7900 كودك را در سال 2010 مورد مطالعه قرار داد، نتوانست ارتباطي ميان آنها بيابد. او بعدها در تحقيقي نافرجام شركت كرد كه توسط كمپاني تعيين توالي دي‌ان‌اي چيني انجام مي‌شد و پلومين دي‌ان‌اي بيش از هزار نابغه امريكايي را در اختيار آنها گذاشت. اما طي گزارش‌هايي اين كمپاني چيني متهم به پرورش «نوزادان نابغه» شد بنابراين اين پروژه متوقف شد. بالاخره در ماه مه 2017 شكار ژن نتيجه داد. در مطالعه‌اي كه هلندي‌ها از تركيب ژن‌هاي 78 هزار و 308 نفري كه در آزمون‌ها شركت كردند (كه شامل 2825 دوقلوي پلومين مي‌شد) استفاده كردند، به اختلاف‌هاي 22 ژني كه به ضريب هوشي مرتبط است، پرداختند. تا ماه مارس 2018، تعداد افراد به 199 هزار نفر و ژن‌ها به 500 رسيد. پلومين مي‌گويد گزارشي در آينده ارتباط‌هاي ميان 1000 ژن را معين مي‌كند. هر متغير ژنتيكي كه تا به حال كشف شده است تاثيري اندك دارد؛ به طور ميانگين ضريب هوشي را ذره‌اي افزايش يا كاهش مي‌دهد. حيله تبديل اين يافته‌ها به آزمون «ضريب هوشي دي‌ان‌اي» اين است كه به سادگي امتيازها و كسري‌هايي را كه در ژنوم خاص يك فرد است، پيدا مي‌كنيد. اين گونه ارزيابي‌ها را «نمرات پلي‌ژنيك» مي‌نامند. نمرات پلي‌ژنيك خيلي سريع به موضوع مهمي بدل شده‌اند چراكه براي هر گونه خصوصيتي كاركرد دارند؛ مانند بيماري قلبي، ديابت و شيزوفرني و در كل تا به حال براي دو هزار خصوصيت شناسايي شده‌اند. پلومين براي طرح‌ريزي اين آزمايش‌ها سريع عمل كرد. سال گذشته اين ژنتيك‌شناس آب دهانش را در لوله‌اي ريخت و نمره دي‌ان‌اي خود را از مركز تحقيقاتي دريافت كرد. او دسته‌بندي ژنتيكي خود را طي جلساتي ارايه كرد. بيشترين خطر آرتروز در او مشاهده شده است، ميزان افسردگي‌اش پايين‌تر از ميانگين است و از صد نفر او نودوچهارمين فرد چاق است. از نظر پلومين كه وزنش 108 كيلو است، پيش‌بيني ژنتيكي مبارزه يك عمر او را با نشاسته و شيريني توضيح داده است.
از نظر روانكاوها آزمون‌هاي ضريب هوشي چيزي را به نام «جي» اندازه مي‌گيرند؛ «جي» در واقع فاكتور عمومي هوش است. افرادي كه در رياضيات، استدلال فضايي، توانايي كلامي و مهارت‌هاي ديگري كه آزمون مي‌تواند آنها را اندازه‌گيري كند، عملكرد بهتري دارند «جي» آنها بالاتر است. اما اين همه ماجرا نيست. فاكتور «جي» به‌شدت با درآمد، شادي، سلامت و طول عمر مرتبط است. هر چه ميزان «جي» بيشتر باشد بهتر است. همچنين اين فاكتور به‌شدت موروثي است. مقايسه دوقلوها نشان داده است ژنتيك براي بيش از نيمي از هوش كاركرد دارد كه اين موضوع تاثير قابل‌توجهي بر ژن‌ها مي‌گذارد. بقيه به مدارسي كه در آنها درس خوانده‌ايد، رژيم غذايي و عوامل محيطي ديگر مربوط مي‌شود.