اروپا از اميد تا عمل
علي واعظ
دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در شرايطي دور ديگري از تحريم‌هاي يك جانبه و غيرقانوني‌اش را عليه ايران اعمال مي‌كند كه بزرگ‌ترين متحد تاريخي‌اش، يعني اروپا، نه تنها در اين راه همراهي‌اش نمي‌كند بلكه قصد مقابله با فشارهاي امريكا را دارد. در اين راستا 4 نكته كليدي را بايد مورد توجه قرار داد:
- نخست اينكه بايد توقعي واقع‌بينانه از قابليت‌هاي اتحاديه اروپا داشت. بازار مشترك و آزاد اين اتحاديه امكان ديكته كردن به شركت‌هاي خصوصي را به كلي غيرممكن مي‌كند. از سوي ديگر درهم تنيدگي بازار مالي اروپا با سيستم مالي امريكا به اندازه‌اي است كه خود مسوولان اروپا هم تا پيش از اختلاف نظرهاي پيش آمده بر سر برجام متوجه اين امر نبودند كه آزادي عمل خود را تا حد زيادي از دست داده‌اند. نمونه واضح اين امر بانك سرمايه‌گذاري اتحاديه اروپاست كه با وجود اينكه چراغ سبز پارلمان و كميسيون اروپا را براي همكاري با ايران دريافت كرد، نتوانست خطر از دست دادن دسترسي به بازارهاي مالي امريكا را بپذيرد. همين نگراني‌ها باعث شد اغلب شركت‌هاي خصوصي اروپايي عطاي بازار ايران را به لقايش ببخشند.
- دوما اين واقعيت كه با وجود فشار شديد امريكا به خصوص بر كشورهاي اروپاي شرقي كه براي تامين امنيت خود به شدت به امريكا وابسته هستند، اتحاديه اروپا توانسته است يكپارچگي خود را در ادامه حمايت از برجام حفظ كند. احياي قوانين بازدارنده تحريم‌هاي يك جانبه امريكا هم با موافقت همه 28 عضو اتحاديه اروپا صورت گرفت. از آن حيرت‌انگيزتر اينكه اروپا در ايجاد يك سازوكار ويژه مالي براي ادامه تبادلات تجاري با ايران پيشقدم شده و حتي به نظر مي‌آيد حاضر است با رقيب ديرينه‌اش يعني روسيه در اين زمينه همكاري كند. جزييات اين سازوكار در روزهاي آينده مشخص‌تر خواهد شد. با وجود آنكه عملي شدنش ممكن است به زمان بيشتري نياز داشته باشد اما تا همين جا هم نفس وجودش يك موفقيت سياسي عمده براي ايران محسوب مي‌شود.
- سومين نكته اين است كه مسوولان دولت ترامپ متوجه شده‌اند كه بدون حمايت اروپا اعمال بيشينه فشار اقتصادي بر ايران در كمينه زمان ناممكن است. از اين رو بخش بزرگي از توجه و اهتمام ديپلماتيك امريكا در هفته‌هاي آينده صرف همراه كردن اروپا با كمپين فشار عليه ايران خواهد شد. رويكردي كه به نظر مي‌آيد دولت ترامپ در اين زمينه پيش خواهد گرفت بر اساس انعطاف در اعمال برخي از تحريم‌ها مثل تحريم عليه شبكه پيام‌رساني مالي سوييفت در مقابل همراهي اروپا با برخي تحريم‌هايي است كه اروپا با آنها موافقت دارد مانند تحريم‌هايي كه فعاليت‌هاي موشكي و منطقه‌اي ايران را هدف قرار مي‌دهند. رويدادي كه در دستيابي به اين اهداف و اهريمن‌سازي از ايران به شدت به امريكا ياري رسانده، اتهاماتي است كه به ايران در مورد سوءقصد و يا عمليات تروريستي عليه معاندان و مخالفان ايران در فرانسه و دانمارك وارد شده است. اگر چنين اتهاماتي واهي است، ايران بايد با همكاري كامل و شفاف با اروپا اين اتهامات را ريشه‌يابي كرده و اين پروژه را خنثي كند .
- نهايتا اينكه اگر در بستر كلي رابطه ايران و اروپا هيچ پيشرفتي صورت نگيرد، نمي‌توان اين روابط را تعميق بخشيد. ايران تا به حال 4 دور گفت‌وگو با ايتاليا، فرانسه، آلمان و انگليس در مورد وضعيت يمن داشته كه با وجود حسن نيت طرف ايراني به علت سرسختي سعودي‌ها و اماراتي‌ها نتوانسته است بهبودي در شرايط ايجاد كند. با افزايش فشار بر طرف‌هاي متخاصم در يمن پس از قتل روزنامه‌نگار سعودي در استانبول ممكن است فرصت مجددي براي ايفاي نقشي سازنده از سوي ايران براي پايان بخشيدن به فاجعه انساني يمن فراهم آيد وگرنه ممكن است نياز به اقدامي يك طرفه از سوي ايران در يمن، عراق و سوريه باشد كه ثابت كند، ايران مي‌تواند در منطقه نقشي سازنده داشته باشد. بي‌شك آزادي برخي از دوتابعيتي‌هاي اروپايي زنداني در ايران و همكاري با گزارشگر ويژه حقوق بشر سازمان ملل در كنار فعاليت‌هاي مستمر رسانه‌اي و ديپلماتيك مي‌تواند به بهبود چهره ايران در اروپا و تعميق روابط بينجامد.
ماه‌هاي آينده آزمون بزرگي را پيش پاي ايران و اروپا قرار خواهد داد. ايران تا به حال با صبر راهبردي توانسته اروپا را در سمت خود و مقابل امريكا قرار دهد. اما با فعال شدن واشنگتن براي گسستن اين رابطه نياز است تهران هم با كنشگري بيشتري براي ترميم تصوير خود در اروپا و تعميق روابطش تلاش كند.
مدير پروژه ايران در گروه بين‌المللي بحران