واكنش اصلاح‌طلب محبوب غرب در برابر انتقادهاي حقوق بشري
پادشاهي سعودي به خاطر يك توييت
رابطه‌اش را با كانادا قطع كرد
شهاب شهسواري
دولت عربستان سعودي تصميم گرفت تمامي روابط ديپلماتيك خود را با كانادا قطع كند. اين اقدام سه روز بعد از آن رخ داد كه وزارت خارجه كانادا در پيامي توييتري گسترش بازداشت‌هاي فعالان حقوق بشر در عربستان سعودي را محكوم كرد. پادشاهي سعودي در تازه‌ترين اقدام سركوبگرانه خود دو فعال حقوق زنان را در اين كشور بازداشت كرده است. از سه ماه پيش تاكنون، دولت عربستان سعودي سركوب فعالان حقوق بشر را در اين كشور به‌شدت افزايش داده است. بر اساس گزارش رسانه‌ها طي سه ماه گذشته 18 فعال حقوق بشر در عربستان بازداشت شده‌اند. اتهام اغلب بازداشت‌شدگان مطالباتي مشابه آن چيزهايي است كه پادشاهي عربستان سعودي طي يك سال گذشته ادعا كرده بر اساس فرمان‌هاي پادشاهي و وليعهد اين كشور براي مردم فراهم كرده است.
وزارت خارجه پادشاهي عربستان سعودي، بامداد روز دوشنبه با صدور بيانيه‌اي بي‌سابقه كانادا را به دخالت در امور داخلي اين كشور متهم و اعلام كرد كه دنيس هوراك، سفير كانادا در رياض را عنصر نامطلوب تشخيص داده و 24 ساعت به او فرصت مي‌دهد تا خاك عربستان را ترك كند. عربستان همزمان سفير خود از اتاوا را به رياض فراخوانده است. بر اساس بيانيه وزارت خارجه عربستان سعودي، رياض تمامي روابط تجاري، مبادلات مالي و سرمايه‌گذاري‌هاي جديد كانادا را متوقف خواهد كرد. به نوشته الجزيره قراردادهاي متوقف شده، ميلياردها دلار ارزش دارند اما به نوشته وال‌استريت ژورنال كل حجم تجارت ميان دو كشور كمتر از 800 ميليون دلار در سال است و قطع روابط تجاري به نظر نمي‌رسد كه آسيبي به اقتصاد كانادا وارد كند. وزارت خارجه سعودي در بيانيه خود نوشته است: «موضع‌گيري كانادا، دخالت واضح و شفاف در امور داخلي پادشاهي عربستان سعودي است. پادشاهي عربستان سعودي هيچ دخالتي از سوي كشورهاي خارجي قبول نمي‌كند و از دولت‌هاي خارجي دستور نمي‌گيرد.» در اين بيانيه آمده است كه وزارت خارجه عربستان سعودي حق اقدامات بيشتر را براي خود محفوظ مي‌داند.
وزارت خارجه كانادا، چند روز بعد از بازداشت دو فعال حقوق بشر در عربستان با انتشار توييتي در حساب كاربري وزارت خارجه نوشته بود: «كانادا به‌شدت نسبت به گسترش بازداشت‌هاي فعالان مدني و حقوق زنان در عربستان سعودي از جمله سمر بداوي نگران است. ما از مقامات سعودي مي‌خواهيم كه به سرعت اين افراد و بقيه افرادي كه فعاليت‌هاي مسالمت‌آميز حقوق بشري داشتند، آزاد كند.» كريستيا فريلند، سخنگوي وزارت خارجه كانادا تاكيد كرده بود كه تحولات جاري باعث نگراني شديد دولت كانادا شده است. به گفته اين سخنگوي دستگاه ديپلماسي كانادا، اين كشور «همواره در حمايت از حقوق بشر، از جمله حقوق زنان و آزادي بيان در سراسر جهان پافشاري كرده است.»
حساسيت كانادا در مورد خانواده بداوي
رائف بداوي، وبلاگ‌نويس سعودي كه چهار سال پيش به اتهام توهين به مقدسات اسلامي در عربستان سعودي محاكمه شد، يكي از بازداشت‌شدگان خبرساز در عربستان سعودي محسوب مي‌شود. دولت كانادا به ويژه بعد از آنكه همسر رائف بداوي، انصاف حيدر به همراه سه فرزندش به ايالت كبك كانادا مهاجرت كرد و به اين كشور پناهنده شد، نسبت به سرنوشت خانواده او حساسيت به خرج مي‌دهد. سمر بداوي، خواهر رائف بداوي و همسر وكيل اوست كه هر دو پيش از اين زنداني شده‌اند. سمر بداوي، فعال حقوق زنان و يكي از منتقدان قانون ولايت امري مردان در عربستان سعودي از جمله بازداشتي‌هاي اخير در عربستان سعودي بود. اين فعال شناخته‌شده حقوق زنان در عربستان سعودي از جمله اولين شهرونداني بود كه از اقداماتي مانند ممنوعيت راي براي زنان و ممنوعيت صدور گواهينامه براي زنان از دولت عربستان به دادگاه‌هاي اين كشور شكايت كرده است. برادرش رائف بداوي، چهار سال است كه به دليل نوشته‌هايش در وبلاگ شخصي زنداني است، او به 15 سال زندان و هزار ضربه شلاق در ملأعام محكوم شده است. شوهر او نيز وليد ابوالخير كه در دادگاه رائف بداوي وكالت او را بر عهده داشت، به زندان طولاني مدت محكوم شده است. دولت كانادا به اين دليل كه همسر و فرزندان رائف بداوي، در خاك اين كشور پناهنده شده‌اند، نسبت به اين فعال حقوق بشر سعودي حساسيت خاصي دارد.
همزمان صادرات برخي محصولات نظامي كانادايي به عربستان سعودي كه در جنگ ائتلاف تحت رهبري اين پادشاهي عليه مردم يمن استفاده مي‌شود، طي سال‌هاي گذشته به‌شدت با انتقاد گروه‌هاي حقوق بشري در كانادا مواجه شده است. گروه‌هاي حامي حقوق بشر در كانادا گفته‌اند كه صادرات خودروهاي سبك زرهي كانادا به عربستان، مشاركت در جنايات جنگي و نقض حقوق بشر توسط پادشاهي اين كشور است.
پايان ماه عسل محمد بن سلمان با غرب؟
در طول سه سال گذشته، رسانه‌ها و دولتمردان كشورهاي قدرتمند غربي در حمايت و تحسين محمد بن سلمان، وليعهد جوان سعودي با عنوان‌هايي مانند «اصلاح‌گر»، «انقلابي» و «رهبر تحول جامعه سنتي سعودي به تجدد» كم نگذاشته بودند. اين تمجيدها بعدها در طول سفرهاي تبليغاتي وليعهد سعودي به فرانسه، بريتانيا و امريكا به اوج خود رسيد. پاتريك وينتور، ستون‌نويس روزنامه گاردين، محمد بن سلمان را فردي «ريسك‌پذير و مشتاق اصلاحات» معرفي كرده بود و اقدامات او را با «يك انقلاب فرهنگي و اجتماعي» توصيف كرد. توماس فريدمن، كه براي مصاحبه با وليعهد جوان عربستان به رياض رفته بود، نوشت: «اشتياق او به اصلاحات به نظرم اصيل بود، حمايت از او و تلاش‌هايش براي تغييرات گسترده در بين جوانان بسيار گسترده است... اگر چنين فردي وجود نداشت، نظام عربستان سعودي مجبور بود آدمي شبيه به او را اختراع كند! يك نفر لازم بود تا كل اينجا را زير و رو كند.» شبكه خبري سي‌ان‌بي‌سي اقدامات او را «انقلابي» خواند و ادعا كرد «زنان عربستان را از بند رها كرده است.» دوين جانسون، هنرپيشه شناخته‌شده هاليوود، بعد از ديدار با بن سلمان در هاليوود با انتشار عكسي در اينستاگرامش نوشته‌بود: «يك تجربه بي‌نظير از شنيدن حرف‌هايي كه بسيار ريشه‌دار و همزمان بسيار مدرن هستند و عشق و علاقه او به رشد مثبت در كشورش را نشان مي‌دهند.» خبرنگاران و مقام‌هاي غربي بدون در نظر گرفتن نقش محمد بن سلمان در طراحي جنگ عليه مردم يمن، موارد نقض حقوق بشر در عربستان سعودي و حاكميت خودكامه او و پدرش در كشور، سعي مي‌كردند تا او را فردي بردبار، اصلاح‌طلب و تحول‌خواه در پادشاهي سعودي وانمود كنند. مارك لينچ، پژوهشگر مسائل خاورميانه در دانشگاه جورج واشنگتن، به پايگاه خبري وكس مي‌گويد: «تمامي اقدام‌هاي اصلاحي انجام شده توسط محمد بن سلمان به شكلي طراحي شده بودند كه در جهان غرب پژواك بيشتري پيدا كنند و بتوان از آنها به عنوان ابزار تبليغاتي استفاده كرد.» بن رودز، مشاور پيشين سياست خارجي در دولت باراك اوباما در پاسخ به زك بيشامپ، خبرنگار وكس عامل تبليغات به نفع محمد بن سلمان را «زبان پول» مي‌داند.
دو ماه پيش يكي از اصلي‌ترين وعده‌هاي محمد بن سلمان، براي اجازه دادن به زنان براي رانندگي در عربستان سعودي، اجرايي شد. وعده‌اي كه از سوي رسانه‌هاي غربي با عنوان تحول بزرگ و اساسي در عربستان معرفي شده‌بود. اما همزمان با اين رويداد، بازداشت گسترده فعالان حقوق بشر كه پيش از اين براي رسيدن به آزادي رانندگي زنان فعاليت كرده‌بودند در عربستان به‌شدت افزايش يافت. حال با ادامه سركوب‌ها در عربستان، معلوم نيست تيم تبليغاتي و ارتش رسانه‌هاي غربي خانواده سلمان بن عبدالعزيز، «تحول» و «اصلاح» جديدي براي پوشاندن بازداشت‌هاي جديد در چنته دارند، يا دولت عربستان در موقعيتي قرار گرفته است كه مجبور است در برابر كوچك‌ترين انتقادهايي از رفتارهايش، واكنشي مشابه آن چيزي را نشان دهد كه در برابر كانادا نشان داد.