آنكارا در آستانه انتخابات با بحران بازارهاي مالي مواجه است
جنگ ارزي اردوغان
شهاب شهسواري
رييس‌جمهور تركيه و دولتش، سقوط ارزش لير را به توطئه‌هاي خارجي نسبت مي‌دهند، اما مخالفان سياسي دولت معتقدند كه سوءمديريت اقتصادي و مشكلات ساختاري عامل اصلي اين مشكل اقتصادي است. كمتر از يك ماه مانده به انتخابات رياست‌جمهوري در تركيه، رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور كنوني كه اميدوار است در انتخابات 24 ژوئن رياست‌جمهوري خود را براي 5 سال ديگر تمديد كند، در اوج كارزار تبليغات انتخاباتي‌اش با سقوط بي‌سابقه نرخ براي لير تركيه در برابر دلار امريكا مواجه شده است. ارزش لير تركيه طي 5 ماه گذشته از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون، بيش از 20 درصد كاهش يافته و به كمترين ميزان خود در تاريخ رسيده تا جايي كه قيمت هر دلار به آستانه مرز رواني 5 لير تركيه رسيده است. چهارشنبه هفته گذشته قيمت هر دلار امريكا در بازارهاي ارز تركيه به 4.93 لير رسيد و بانك مركزي تركيه براي تثبيت قيمت لير و جذب نقدينگي مجبور شد نرخ سود سپرده‌هاي بانكي را افزايش دهد. بر اساس دستور بانك مركزي تركيه نرخ سود بانكي با 3 درصد افزايش از 13.5 درصد به 16.5 درصد افزايش يافت. دو روز بعد بانك مركزي تركيه براي مقابله با سقوط لير در برابر دلار دستور جديدي صادر كرد، بر اساس اين دستور بازرگانان تركيه مي‌توانند بدهي‌هاي ارزي خود را با قيمت ثابت لير كه توسط اين بانك اعلام شده است بازپرداخت كنند و عملا لير تركيه وارد فاز دو نرخي شد.
اما تمام اين اقدامات هنوز براي كنترل نرخ ارز در تركيه و تمايل مردم به خريد دلار، يورو و سكه‌هاي طلا كافي نيست. روز شنبه، رجب طيب اردوغان كه در جمع هواداران خود در ارزروم تركيه سخنراني مي‌كرد از همه مردم تركيه خواست تا از نگهداري ارزهاي خارجي خودداري كنند و با تبديل دلار و يورو به لير، جلوي كاهش ارزش پول ملي را بگيرند. دولت تركيه سقوط اخير قيمت لير را يك «توطئه خارجي» از سوي كشورهايي عنوان مي‌كند كه نامي از آنها نمي‌برد. در آستانه انتخابات، رجب طيب اردوغان در يك سخنراني انتخاباتي خطاب به هوادارانش گفت: «برادراني كه دلار و يورو در بالش‌هاي خود پنهان كرده‌ايد! برويد و ارزهاي‌تان را به لير تبديل كنيد. ما در كنار هم مي‌توانيم اين بازي را تمام كنيم. اگر بازار مالي چنين بازي‌اي را براي زمين زدن سرمايه‌گذاران و كارآفرينان ما آغاز كرده‌باشد، بايد بداند كه در آينده مجبور به پرداخت هزينه سنگيني خواهد شد. »
با وجود ادعاي دولت تركيه مبني بر وجود توطئه خارجي براي اخلال در نظام مالي تركيه، به گزارش الجزيره بسياري از تحليل‌گران اقتصادي تركيه معتقدند مسيري كه لير طي ماه‌هاي گذشته طي كرده است، تفاوتي با مسير كاهش ارزش برابري پول ملي كشورهاي در حال توسعه ديگر جهان ندارد. به نوشته الجزيره اين تحليل‌گران معتقدند تنها تفاوت تركيه با ديگر كشورهاي در حال توسعه‌اي كه با سقوط ارزش برابري پول ملي در برابر ارزهاي خارجي مواجه شده‌اند در اين است كه تركيه از مشكلات اقتصادي ساختاري رنج مي‌برد، از يك سو بدهي خارجي دولت تركيه بسيار بالا و بيش از 450 ميليارد دلار برآورد مي‌شود و از سوي ديگر بخش خصوصي نيز از بدهي انباشته ارزي رنج مي‌برد. همزمان وضعيت سياسي نامطمئن در آستانه انتخابات و درگيري نظامي در مرزهاي جنوبي اين كشور به عناصري تقويب‌كننده در بحران ارزي كنوني تبديل شده‌اند. الجزيره مي‌نويسد: از نزديك به دو سال پيش كه كودتاي نافرجام در تركيه از سوي بخش‌هايي از ارتش سازماندهي شد تاكنون به صورت پيوسته كشور در وضعيت اضطراري اعلام شده از سوي دولت قرار دارد و بر اساس مقررات و اختيارات فوق‌العاده حاصل از اين وضعيت اداره مي‌شود، چنين شرايطي براي بسياري از سرمايه‌گذاران خارجي نامطمئن و بي‌ثبات محسوب مي‌شود، همزمان آغاز عمليات موسوم به شاخه زيتون در مناطق شمال غربي سوريه نيز اضافه بر همه مشكلات ديگر به بخش اقتصادي اين كشور و ثبات و امنيت براي سرمايه‌گذاري صدمه زده است. بينالي ييلدريم، نخست‌وزير تركيه روز جمعه در اظهاراتي «دست‌كاري‌هاي پنهاني» را براي تضعيف نرخ برابري لير «به ويژه در آستانه انتخابات» اصلي‌ترين متهم اين شرايط عنوان كرده‌بود. ييلدريم كه در تجمعي انتخاباتي در ازمير تركيه سخنراني مي‌كرد، با تاكيد بر توان دولت براي مقابله با اين توطئه‌ها ادعا كرد: «اقتصاد تركيه بر بنيان‌هاي بسيار مستحكمي استوار شده است.»
مخالفان اردوغان، سوءمديريت دولت تحت رهبري اردوغان را عامل سقوط قيمت لير معرفي مي‌كنند. در شرايطي كه رجب طيب اردوغان روز چهارشنبه تاكيد كرده بود كه «اجازه نمي‌دهد قدرت‌هاي جهاني» اقتصاد كشورش را نابود كنند و تصريح كرده بود «قيمت كنوني دلار بازتاب‌دهنده واقعيت اقتصادي تركيه نيست»، مخالفان او، شخص اردوغان و برقراري شرايط اضطراري را متهم اصلي سقوط ارزش پول ملي معرفي مي‌كنند. فايق اوزتورك، معاون دبيركل حزب جمهوري‌خواه خلق، اصلي‌ترين حزب اپوزيسيون دولت در بيانيه‌اي كه در روزنامه حريت منتشر شد، تاكيد كرد براي مقابله با سقوط قيمت لير، پارلمان بايد لغو شرايط اضطراري را تصويب كند. در اين بيانيه آمده است: «دفتر رياست‌جمهوري بايد دست از دخالت در مديريت اقتصادي بردارد و بايد در بيانيه‌اي رسمي به ملت اطلاع دهد كه اجازه مي‌دهد بانك مركزي با استقلال كامل بتواند از تمامي ابزارهايي كه در اختيار دارد براي كنترل بازار ارز استفاده كند.»
عطش طلا در بازار بزرگ
مردم تركيه هم مانند همسايگان‌شان در ايران، علاقه وافري به خريد طلا و ارزهاي خارجي در موقعيت‌هاي بي‌ثباتي در بازار نشان مي‌دهند. بلومبرگ به نقل از صاحب يك مغازه صرافي در كاپالي چارشي (بازار بزرگ استانبول) مي‌نويسد: «مردم تركيه عادت جالبي دارند، هر زمان كه قيمت طلا رو به افزايش مي‌رود، اقدام به خريد مي‌كنند، چرا كه فكر مي‌كنند باز هم از اين گرانتر خواهد شد. اين يك رويه معمول است، مادامي كه بي‌ثباتي قيمت وجود داشته‌باشد، مردم هم مي‌خرند.» به نوشته بلومبرگ، سر مغازه‌هاي طلافروشي و صرافي‌هايي كه سكه‌هاي طلا عرضه مي‌كنند در بازار بزرگ استانبول اين روزها خيلي شلوغ است و تعداد خريداران طلا از فروشندگان بسيار بيشتر. مردم در شرايطي كه ارزش پول ملي روز به روز در حال كاهش است، احساس مي‌كنند كه با تبديل كردن لير به طلا مي‌توانند ارزش دارايي‌هاي خود را حفظ كنند. به نوشته بلومبرگ تركيه در 4 ماهه ابتداي سال جاري ميلادي، 118 تن شمش طلا، به ارزش روز 5 ميليارد دلار، وارد كشور كرده است، رقمي كه براي مدت مشابه سال‌هاي گذشته از سال 1995 تاكنون كم‌سابقه است. به نوشته بلومبرگ، اين فقط شهروندان عادي نيستند كه به بازار طلاي تركيه رونق داده‌اند، خزانه دولت و بانك‌هاي تركيه هم به خريد طلا روي آورده‌اند و بانك مركزي يكي از خريداران عمده طلا در بازار است. تقاضاي بالا باعث شده است كه ارزش طلا در تركيه از ابتداي سال جاري ميلادي تاكنون از 5000 لير براي هر اونس طلا با 20 درصد افزايش به 6000 هزار لير براي هر اونس برسد.