ناشران، پيروز ميدان جايزه من بوكر
بهار سرلك
پنجشنبه گذشته جايزه من بوكر 2018 به آنا برنز خالق كتاب «مرد شيري» تعلق گرفت. با اهداي اين جايزه بود كه دنياي ادبيات و كساني كه ادبيات برايشان چيزي وراي كتابخواني است، به برگزيده اين جايزه توجه نشان دادند. هيات داوران جايزه من بوكر استفاده اين نويسنده از كمدي سياه براي واكاوي درون‌مايه‌هاي سنگيني مانند خطرات قبيله‌گرايي، تروريسم تحت حمايت دولت، تفرقه اجتماعي و مسيرهايي كه اغلب منجر به همپوشاني سركوب‌هاي جنسيتي و سياسي مي‌شود را ستودند. راوي رمان دختر 18 ساله بي‌نامي است كه در دهه 1970 ايرلند شمالي زندگي مي‌كند كه ناگزير با مردي متاهل مرموزي كه روابط و مناسباتي با گروه شبه‌نظاميان دارد، وارد رابطه مي‌شود. قوام آنتوني آپيا، نويسنده و فيلسوفي كه رياست هيات داوران اين دوره از جايزه من بوكر را بر عهده داشت، در بيانيه‌اي عنوان كرد: «هيچ يك از ما تا به حال چنين اثري را نخوانده‌ايم. اين اثر داستان بي‌رحمي، تخطي و مقاومتي است كه با تاروپود شوخي‌هاي زننده درهم تنيده شده است.»از زماني كه رمان آنا برنز، نويسنده اهل ايرلند شمالي، به فهرست نامزدهاي نهايي من بوكر راه يافت، فروش اين كتاب بيش از هزار درصد رشد كرد. همچنين از پنجشنبه شب و زمان اعلام برنده اين دوره از جايزه من بوكر، انتشارات اين كتاب «فابر‌اند فابر» بيش از 100 هزار نسخه از اين كتاب را منتشر كرده است. صبح جمعه نيز موجودي رمان «مرد شيري» برخي كتابفروشي‌ها تمام شد و در آمازون نيز در صدر جدول پرفروش‌ترين كتاب‌‌هاي بريتانيا قرار گرفت.
هر ساله با اعلام فهرست نامزدهاي اوليه در ماه جولاي و سپس فهرست نامزدهاي نهايي در ماه سپتامبر و بالاخره اعلام برگزيده جايزه در ماه اكتبر بحثي پيرامون اينكه هر يك از اين فهرست‌ها چه معنا و مفهومي دارد، در‌مي‌گيرد. از آنجايي كه من بوكر معتبرترين و وسوسه‌برانگيزترين جايزه ادبي بريتانيا به شمار مي‌رود، بنابراين شايد بتوان گفت پرسش «چه معنا و مفهومي دارد؟» مسيري براي كشف شكاف‌هاي درون فرهنگ معاصر هموار كند.
از اين منظر كاركرد جايزه به رمان‌هايي كه به فهرست اوليه يا نهايي راه مي‌يابند يا رماني كه برگزيده نهايي اعلام مي‌شود، محدود مي‌شود. اما طيف وسيعي از آثاري كه طي چند سال گذشته در شاخه‌هاي مختلف مطالعات ادبي نوشته شده‌اند، مي‌توانند در پاسخ ما به پرسش «برگزيده شدن چه معنايي دارد؟» كمك كند. در من بوكر سال 2018 استثنايي وجود نداشت، اگرچه بحث‌هايي كه حول فهرست اوليه مي‌چرخيد درباره حضور رمان گرافيكي «سابرينا» اثر نيك درانسو بود و بحث پيرامون فهرست نهايي درباره حضور يا غيبت نويسنده‌هايي بود كه سني از آنها گذشته است. بدون شك بحث اهداي جايزه به رمان «مرد شيري» نيز به تاريخ ايرلند شمالي، جنبش «من هم» يا (MeToo) و اين حقيقت كه من بوكر پس از 6 سال از نويسنده زاده بريتانيا تجليل مي‌كند، اختصاص دارد.
اين يك مسابقه است
جان كلام جيمز اف. انگليش در كتاب «اقتصاد اعتبار: جوايز، پاداش‌ها و رواج ارزش فرهنگي» كه به جامعه‌شناسي ادبيات مي‌پردازد، اين است كه قدرت و البته مشكلي كه اين جوايز دارند، اين است كه جايگاه «هنرمند را با بوكسور يا پرتاب‌كننده ديسك» برابر مي‌دانند. روند اهداي جايزه ادبي مانند يك مسابقه است. در حالي كه تبليغات به نفع نويسندگان برگزيده عمل مي‌كنند اما برندگان بي‌چون‌وچرا ناشراني هستند كه نه تنها به فروش بالا و قراردادهاي فيلم، اقتباس‌هاي تلويزيوني پس از كسب جايزه بلكه به ارتقاي ناملموس نفوذ و اعتباري كه جايزه به آنها مي‌دهند، نياز دارند. فقط ناشران برندگان حقيقي نيستند و كساني هم كه پيش از اين موفق عمل كرده‌اند، با آنها همراه هستند. همان‌طور كه جوآنا والش، رمان‌نويس انگليسي مي‌گويد من بوكر طبق قوانينش آثار ناشران كوچك را نمي‌پذيرد، چراكه رقم تيراژ و هزينه انتشار كتاب براي آنها مهم است. به همين دليل برگزيده شدن در عوض تقويت جايگاه ناشر به تحليل رفتن آن دامن مي‌زند و اگر برگزيده نباشد هم ميزان هزينه از ميزان فروش پيشي مي‌گيرد.
پيگيري خط‌مشي انتشار
مارك مك‌گرل، پژوهشگر و منتقد ادبي امريكايي در مقاله‌اي كه درباره آمازون و رابطه آن با داستان‌هاي ادبي معاصر نوشته است، به گستردگي آثاري اشاره مي‌كند كه معمولا منتقدان ادبي آنها را خوار مي‌شمارند و در واقع اين طيف از آثار ديدگاه‌هاي تازه‌اي به دست مي‌دهد. با نگاهي دقيق به قوانيني كه آثار را واجد شرايط شركت در من بوكر مي‌كند، نكات بسيار زيادي فاش مي‌شوند. اين قوانين نشان مي‌دهند كه اين جايزه نه تنها يك مسابقه براي چند ناشر بزرگ است بلكه تداوم ايده‌هايي مشخص در نشر اهميت دارد. مجموع قوانيني كه صلاحيت يك اثر را تعيين مي‌كنند، در مورد ناشر است و نه رمان يا رمان‌نويس؛ و اگر كسي خودش كتابي را چاپ كرده باشد، قطعا رد صلاحيت مي‌شود. براي اينكه صلاحيت ناشري مشخص شود بايد ثابت كند انتشاراتش در بريتانيا يا ايرلند فعاليت مي‌كند و تنها راه اثبات اين مدعا اين است كه تجهيزات يك ناشر معمولي را داشته باشد.
فارغ از تمام متدهايي كه مطالعات ادبي ارايه مي‌كنند و بحثي كه هر ساله پيرامون برگزيده اين جايزه شكل مي‌گيرد، بايد گفت برنده حقيقي مفهوم نشر و انتشار است. ايده نشر يعني جايي كه فروش و اعتبار مهم‌ترين پيامد كسب جوايز است و جايي كه تحت سلطه تعداد انگشت‌شماري از ناشران است.