سرنوشت برجام
اميرعلي ابوالفتح
تقريبا 6 ماه از زماني كه ايالات متحده امريكا با فرمان اجرايي دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري اين كشور مشاركت خود را در توافق هسته‌اي با ايران- برجام- قطع كرد، مي‌گذرد. در اين مدت در دو مقطع زماني، تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا عليه ايران كه با اجراي برجام متوقف شده بود، بار ديگر بازگردانده شد. از صبح روز دوشنبه 14 آبان (5 نوامبر) اصلي‌ترين تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا شامل تحريم‌هاي نفتي، تحريم‌هاي بانكي و تحريم‌هاي بيمه‌اي و كشتيراني اعمال خواهد شد. از اين پس چشم‌ها به تهران دوخته خواهد شد كه جمهوري اسلامي ايران در برابر بازگشت مجدد اين تحريم‌ها چه اقدامي انجام خواهد داد؟
سوال مهم‌تر شايد اين باشد كه سرانجام برجام چه خواهد شد؟
فعلا جمهوري اسلامي ايران تصميم دارد تا سر حد امكان، شانس ادامه بقاي برجام بدون امريكا را به محك آزمايش بگذارد. خروج ايران از اين توافق هسته‌اي به اندازه گرداندن قلم خودكار روي كاغذ، آن گونه كه دونالد ترامپ در روز هشتم ماه مه انجام داد، راحت خواهد بود. با اين حال مهم‌تر از خروج از برجام، بررسي فرصت‌ها و تهديدهاي ماندن در آن است.
به عبارت ديگر تا زماني كه ايران بتواند همچنان نفت بفروشد و از پول حاصل از فروش نفت بخشي از نيازهاي خود را تامين كند، دليلي براي خروج از برجام نخواهد داشت. در حال حاضر نيز امريكايي‌ها در عقب‌نشيني آشكار از موضع اوليه خود براي به صفر رساندن صادرات نفت ايران براي 8 خريدار عمده معافيت در نظر گرفته‌اند. در چارچوب اين معافيت‌ها، ايران حداقل تا 6 ماه ديگر در سطح كنوني يعني حدود يك ميليون و 700 هزار بشكه نفت در روز صادر خواهد كرد كه با توجه به رشد قيمت‌ها در هفته‌هاي اخير تقريبا درآمدي معادل دوران پيش از خروج امريكا از برجام را براي ايران به همراه خواهد آورد.
در عين حال حتي با عملي شدن تهديد امريكا به قطع كامل ارتباط ايران با شبكه جهاني بانكي- سوييفت، ايران قادر خواهد بود به شكل تهاتري برخي از نيازهاي خود را تامين كند. اين در حالي است كه شيوه‌هاي تجربه شده ايران طي 40 سال تحريم‌هاي امريكا براي دور زدن اين تحريم‌ها، برخي ديگر از نيازهاي كشور را تامين خواهد كرد.
از اين رو قابل انتظار خواهد بود با تصميم دولت امريكا براي اعمال معافيت‌هاي نفتي، برجام حداقل 6 ماه ديگر عمر خواهد كرد. اما از آنجا كه چشم‌انداز روشني براي تمكين جهان به خواست امريكا براي به صفر رساندن صادرات ايران در پايان دوره 6 ماهه تعيين شده وجود ندارد، چه بسا 6 ماه ديگر آن گونه كه امريكايي‌ها گفته‌اند، معافيت‌ها تمديد شود. برخي برآوردها حكايت از آن دارد كه اقتصاد ايران حتي با فروش روزانه يك ميليون بشكه نفت هم مي‌تواند به راحتي ادامه حيات دهد و كاهش‌هاي هر 6 ماه تقريبا 20 درصدي تعيين شده از سوي امريكايي‌ها براي اخذ معافيت‌هاي نفتي، فرصتي تقريبا يك ساله را در اختيار ايران قرار مي‌دهد.
به هر حال، در يك سالي كه انتظار مي‌رود شيب اعمال فشار امريكايي‌ها براي كشاندن صادرات نفت ايران به زير يك ميليون بشكه در روز ادامه يابد، ممكن است اتفاقات تاثيرگذاري رخ دهد؛ از خسته شدن امريكاي ترامپ براي ناديده گرفتن توافق هسته‌اي با ايران و آمادگي ايران براي انجام مذاكرات مجدد در شرايط بهتر تا قرار گرفتن دو كشور در وضعيت رودررويي. هر كدام از اين اتفاقات، سرنوشت برجام را به گونه‌اي متفاوت رقم خواهد زد كه زمان مشخص‌كننده آن خواهد بود.
كارشناس مسائل امريكا