ايران و اروپا: ضرورت همفكري
اسفنديار باتمانقليچ
پنجمين انجمن گفت‌وگوي اروپا و ايران (5th Europe-Iran Forum) چهارشنبه 14 نوامبر در پاريس، پايتخت فرانسه برگزار شد. اين رويداد توسط موسسه بورس و بازار ميسر شد و گفت‌وگوهايي را كه در سال جاري ميان بخش‌هاي خصوصي و دولتي ايران و اروپا در شهرهاي بروكسل، ميلان، فرانكفورت و استكهلم انجام شدند، پيگيري كرد. به دليل شرايط ويژه بر اثر از سرگيري تحريم‌هاي امريكا عليه ايران، انجمن گفت‌وگوي ايران و اروپا فرصتي براي ديدارهاي فني ميان 50 مدير تجاري، سياستگذار و كارشناسان اقتصاد و حقوقي در همايشي يك روزه ايجاد كرد كه اجازه داد در مورد شرايط استمرار مناسبات تجاري ايران و اروپا در سايه تحريم‌هاي امريكا بحث كنند. ايران در سطح معاون وزير امورخارجه با حضور غلامرضا انصاري، معاون اقتصادي وزير خارجه در اين همايش مشاركت كرده بود. مقام‌هاي دولت‌هاي فرانسه، آلمان و بريتانيا در كنار اتحاديه اروپا و ...
دولت‌هاي سوئد، نروژ، دانمارك، بلژيك و سوييس نيز در اين همايش شركت داشتند. در كنار اين مقام‌ها، مديران كمپاني‌هاي خصوصي ايران و كمپاني‌هاي چندمليتي اروپايي نيز همراه با كارشناسان حقوقي و اقتصادي كه در حوزه همكاري با ايران سابقه طولاني داشتند، مشاركت كردند.
نتايج اين همايش يك روزه را مي‌توان در سه سرفصل خلاصه كرد:
1- مديران تجاري و مقام‌هاي دولتي توافق كردند كه حمايت از بانك‌ها در رابطه با ايران با ايجاد حساب ويژه اولويت‌هاي متمايزي هستند.
تلاش اروپا براي ايجاد يك حساب با كاربري ويژه به اين دليل است تا وابستگي مناسبات با ايران را از سيستم بانكي جهاني كاهش دهد، اين مناسبات با سياست‌هاي كنوني امريكا به شدت تحت فشار قرار دارند. با اين حال تعدادي از بانك‌هاي اروپايي همچنان علاقه‌مند به ارتباط با ايران هستند، بخصوص براي تجارت كالاهاي اساسي و بشردوستانه. در نتيجه شركت‌كنندگان در اين همايش تصميم گرفتند كه به حساب با كاربري ويژه به عنوان جايگزيني به جاي بانك‌ها نگاه نكنند و تلاش‌ها براي ايجاد اين حساب نبايد باعث توقف تلاش اروپا براي حمايت سياسي و فني از موسسات مالي اروپايي از جمله بانك‌هاي مركزي شود كه تمايل دارند با ايران به معامله ادامه بدهند. اين رويكرد باعث مي‌شود تا در شرايطي كه حساب با كاربري ويژه در حال ايجاد است، بخشي از تجارت اروپا با ايران همچنان پابرجا باقي بماند. همه طرف‌ها بر اين نكته تاكيد داشتند كه حمايت اروپا از تجارت با ايران و ايجاد حساب كاربري ويژه كاملا جدي است. مديران و نمايندگان تجاري حاضر در همايش از دولت‌هاي اروپايي خواستند تا در زمينه اطلاع‌رساني تعهدات خودشان براي رويارويي با «تاكتيك‌هاي مرعوب‌سازي امريكا» فعالانه‌تر عمل كنند.
2- اروپا بايد چند حساب با كاربري ويژه ايجاد كند كه اولين آنها به مساله تجارت‌هاي بشردوستانه اختصاص داشته باشد.
برخي مديران ايراني و اروپايي در اين همايش تاكيد كردند فقط در شرايطي قادر به استفاده از حساب با كاربري ويژه هستند كه اين حساب به تجارت كالاهاي تحريم‌ناپذير اختصاص يابد. كالاهاي تحريم‌ناپذير شامل دارو، غذا و كالاهاي مصرفي مي‌شود. هر چند مقام‌هاي اتحاديه اروپا معتقدند كه حساب با كاربري ويژه بايد همه كالاهاي قابل تجارت با ايران از جمله نفت خام را در بگيرد، اما افرادي مطلع از سياست‌هاي امريكا تاكيد دارند كه در صورت استفاده از حساب براي تجارت كالاهاي تحريم شده با ايران، كليت اين حساب هدف حمله امريكا قرار مي‌گيرد و ممكن است براي دولت‌هاي اروپايي صاحب سهم در اين حساب دردسر سياسي ايجاد كند. پيشنهاد جايگزين اين بود كه در كوتاه‌مدت اروپايي‌ها يك حساب با كاربري ويژه مخصوص تجارت‌هاي بشردوستانه ايجاد كرده تا از امكان ايجاد و كارايي آن اطمينان حاصل كنند، چرا كه چنين حسابي امكان فعاليت با كمترين فشار از سوي دولت ايالات متحده امريكا خواهد داشت. شركت‌كنندگان در همايش توافق كردند كه لازم است، بخش خصوصي و فعالان اقتصادي براي طراحي حساب با كاربري ويژه طرف مشورت قرار گيرند. از اين طريق مي‌توان اطمينان حاصل كرد كه بعد از اجرايي شدن حساب، احتمالا در اوايل سال 2019، جزييات عملي و كارايي آن براي هدف‌هاي تعيين شده تضمين شود.
3- اروپا بايد نسبت به تقويت ظرفيت صنعتي ايران تلاش كند.
در كنار تمركز اروپا بر حفظ حجم تجارت كنوني با ايران توافق شد كه اروپا تعهد خود را براي توسعه صنايع در ايران براي ايجاد فرصت‌هاي شغلي و افزايش صادرات گسترش دهد. همان‌گونه كه در دوران رفع تحريم‌ها پس از برجام، دولت‌هاي اروپايي از طريق سرمايه‌گذاري‌هاي مستقيم با اعتبارهاي تامين شده از سوي بانك‌هاي اروپايي در صنايع ايران مشاركت مي‌كردند، اين مشاركت مي‌تواند از طريق استفاده از منابع ملي ايران از جمله صندوق ملي توسعه ادامه پيدا كند و منابع ارزي ايران براي سرمايه‌گذاري با استفاده از دانش فني اروپايي در ايران استفاده شود تا كارايي و راندمان اين سرمايه‌گذاري‌ها افزايش يابد. از آنجا كه حساب با كاربري ويژه، احتمالا در كوتاه‌مدت توان پشتيباني از سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي در ايران را نخواهد داشت، اما اجازه خواهد داد تا كمپاني‌هاي ايراني به مناسبات خود با اروپايي‌ها ادامه دهند تا بتوانند از دانش فني و مديريتي اروپا بهره‌برداري كنند. اگر قرار باشد كه حساب با كاربري ويژه از يك راهكار پاياپاي استفاده كند، آنگاه لازم است تا حجم صادرات از مبدا ايران به اروپا افزايش پيدا كند تا نياز دوطرف به استفاده از تبادل‌هاي مالي كاهش يابد. هر اندازه صادرات ايران به اروپا افزايش پيدا كند، امكان تجارت بدون استفاده مستقيم از سامانه‌هاي مالي و اعتباري ايران و اروپا بيشتر مي‌شود. در مجموع مي‌توان گفت كه پنجمين انجمن گفت‌وگوي ايران و اروپا روشن كرد كه گروهي مستعد و كاردان از دولت‌ها و بخش خصوصي دوطرف در حال همكاري هستند تا تضمين كنند روابط اقتصادي ايران و اروپا از يك معادله برد-برد در شرايط كنوني پيروي خواهد كرد. براي فائق آمدن بر برخي چالش‌هاي پيچيده فني كه بر اثر از سرگيري نامشروع تحريم‌ها ايجاد شده، همكاري ميان طرفين ضروري‌تر از هميشه است.