آتش تنش ميان روسيه و اوكراين دوباره شعله‌ور شد
جنگ درياي آزف
شهاب شهسواري
چهار سال بعد از آغاز ناآرامي و تنش در مرزهاي ميان اوكراين و روسيه، بار ديگر يكشنبه شب با درگيري نيروي دريايي دو كشور در تنگه كرچ، تنش‌ها از سر گرفته شد. اوكراين طي چهار سال گذشته در هم‌پيماني با دولت‌هاي غربي و پيمان ناتو، روسيه را براي پس گرفتن حاكميت بر شبه‌جزيره كريمه و قطع پشتيباني از شورشيان شرق اوكراين تحت فشار شديدي قرار داده است. ناآرامي‌ها در اوكراين باعث نگراني از بروز يك جنگ تمام‌عيار ميان روسيه و غرب شده است. مسكو نگران نفوذ نظامي ناتو در مرزهاي شرقي خود است و اروپايي‌ها هم روسيه را به توسعه‌طلبي به سمت غرب متهم مي‌كنند. در شرايطي كه روسيه ادعا مي‌كند، رفتار غيرحرفه‌اي و تحريك‌آميز دو قايق توپ‌دار و يك يدك‌كش اوكرايني در تنگه كرچ باعث واكنش نيروي دريايي روسيه و شليك به اين كشتي‌ها شده است، اوكرايني‌ها مدعي هستند كه اين كشتي‌ها هيچ اقدام خاصي انجام نداده‌اند و نيروي دريايي روسيه بي‌دليل روي آنها آتش گشوده و آنها را توقيف كرده است. دولت‌هاي غربي همصدا با كي‌اف خواهان آزادي اين كشتي‌ها از سوي روسيه شده‌اند و رييس‌جمهور اوكراين، پترو پروشنكو، اعلام كرده است كه قصد دارد در كشورش حكومت نظامي اعلام كند. برخي كشورهاي اروپايي خواهان بررسي تحريم‌هاي جديدي عليه روسيه شده‌اند. همزمان صبح دوشنبه سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) اعلام كرد كه يك نشست اضطراري براي بررسي وضعيت اوكراين برگزار مي‌كند، هر چند اوكراين رسما عضو ناتو نيست، اما كشورهاي غربي نسبت به عملكرد روسيه در مرزهاي اوكراين حساسيت ويژه‌اي دارند و تلاش نظامي روسيه در اين منطقه را توسعه‌طلبانه و تهديد عليه اروپا ارزيابي مي‌كنند. بر اثر تيراندازي كشتي‌ها و جنگنده‌هاي روسي، دست‌كم سه سرنشين اوكرايني قايق‌ها مجروح شده‌اند. دو قايق‌توپ‌دار و يك يدك‌كش اوكرايني در حال حاضر در حالت توقيف به سر مي‌برند. به درخواست هر دو كشور روسيه و اوكراين، ديشب شوراي امنيت سازمان ملل متحد براي بررسي اين حادثه تشكيل جلسه داد. اتحاديه اروپا خواهان احترام روسيه به آزادي دريانوردي در تنگه كرست شده است و لهستان، كانادا و دانمارك با صدور بيانيه‌هايي جداگانه روسيه را به اقدامات متجاوزانه متهم كرده‌اند.
روايت روسيه
شبكه خبري راشاتودي، در گزارشي عامل وقوع درگيري در آب‌هاي تنگه كرچ را عدم اطلاع روسيه از جابه‌جايي نظامي در اين تنگه عنوان مي‌كند. بنا بر گزارش راشاتودي، بر اساس قواعد توافق آزادي دريانوردي ميان روسيه و اوكراين كه سال 2003 منعقد شده است، هر چند رفت و آمد كشتي‌هاي دو كشور در تنگه بسيار باريك كرچ ميان شبه‌جزيره كريمه و خاك اصلي روسيه آزاد است، اما جزييات فني پيچيده‌اي در اين مورد وجود دارد از جمله اينكه هر كشتي عبوري از اين منطقه بايد گزارش مبدا، مقصد و زمان عبور خود را به مركز كنترل بندر كرچ بدهد و اجازه ادامه مسير دريافت كند. هر چند دولت اوكراين ادعا مي‌كند كه به اين سه كشتي درخواست مجوز عبور داده بودند اما دولت مسكو دريافت چنين درخواستي را كاملا تكذيب كرده است.بر اساس گزارش سرويس امنيتي فدرال روسيه، سه كشتي اوكرايني صبح يكشنبه با عبور از محدوده دريايي درياي سياه وارد آب‌هاي داخلي روسيه شده‌اند و به مسير خود به سمت تنگه كرچ ادامه داده‌اند. اين گزارش ادعا مي‌كند كه كشتي‌هاي مذكور توجهي به دستور مقام‌هاي روسي براي توقف نشان نداده‌اند. سرويس امنيتي فدرال روسيه با صدور بيانيه‌اي دليل حمله به اين كشتي‌ها را «عدم توجه به درخواست مشروع براي توقف» و «انجام مانورهاي خطرناك» عنوان كرده است. به گفته منابع روسي يكي از كشتي‌هاي اوكرايني با تغيير جهت خطرناك تنها مسير ممكن براي عبور و مرور از تنگه كرچ را بسته است. سخنگوي وزارت خارجه روسيه، ماريا زاخارووا، اوكراين را متهم به «اقداماتي شبيه به دزدان دريايي» كرده است. اين مقام روسي در توضيح مي‌گويد: «اوكرايني‌ها ابتدا با اقدامات تحريك‌آميز باعث بروز تنش مي‌شوند و بعد از آن با تغيير موضع ناگهان طرف مقابل را به تجاوز متهم مي‌كنند.»
روايت اوكراين و غرب
دولت‌هاي غربي اما روسيه را عامل اين تنش معرفي مي‌كنند. نماينده ارشد دولت امريكا در مذاكرات اوكراين، كرت ولكر در توييتر خود مي‌نويسد: «كشتي‌هاي روسي به قايق اوكرايني كه به صورت مسالمت‌آميز در حال حركت به سمت يك بندر اوكرايني است صدمه مي‌زنند، كشتي‌ها را توقيف مي‌كنند و خدمه آنها را بازداشت مي‌كنند و آخر سر هم ادعا مي‌كنند كه اوكراين اقدام تحريك‌آميز انجام داده است.» اوكراين، روسيه را متهم به نقض موافقتنامه آزادي دريانوردي در تنگه كرچ مي‌كند و معتقد است كه روسيه با آتش گشودن بر كشتي‌هاي اوكرايني عملا اقدام به تجاوز نظامي كرده است. بر اساس روايت اوكراين، دو قايق توپ‌دار برديانسك و نيكوپول و يدك‌كش ياني‌كاپو از مبدا بندر اودساي اوكراين در درياي سياه به سمت بندر ماريوپول اوكراين در درياي آزوف در حال حركت بودند كه با حمله نيروي دريايي روسيه در تنگه كرچ مواجه مي‌شوند. بر اساس روايت اوكراين تنگه كرچ تنها مسير ميان اين دو بندر است و بر اساس توافق دريانوردي 2003 ميان دو كشور عبور مرور از اين تنگه براي كشتي‌هاي دو كشور آزاد است. كي‌اف مدعي مي‌شود كه كشتي‌هاي اوكرايني صدمه ديده‌اند و مسير آنها توسط يك تانكر روسي بسته شده است. به روايت اوكراين
6 خدمه اين سه كشتي در حمله روسيه مجروح شده‌اند و همه 23 خدمه و 3 كشتي توسط روسيه توقيف شده است. اوكراين مدعي است كه قبلا به طرف روسي براي اساس توافقات اطلاع داده است كه اين كشتي‌ها از اين مسير به مقصد بندر ماريوپول در حركتند و اقدام روسيه را «يك تجاوز مسلحانه ديگر» توصيف كرده است.
تنش چهارساله ميان اوكراين و روسيه
چهار سال پيش با آغاز درگيري‌ها ميان شورشيان منطقه جدايي‌طلب دونباس در شرق اوكراين، نبرد غير‌رسمي ميان روسيه و اوكراين آغاز شد. كي‌اف روسيه را به حمايت نظامي از جدايي‌طلبان متهم مي‌كند. بعد از آغاز درگيري‌ها در دونباس، روسيه با اشغال نظامي و برگزاري يك همه‌پرسي در شبه‌جزيره كريمه در جنوب اوكراين، اين منطقه را به خاك خود ضميمه كرد. دولت‌هاي غربي از انتقال حاكميت كريمه به عنوان يك جمهوري خودمختار تحت حاكميت اوكراين به يك منطقه فدرال تحت حاكميت روسيه با عنوان اشغال نظامي كريمه ياد مي‌كنند و اكثريت غالب كشورهاي عضو سازمان ملل متحد هنوز حاكميت روسيه بر كريمه را به رسميت نشناخته‌اند. سال 2014 تنها 11 كشور به قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در مورد حاكميت ملي و تماميت ارضي اوكراين راي منفي دادند. ارمنستان، بلاروس، بوليوي، كوبا، نيكاراگوئه، كره‌شمالي، روسيه، سودان، سوريه، ونزوئلا و زيمبابوه تنها كشورهايي هستند كه به اين قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل متحد راي منفي دادند. نبردها ميان نيروهاي تحت حمايت روسيه و اوكراين در شرق اوكراين بر اساس توافق مينسك در سال 2014 متوقف شد، اما با شكسته شدن مكرر آتش‌بس توافق ديگري با عنوان مينسك 2 ميان دو كشور و نيروهاي استقلال‌طلب ايالت‌هاي دونتسك و لوهانسك امضا شد. امريكا و اتحاديه اروپا، روسيه را عامل بروز درگيري‌ها و تجاوز عليه اوكراين معرفي مي‌كنند و تحريم‌هاي متعددي عليه مسكو از چهار سال پيش اعمال كرده‌اند.
حكومت نظامي و انتخابات در اوكراين
پترو پروشنكو در واكنش به تنش‌هاي جاري در تنگه كرچ، اعلام فرمان حكومت نظامي 60 روزه در اين كشور را روز دوشنبه امضا كرد. اين فرمان رييس‌جمهور اوكراين بايد به تصويب پارلمان اين كشور برسد. كمتر از پنج ماه به انتخابات رياست‌جمهوري سال 2019 در اوكراين باقي مانده است، انتخاباتي كه پترو پروشنكو به دليل محبوبيت پايين هنوز رسما براي آن نامزد نشده است، منتقدان معتقدند كه اجراي حكومت نظامي در اوكراين، با اختيارات فوق‌العاده‌اي كه در اختيار دولت قرار مي‌دهد، مي‌تواند به ابزاري براي دخالت در انتخابات رياست‌جمهوري پيش‌رو تبديل شود. نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد كه در شرايط عادي ويكتور پروشنكو، بخت زيادي براي پيروزي در انتخابات مارس 2019 نخواهد داشت.