جاي خالي «اندازه‌گيري ويژگي‌هاي هيجاني»
نسرين ضميري
سال گذشته ميلادي (2017) موسسه مطالعاتي و نظرسنجي گالوپ كه در سطح جهان فعاليت مي‌كند، اعلام كرد: «ايرانيان عصباني‌ترين مردم دنيا هستند». يك نهاد وابسته به سازمان ملل متحد به نام «شبكه راه‌حل‌هاي توسعه پايدار» نيز در همان سال رتبه مردم ايران از نظر شادي را يكي از پايين‌ترين رتبه‌ها در بين ساير كشورها اعلام كرد. در مورد درستي يا نادرستي اين آمار و رتبه‌ها و ساير ويژگي‌هايي كه مورد مطالعه قرار مي‌گيرند، كارشناسان ايراني نظرات خود را بيان كرده‌اند، مواردي از قبيل شيوه‌هاي نمونه‌گيري و جمع‌آوري داده‌ها، تفاوت‌هاي فرهنگي در كشور ما با ساير كشورهاي مورد مطالعه و حتي توجه به امكان مغرضانه بودن اين رتبه بندي‌ها. با وجود تمامي اين نظرات كارشناسي متاسفانه شاهد هستيم كه اينگونه آمارها، بارها و بارها باز نشر مي‌شوند و مورد استفاده قرار مي‌گيرند تا آنجا كه ملكه اذهان شده و به باور عمومي تبديل شده‌اند و در محاورات روزمره با يكديگر به كار مي‌بريم. ميليون‌ها نفر در ايران و ساير كشورها هنگام بازي فوتبال بين دو تيم ايران و مراكش شاهد استرس بازيكنان ما در 20 دقيقه ابتداي بازي بودند، با وجود تمامي توانايي‌ها و شايستگي‌هايي كه داشتند. خوشبختانه آنها توانستند بر اين استرس غلبه كنند و بازي خوبي از خود به نمايش بگذارند. اين استرس به عوامل مختلفي بستگي دارد، اما مهم‌ترين عامل آن كاهش اعتماد به نفس بازيكنان بود. اعتماد به نفس به اين معني است كه فرد به خاطر تجربه‌هاي قبلي به توانايي‌ها و استعدادهاي خود براي موفقيت باور دارد. كاهش «اعتماد به نفس» از كاهش «اعتماد» در جامعه خطرناك‌تر است، چرا كه كاهش اعتماد در جامعه معطوف به ديگران است و كاهش اعتماد به نفس معطوف به خود. اگر كاهش اعتماد به نفس ادامه يابد منجر به كاهش عزت‌نفس مي‌شود. «عزت نفس» ارزيابي يا برآورد فرد از ارزش‌هاي خودش است، باور به اينكه فرد با ارزش و با اهميتي هستيم. فقدان عزت نفس از فقدان اعتماد به نفس هم خطرناك‌تر است، در اين حالت فرد مي‌پذيرد كه هر رفتاري با او بشود سزاوار آن است و حق اوست. برگرديم به نقش آمارها، يكي از مهم‌ترين ضعف‌ها و نقص‌هاي آمارهايي كه در خارج از ايران توليد مي‌شوند- علاوه بر موارد ذكر شده در بالا- اين است كه به «چرايي» و «چه بايد كرد» و «كدام سازمان» مسوول است و «هدف» از اين آمارها و رتبه بندي‌ها چيست؟ را پاسخ نمي‌دهند و مردم در نوعي بلاتكليفي فقط بارها و بارها آنها را تكرار مي‌كنند و ذره ذره اعتماد به نفس و عزت نفس‌مان كاهش مي‌يابد. در همين مثال عصباني‌ترين مردم دنيا، به فرض كه درست باشد، نمي‌دانيم چرا عصباني‌ترين هستيم؟ امروزه نظرسنجي يكي از متداول‌ترين شيوه‌هاي شناخت افكار عمومي است. در ايران به طور عمده چند مركز اقدام به افكارسنجي مي‌كنند كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: مركز افكارسنجي دانشجويان ايران (ايسپا) وابسته به جهاد دانشگاهي كه از سال 1380 در راستاي توسعه علمي و تحقيقاتي كشور و براي رفع نياز سازمان‌هاي تصميم‌گيرنده اقدام به جمع‌آوري نظرات مردم مي‌كند، اما مركزي رسمي براي استفاده از داده‌ها نيست. دومين مركز مهم، مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي است. مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخيص مصلحت نظام نيز يكي ديگر از مراكزي است كه با هدف تدوين و تنظيم استراتژي‌هاي كشور مطالعات مختلفي در زمينه‌هاي گوناگون انجام مي‌دهد. مركز بررسي‌هاي استراتژيك رياست‌جمهوري هم تدوين و تنظيم استراتژي‌هاي مورد نياز براي ارايه به رياست محترم جمهوري را به عهده دارد. در كنار اين مراكز عمده، پژوهشكده‌ها و مراكز تحقيقاتي و دانشگاهي بسياري نيز مطالعات مختلفي در زمينه‌هاي گوناگون انجام مي‌دهند. اما مهم اين است كه اين مراكز نقش جمع‌آوري‌كننده داده‌ها، اطلاع‌رساني، توصيه و مشورت را به عهده دارند نه «مرجع رسمي». مركز آمار ايران، وابسته به سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور است كه به غير از وظيفه سرشماري نفوس و مسكن از سال 1390 به عنوان «مرجع رسمي» تهيه، اعلام، و انتشار آمارهاي كشور معرفي شده است. يكي از مهم‌ترين وظايف سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور مطالعات آينده پژوهي، توسعه‌اي و آمايش سرزمين با شناخت ظرفيت‌ها و امكانات كشور، تدوين مدل ايراني پيشرفت و تدوين برنامه‌هاي بلندمدت براي اداره مطلوب بخش‌هاي مختلف كشور است. براي انجام اين وظيفه كدام كار مهم‌تر از شناخت رغبت‌ها، نگرش‌ها، خواست‌ها، حالات و روحيات مردمي است كه مي‌خواهيم براي آنها برنامه‌ريزي كنيم. سريع‌ترين و كوتاه‌ترين راه براي آگاهي از نظرات مردم، پرسيدن از خود آنهاست. در علم آمار مي‌گويند بهترين راه احترام به داده‌هايي كه با دقت به دست بيايند اجراي آنها و برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري بر مبناي آنهاست. امروزه حتي آمارهاي دقيق و درست را يكي از اركان دموكراسي ذكر مي‌كنند كه باعث كاهش ريسك‌پذيري در جامعه و بقاي مردم و حاكميت در بلندمدت مي‌شود. مركز آمار ايران مي‌تواند اين مهم را با توجه به اختياري كه قانون به او داده و با توجه به تجربه ساليان متمادي در آمارگيري نفوس ايرانيان و با اضافه كردن گروه كوچك افكار سنجي در ساختار خود انجام دهد و به اثر بخشي بزرگي دست پيدا كند. سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور و مركز آمار ايران در اين راه، انبوه عظيم پژوهشگران و اساتيد دانشگاه‌ها و انجمن‌هاي علمي كشور را پشتيبان خود خواهد داشت. به اميد روزي كه براي اطلاع از نگرش‌ها، نظرات و خلقيات مردم، چرايي و چه بايد كرد و مطالبه‌گري از نهادهاي مسوول، همان‌گونه كه در خصوص شاخص‌هاي جمعيتي به داده‌هاي داخلي مراجعه مي‌كنيم، به مركز آمار ايران استناد نماييم.
روانشناس سازماني