اويده علم‌جميلي
از فردا تحريم‌هاي جديد عليه ايران در حوزه‌هاي نفت، بيمه و بانك شروع مي‌شود. بزنگاه تاريخي كه هم شرق و هم غرب در آن سهم دارند و فقط دو انتخاب براي هر كدام باقي مانده است؛ يا در كنار ايران براي كاهش اثرات تحريم‌ها تلاش مي‌كنند يا در مقابل، رابطه اقتصادي و نفتي‌شان با ايران را به صفر مي‌رسانند.
واكنش بازارهاي مختلف به آغاز دور جديد تحريم‌ها از هفته‌ها قبل آغاز شده بود. قيمت‌هاي نفت در پايان هفته گذشته بيش از يك درصد جهش كرد و بازارهاي سهام هم بخشي از سقوط‌هاي قبلي خود را جبران كردند.
خروج امريكا از برجام، نتايج بين‌المللي و اقتصادي زيادي هم بر طرف‌هاي باقي مانده در برجام و هم بر اقتصاد ايران خواهد گذاشت. در هفته‌هاي اخير ايران تمام تلاش خود را براي مقابله با تحريم‌ها به كار گرفته است اما نگراني بر سر كاهش صادرات نفت ايران، بر تمامي تصميم‌هاي مقابله‌اي دولت براي تحريم‌ها، سايه افكنده است؛ به گونه‌اي كه به فاصله يك روز پس از راي اعتماد مجلس به وزير اقتصاد، دژپسند از آماده‌سازي بسته مقابله با تحريم از سوي وزارتخانه متبوعش خبر داده بود.
سياهچاله نفتي
در چند ماه اخير، احتمال كمبود عرضه نفت به خاطر تحريم ايران و مشكلات توليد در برخي ديگر از كشورهاي صادركننده روند افزايش بهاي نفت خام در بازارهاي جهاني را به جريان انداخته بود. در حالي كه با نزديك شدن زمان آغاز تحريم نفتي ايران در هفته آينده بازارهاي نفتي نگران افزايش سريع بهاي نفت خام بودند، اواسط هفته گذشته بهاي نفت در بازارهاي جهاني كاهش يافت و برخي پيش‌بيني‌ها از ادامه اين روند حكايت دارد. بسياري از كارشناسان معتقدند دليل كاهش بهاي نفت در هفته گذشته، فعاليت دلالان نفتي براي پيش فروش سريع‌تر نفت جهت كاهش نگراني از كمبود عرضه نفت در بازارهاي جهاني است. كاهش بهاي نفت در هفته گذشته در حالي رخ داد كه عربستان سعودي بارها از افزايش صادرات نفت خود به كشورهاي ديگر خبر داده و روسيه نيز اعلام كرده بود براي تامين نياز نفتي جهان، تا حد توان توليد نفت را بالا مي‌برد. هر چه توليد نفت جهاني توسط روسيه و عربستان افزايش بيشتري يابد، قيمت جهاني آن نيز كمتر مي‌شود و اين به منزله كاهش درآمد براي كشورهاي صادركننده نفت است. به نظر نمي‌رسد هيچ كدام از كشورهاي صادركننده نفت (به خصوص روسيه) حاضر به ادامه روند افزايش توليد و كاهش درآمدهاي نفتي خود باشند و در ميان‌مدت (با شرط وجود تحريم‌هاي نفتي عليه ايران) از افزايش قيمت نفت استقبال مي‌كنند.
اوايل هفته گذشته دولت چين دست‌كم به دو شركت دولتي نفتي خود دستور داده بود تا در آستانه آغاز تحريم نفت ايران در روز ۴ نوامبر (۱۳ آبان)، خريد نفت خام از اين كشور را متوقف كنند. بنابر اين گزارش، توقف واردات نفت ايران توسط شركت سي‌ان‌پي سي و سينوپك، موقتي بوده و ممكن است پس از مذاكره با مقامات امريكايي شاهد ازسرگيري خريد نفت از ايران باشيم.
در آخرين گزارش بلومبرگ (كه به فاصله دو روز تا آغاز دور جديد تحريم‌ها منتشر شد) با استناد به گفته يكي از مقامات امريكايي آمده است: دولت امريكا موافقت كرده كه به هشت كشور از جمله متحدان نزديك خود مانند كره جنوبي، ژاپن و همين طور هند اجازه دهد كه پس از اعمال دور دوم تحريم‌ها بر ايران در هفته آينده، به خريد نفت از ايران ادامه دهند.
پيش‌تر جان بولتون، مشاور شوراي امنيت ملي امريكا گفته بود اين كشور مايل نيست در جريان تحريم‌هاي جديد عليه ايران به كشورهاي هم‌پيمان و دوست امريكا آسيبي وارد شود. بولتون در اين باره گفته بود: واشنگتن با اعمال تحريم‌ها عليه ايران به دنبال تحت فشار قرار دادن اين كشور است اما نمي‌خواهد به متحدان امريكا كه به اين نفت وابسته هستند، لطمه بزند.
به نظر مي‌رسد تركيه نيز كشور ديگري است كه از معافيت امريكا براي ادامه خريد نفت از ايران برخوردار مي‌شود. در اين راستا، وزير انرژي و منابع طبيعي تركيه گفت: برخي اخبار حاكي از معافيت آنكارا از تحريم نفتي ايران است، اما در اين رابطه ابلاغيه كتبي دريافت نكرده‌ايم.
از آنجايي كه يكي از مصوبات كنگره امريكا درقبال اعمال تحريم‌هاي نفتي عليه ايران، اطمينان رييس‌جمهور از عدم افزايش نامتعارف در قيمت سوخت است، دادن معافيت به 8 كشور كه خريدار اصلي ايران نيز محسوب مي‌شوند در راستاي كنترل قيمت نفت در بازارهاي جهاني و جلوگيري از افزايش يك‌باره آن (حتي در كوتاه‌مدت) است.
علي كاردر، معاون وزير نفت در واكنش به معافيت 8 كشور از تحريم‌هاي نفتي گفت: امريكا وضعيت بازار را مي‌فهمد. اين موضوع روشن است كه نمي‌توان نفت ايران را از بازار خارج كرد.
حفاظت از آزادي اقتصادي ايران در دستان اروپايي‌ها
نهادهاي مالي كشور در مقابل تحريم‌هاي امريكا آسيب‌پذير است. با نزديك شدن به موعد تحريم‌هاي امريكا، شاهراه‌هاي مالي كشور با مشكلاتي مواجه مي‌شود. پيش‌تر اتحاديه اروپا كه به جد موافق برجام و حضور در آن بوده است، از راه‌اندازي يك كانال با سازوكار مالي با ايران خبر داده بود كه بتواند با اين راهكار، ايران را ترغيب به ماندن در برجام كند؛ البته باقي ماندن در برجام بارها توسط روسا و مديران كشور اعلام شده بود. رسانه‌هاي اروپايي اعلام كرده بودند كه اين كانال به طور سمبوليك و نمادين پيش از اجرايي شدن تحريم‌هاي نفتي امريكا عليه ايران، افتتاح مي‌شود اما عملياتي شدن آن احتمالا تا اوايل زمستان جاري طول مي‌كشد. اوايل مهر سال جاري وزيران خارجه آلمان، بريتانيا، چين، روسيه و فرانسه و مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه براي شركت در اجلاس سالانه مجمع عمومي سازمان ملل به نيويورك سفر كرده‌اند پس از نشستي در نيويورك تصميم خود به ايجاد اين تسهيلات را اعلام كردند. اين جلسه در پشت درهاي بسته برگزار شد و در پايان آن، شركت‌كنندگان در آن بيانيه مشتركي صادر كردند. در بيانيه مشترك اين جلسه آمده است كه «با توجه به فوريت و ضرورت دستيابي به نتايجي ملموس، شركت‌كنندگان در اين جلسه از پيشنهادهاي عملي براي ادامه و توسعه مجاري پرداخت مالي به ايران به‌ويژه ايجاد يك وسيله هدف ويژه (اس‌پي‌وي) براي ايجاد تسهيلاتي جهت پرداخت‌هاي مرتبط با ايران از جمله براي صادرات نفت استقبال كردند.» منظور از ايجاد اين وسيله جديد «حفاظت از آزادي فعالان اقتصادي اين كشورها جهت دنبال كردن مبادلات مشروع با ايران» عنوان شده است.
علاوه بر اتحاديه اروپا، صندوق بين‌المللي پول نيز براي عبور از دوران تحريم به ايران پيشنهادات سياستي داد. سخنگوي صندوق بين‌المللي پول براي تضمين ثبات كلان اقتصادي ايران در مواجهه با تحريم‌هاي جديد دولت امريكا، به اين كشور توصيه كرد سياست‌هاي مناسبي را به اجرا بگذارد. به گزارش رويترز، كري رايس اعلام كرد: ايران بايد براي تضمين ثبات كلان اقتصادي در مواجهه با تحريم‌هاي جديد دولت امريكا كه موجب افت صادرات نفت اين كشور و كاهش رشد اقتصادي خواهد شد، سياست‌هاي مناسبي را به اجرا بگذارد. وضع مجدد تحريم‌هاي امريكا ضمن محدود كردن صادرات نفت ايران موجب كاهش رشد اقتصادي اين كشور خواهد شد و ايران بايد براي تضمين ثبات كلان اقتصادي سياست‌هايي را... ؟؟؟ (به ويژه) در مورد آسيب‌پذيرترين گروه‌ها به اجرا بگذارد.
پيشنهادات سياستي صندوق بين‌المللي پول به ايران، نشانه دو چيز است؛ اول آنكه نهادهاي مالي بين‌المللي معتبر نيز به دنبال يافتن راه‌هايي براي كمك رساني به ايران هستند. دوم، ايران در كراكس مسير (سخت‌ترين قسمت يك مسير گفته مي‌شود) تاريخي خود قرار دارد و مي‌تواند به جاي انزوا به يكي از بازيگردانان اصلي در جوامع بين‌المللي بدل شود؛ در صورتي كه ديپلماسي بين‌المللي كشور در جهت تنش‌زدايي گام بردارد و با پيوستن به قوانين بين‌المللي مالي، هر گونه بهانه از دشمنان گرفته شود.
مايك پمپئو، وزير امور خارجه امريكا اعلام كرد معافيت تحريم‌ها عليه ايران موقتا و هشت هفته اي خواهد بود. اما تنها به شرطي كه آنها كاهش قابل توجهي در واردات نفت از ايران داشته و در بسياري از مسائل ديگر همكاري كرده و گام‌هاي مهمي در مسير كاهش صادرات نفت ايران و به صفر رساندن آن بردارند.
منابع خبري به اعتماد گفتند: به نظر مي‌رسد معافيت‌هاي امريكا شامل نفت و گاز شود كه در اين صورت عراق، تركمنستان و امارات كه كشورهاي مقصد براي ميعانات و فرآورده‌هاي گازي هستند، شامل معافيت مي‌شوند. هر چند هنوز جزئيات جديدي از اين معافيت منتشر نشده است.