گام‌هايي براي مديريت قديمي‌ترين پارك ملي كشور

پارك ملي گلستان در سال 1336 به عنوان منطقه حفاظت شده آلمه وايشكي تحت حفاظت قرار گرفت و در سال 1342 به پارك ملي ارتقا يافت، در سال 1355 شبكه جهاني ذخيره‌گاه‌هاي زيستكره، پارك ملي گلستان را به علت دارا بودن ويژگي‌هاي منحصر به فرد به عنوان ذخيره‌گاه زيستكره انتخاب كرد.

پارك ملي و ذخيره‌گاه زيستكره گلستان با وسعتي حدود 90 هزار هكتار در بين استان‌هاي گلستان، خراسان شمالي و سمنان واقع شده است. در اوايل دهه 1350 اقدامات بسيار مفيدي در اين پارك انجام شد كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان به ايجاد چند پاركينگ و كمپينك جهت بازديدكنندگان، احداث چندين پاسگاه حفاظتي، احداث منازل سازماني، ايجاد مركز بازديدكنندگان و احداث چند باب ساختمان جهت برگزاري دوره‌هاي آموزشي محيط‌بانان و كارشناسان اشاره كرد. بر اساس آمارهاي موجود در اواخر دهه 1350 تعداد كل و بز و قوچ و ميش اين پارك بالغ بر 15 هزار فرد بوده است.

متاسفانه در سال‌هاي اخير به علت ضعف مديريت سازمان و عدم همكاري جوامع محلي و مقامات دولتي، وضعيت پارك روندي نزولي به خود گرفت؛ جمعيت حيات‌وحش به علت شكار غيرمجاز بطور چشمگيري كاهش يافت. بطوري كه بر اساس آخرين آمارگيري انجام شده در سال 1396، تعداد قوچ و ميش و كل و بز نزديك به 2500 فرد است. از سوي ديگر در سال‌هاي اخير، آتش‌سوزي‌ها و تخريب اراضي گسترش يافته و كمپينگ‌هايي مانند گلزار كه براي اقامت گردشگران با صرف هزينه زياد احداث شده بودند در اختيار وزارت راه كه خود يكي از عوامل تخريب اين پارك است قرار گرفته است. علاوه‌بر اين تعداد چهار دستگاه ساختمان موجود در «تنگ گُل» واقع در قلب پارك كه محل برگزاري دوره‌هاي آموزشي محيط‌بانان و كارشناسان محيط طبيعي و اقامت كارشناسان و محققان بود، به منظور كسب درآمدي ناچيز در اختيار گردشگراني قرار گرفت كه اكثر آنها صرفا جهت تفريح به اين محل مي‌آيند و سروصداي آنها گاهي تا پاسي از نيمه شب ادامه دارد. همچنين با وجود تخصيص اعتبارات لازم و صرف هزينه‌هاي زياد جهت تهيه طرح‌هاي مديريتي مختلف براي پارك، متاسفانه با وجود گذشت سال‌هاي متمادي اين طرح‌ها به دلايل متعدد به مرحله نرسيدند.

با توجه به شرايط موجود، پس از تبادل نظر با كارشناسان و افراد دلسوز و رايزني با مقامات دولتي، نمايندگان مجلس و جوامع محلي استان‌هاي گلستان و خراسان شمالي و جلب نظرات آنها، تنها راه احياي مجدد پارك ملي گلستان و ارتقاي سطح كمي و كيفي آن، اجراي قوانين و مقررات پيش‌بيني شده در ارتباط با ذخيره‌گاه‌هاي زيستكره و اعمال آن در پارك ملي و ذخيره‌گاه گلستان پس از 42 سال وقفه تشخيص داده شد. در اين ارتباط پس از بررسي سوابق و مشورت با افراد صاحب‌نظر و با توجه به دستورالعمل مربوط به نحوه انتخاب مشاركت‌كنندگان در اداره ذخيره‌گاه‌هاي زيستكره و در راستاي اجراي مفاد كنوانسيون تنوع زيستي CBD كه سازمان‌هاي مسوول در حفاظت از طبيعت، ادارات محلي، نمايندگاني از سازمان‌هاي مختلف ملي، نمايندگان جوامع محلي و جمعي از كارشناسان را گرد هم مي‌آورد، اعضاي كميته راهبردي كه همان اداره‌كنندگان ذخيره‌گاه زيستكره پارك ملي گلستان هستند، انتخاب شدند. در اولين اقدام با حكم رياست سازمان حفاظت محيط‌زيست، آقاي تيموري كه از افراد علاقه‌مند، كاردان و آشنا به نحوه ارتباط با جوامع محلي هستند، به عنوان رييس پارك و ذخيره‌گاه زيستكره گلستان انتخاب شدند و متعاقب آن جشن بزرگداشت شصتمين سالگرد تاسيس اين پارك ملي گلستان با حضور استانداران و ساير مقامات عالي استان‌هاي گلستان و خراسان شمالي، معاون سازمان برنامه و بودجه، معاونت سازمان حفاظت محيط زيست، نمايندگان جوامع محلي و محيط‌بانان شاغل و بازنشسته برگزار شد كه تاثير زيادي در ايجاد ارتباط بيشتر بين جوامع محلي و مقامات دولتي داشت.

نخستين جلسه شوراي راهبردي در دهم ارديبهشت‌ماه امسال با حضور رييس سازمان حفاظت محيط زيست، استانداران گلستان و خراسان شمالي، معاون سازمان برنامه و بودجه، معاونت محيط طبيعي سازمان، مديران كل محيط زيست استان‌هاي گلستان و خراسان شمالي و نمايندگان اقوام تركمن، كرد، ترك و تات، نمايندگان سمن‌هاي خراسان شمالي و گلستان و كارشناسان باسابقه و روساي ادوار مختلف پارك ملي گلستان تشكيل شد. «بازنگري طرح‌هاي سابق مديريت پارك و ارايه شرح خدمات جهت عقد قرارداد با مشاور»، «تامين امكانات اطفاي حريق توسط استان‌هاي گلستان وخراسان شمالي»، «استقرار يك فروند بالگرد در پارك جهت اطفاي حريق» و «انجام اقدامات اولويت‌دار درون پارك در محدوده دو استان و تامين اعتبار آن از طريق استان‌ها» مصوبات اين جلسه بودند كه در واقع، تصميماتي براي مرحله كوتاه‌مدت محسوب مي‌شوند.

ما بسيار اميدواريم با اجراي اين مرحله از برنامه در سطح ملي و سپس ادامه آن با همكاري شبكه جهاني ذخيره‌گاه‌هاي زيستكره كه توسط بانك جهاني (WB)، برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP)، برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد UNEP، سازمان جهاني خواروبار و كشاورزي (FAO)، اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت IUCN و صندوق جهاني حيات وحش (WWF) پشتيباني مي‌شوند، گامي بلند در جهت حفاظت و استفاده پايدار از اين ذخيره‌گاه با ارزش زيستكره با همكاري و مشاركت جوامع محلي‌برداريم.

از آنجايي كه اجراي اين برنامه براي اولين‌بار در كشور به مرحله اجرا گذاشته مي‌شود و در صورت موفقيت مي‌تواند الگوي مناسبي براي ساير پارك‌ها و مناطق تحت حفاظت سازمان باشد، از عموم طبيعت دوستان به خصوص اساتيد، كارشناسان و خبرنگاران تقاضا داريم ما را ياري كنند و نظرات ارزشمند خود را ارايه دهند.

مدرس دانشگاه و عضو شوراي راهبردي پارك ملي و ذخيره‌گاه زيستكره گلستان