گزارش «اعتماد» از آزادراه تهران- شمال و ركورد وعده‌هاي دولتي آن
وعده جديد دولتي براي آزادراه پرحاشيه
نرگس رسولي / اگر «آزادراه تهران - شمال» را پرحاشيه‌ترين آزاد راه ايراني بناميم گزافه نگفته‌ايم. آزاد راهي كه در نيمه دوم دولت سازندگي كلنگ اجراي عملياتي‌اش بر زمين خورده و هنوز هم با رفت‌وآمد دولت‌ها، بدون هيچ پيشرفت قابل توجهي تنها وعده‌هاي جديد دولتي را با خود يدك مي‌كشد. وعده‌هايي كه بعضا زمان‌هاي متناوبي را براي افتتاح اين آزاد را اعلام و در فرصتي ديگر آن را رد مي‌كنند. بر اين اساس است كه وزير راه دولت تدبير و اميد كه افتتاح اين آزاد راه را اولويت خود خوانده بود در بازديد جديد كه به همراهي معاون اول رييس‌جمهور انجام شده است وعده جديدي در كارنامه اين آزاد راه ثبت و اعلام كرده است: «افتتاح قطعه يك آزادراه تهران- شمال تا دو سال ديگر».
قرار بود آزادراه تهران - شمال با طول 121 كيلومتري خود موجب كاهش 66 كيلومتري مسير، افزايش ايمني، صرفه‌جويي در مصرف سوخت و موجب آسايش مسافران شود ولي تاكنون با وجود گذشت نزديك به 20 سال از نخستين كلنگ‌هايي كه بر زمين‌هاي اراضي جاده چالوس به زمين خورده است اما هنوز نمي‌توان به‌طور قطع از افتتاح 100 درصدي حتي يكي از چهار قطعه اين آزادراه صحبت كرد. در آخرين سال دولت دهم بود كه قطعه چهار آزادراه تهران - شمال به صورت نيمه‌كاره با اصرار دولت وقت به زير بار ترافيك رفت اما هنوز با وجود گذشت نزديك به دوسال از آن روزها اين قطعه تنها پيشرفت 93 درصدي دارد و براي افتتاح قطعي هنوز زمان مي‌طلبد.
با اين حال اين آزاد راه پرحاشيه هنوز هم در مركز توجه مقامات دولتي است و به دليل توجه خاص مردم به تردد از اين جاده همواره در برنامه‌هاي اصلي وزراي دولتي براي اخذ راي اعتماد در اين سال‌ها قرار گيرد از وزراي دولت اصلاحات و عدالت گرفته تا دولت تدبير و اميد.
عباس آخوندي مردادماه سال گذشته به عنوان گزينه پيشنهادي براي وزارت راه و شهرسازي دولت يازدهم با تاكيد بر اينكه يكي از اولويت‌هاي كاري‌ام آزادراه تهران- شمال است به تسنيم گفته بود: «مهم‌ترين بحث اين پروژه مباحث مربوط به ساختارهاي مديريتي و سرمايه‌گذاري است. آزادراه تهران-شمال جزو پروژه‌هايي خواهد بود كه به آن توجه مي‌كنم و در دوران مسووليتم اين پروژه افتتاح خواهد شد.»آخوندي چند روز بعد يعني 29 مردادماه در حاشيه مراسم معارفه به عنوان وزير راه و شهرسازي بر ساخت آزادراه تهران-شمال تا پايان عمر دولت تدبير و اميد تاكيد كرد. اما حدود دو هفته بعد آخوندي عازم قطعه يك آزادراه افسانه‌يي شد تا از نزديك در روند ساخت اين پروژه قرار گيرد. وي پس از گفت‌وگو با مجري چيني اين قطعه و مشاور پروژه، بازديدي حدود پنج ساعته از آزادراه داشت؛ بازديدي كه با حواشي خاصي همراه شد.
وزير راه و شهرسازي اما در پايان اين بازديد نخستين اظهارنظر رسمي خود را در خصوص زمان ساخت آزادراه تهران- شمال اين‌گونه تصحيح كرد: «اعلام زمان ساخت و بهره‌برداري از آزادراه تهران-شمال وعده‌يي بي‌پشتوانه خواهد بود. از نظر فني انجام پروژه تا چهار سال آينده امكان‌پذير است اما مساله مهم حل مسائل مالي و تامين آن است.»وي البته به همين اظهارنظر نيز اكتفا نكرد و گفت: «منتظر گزارش كارشناسان و مشاوران هستيم و اين گزارش مبناي تصميم‌گيري در خصوص آينده آزادراه تهران- شمال خواهد بود و پس از آن مي‌توانم حرف درستي در اين رابطه بزنم. تا وضعيت مسائل مالي و حقوقي بين دولت و بنياد مستضعفان روشن نشود شروع قطعات دو و سه تعميق مشكل كنوني آزادراه خواهد بود.»حدود 14 ماه و نيم از نخستين اظهارنظر آخوندي، وزير راه و شهرسازي درباره آزادراه تهران- شمال مي‌گذرد. تا پيش از سال 93 وي بارها بر ارايه تصوير روشن آزادراه تهران-شمال به رييس‌جمهوري براي اتخاذ تصميم در خصوص اين پروژه تاكيد كرده است. آخوندي 11 اسفند ماه گذشته ششمين كنفرانس توسعه نظام تامين مالي به تسنيم گفته بود: بحث آزادراه تهران- شمال را مورد بررسي جامعي قرار داده‌ايم و در اين‌باره با رييس بنياد مستضعفان نيز مذاكراتي داشته‌ايم. در اين مذاكرات از بنياد مستضعفان خواسته‌ايم تا يك برنامه را براي تسريع روند اجرايي پروژه ارايه كنند و بگويند در قالب اين برنامه آزادراه چگونه ساخته مي‌شود و در غير اين‌صورت دولت برنامه‌ريزي ديگري را براي ساخت اين پروژه اتخاذ كند. واقعيت اين است كه اين پروژه خيلي پيچيده است چراكه هم مشكلات فني دارد و هم مشكلات حقوقي. به لحاظ فني پيشرفت قطعات 2 و 3 اين آزادراه 2 تا 3 درصد است. از سوي ديگر در اين بحث همچنين انتخاب مسير آزادراه را داريم. البته اظهارنظرهاي وزير به همين مطالب ختم نشد و وي در بازديد نوروزي‌اش از محور هراز اعلام كرد كه اين آزاد راه در اولويتش نيست!و گفت: «فعلا تكميل آن در اولويت وزارت راه و شهرسازي نيست. به دليل پيچيدگي‌هايي كه در نحوه اجرا و تعيين پيمانكاران اين پروژه صورت گرفته، اجراي اين طرح فعلا در دستور كار وزارت راه و شهرسازي نيست.»
استغفار تركان
هم‌اكنون؛ بيش از دو سال از استغفار اكبر تركان، وزير اسبق راه و ترابري بابت واگذاري ساخت آزادراه تهران-شمال به بنياد مستضعفان مي‌گذرد. دبير كنوني شوراي هماهنگي مناطق آزاد و رييس شوراي مركزي سازمان نظام مهندسي كشور و ده‌ها مسئوليت ديگر در واقع حضرت ابوالمشاغل پاييز سال 90 پس از 15 سال از اين اقدام خود ابراز پشيماني كرده و رسما اعلام كرد كه «از درگاه الهي استغفار مي‌طلبم كه اين پروژه را به بنياد واگذار كردم.»پس از اين اظهارنظرها هم شنيده‌ها از حال و روز اين آزاد راه؛ بر اين امر تاكيد مي‌كرد كه «حال آزادراه تهران- شمال چندان خوب نيست و ساخت قطعه يك آن تقريبا متوقف شده است و حتي بر خلاف تمام اظهارنظرهاي مسوولان در ماه‌هاي سپري شده از عمر دولت يازدهم، خبرها حكايت از اين داشت كه پرونده ساخت قطعات 2 و 3 به دليل مشكلات فني و مالي بسته خواهد شد.»برنامه وزارت راه و شهرسازي اين است كه جاده كنوني كرج-چالوس را در حد فاصل قطعات 2 و 3 آزادراه تهران-شمال تعريض كند. به نظر مي‌رسد داستان آزادراه افسانه‌يي به پايان راه خود رسيده، بدون آنكه هيچ‌كدام از وعده‌هاي افتتاح تركان، حجتي، مرحوم دادمان، خرم، بهبهاني، نيكزاد و آخوندي به عنوان وزراي درگير در اين پروژه رنگ واقعيت به خود بگيرد.
معاون اول در جاده چالوس
با اين حال پنج شنبه گذشته، اسحاق جهانگيري معاون اول رييس‌جمهور با عباس آخوندي وزير راه و شهرسازي دولت به جاده چالوس رفتند تا ضمن بازديد از اين آزاد راه به رتق و فتق امور اين آزاد راه بپردازند. گويا حضور سعيدي كيا وزير مسكن و شهرسازي دولت نهم در راس بنياد مستضعفان (پيمانكار اين طرح) هم نتوانسته است كمي از بار مشكلات اين آزاد راه كم كند.
جهانگيري البته در اين بازديد با تاكيد براينكه آزادراه بايد در موعد مقرر به افتتاح برسد و عزم دولت يازدهم براي تكميل آزاد راه تهران - شمال جدي است، گفته است: «بهره‌برداري از قطعات اين آزادراه نبايد به عنوان پروژه عمراني ارزيابي مديريت كشور به تاخير بيفتد و قطعه يك بايد در موعد مقرر كه همان دو سال است، افتتاح شود.»
وي بدون اشاره مستقيم به مشكلات تامين مالي اين پروژه تصريح كرده است: «راهكار جدي براي تامين مالي پروژه‌هاي بزرگ و انتخاب سرمايه‌گذار بايد اتخاذ شود، تامين مالي يكي از دلايل تاخير در پروژه‌هاي بزرگ است. خوب نيست كه تاخير در افتتاح پروژه‌ها در زبان عاميانه مردم مايه شوخي شود، آزادراه تهران- شمال يكي از اين پروژه‌هايي است كه با تاخير بسيار طولاني‌اي مواجه شد. شايد گفته شود كه در طول 7 الي 8 سال كه كشورمان درآمدهاي چند ميليارد دلاري داشته چهار ميليارد رقم زيادي براي اجراي چنين پروژه‌هايي نيست اما قطعا توضيحاتي براي آن وجود دارد.»جهانگيري با بيان اينكه اگر توافقات هسته‌يي به نتيجه برسد، ظرفيت فاينانس براي پروژه‌هاي مختلف افزايش مي‌يابد، مي‌افزايد: «بخشي از سرمايه‌گذاري‌ها در انجام پروژه‌ها به عهده دولت است اما در حال حاضر چندين آزادراه توسط بخش خصوصي كه روش‌هاي مختلف تامين مالي براي آن پيش بيني كرده بودند، به اجرا رسيده است. البته با توافقات هسته‌يي حجم زيادي از سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي به ايران مي‌آيد و ظرفيت فاينانس افزايش مي‌يابد كه مشكل تامين مالي هم برطرف مي‌شود.»
افتتاح دو سال ديگر
عباس آخوندي، وعده دوساله براي افتتاح اين آزادراه قايل است و مي‌گويد: «برنامه‌ريزي براي ساخت قطعات دو و سه آزادراه تهران - شمال توسط بنياد مستضعفان و وزارت راه شده است و قطعه اول اين آزادراه تا دو سال ديگر تكميل و افتتاح مي‌شود. افزايش ظرفيت جاده چالوس مورد نياز منطقه است و اين برنامه همزمان با عمليات ساخت آزادراه اجرايي مي‌شود. بر اساس برآورد، روزانه 25 هزار بار ترافيكي از خروجي آزادراه، وارد چالوس مي‌شود كه نحوه توزيع اين ترافيك مهم است و از بنياد مستضعفان با توجه به اينكه پروژه را به صورت «طراحي، ساخت و اجرا» در دست دارد، درخواست مي‌كنيم كه در اين موارد تجديدنظر كند.»
وي ادامه مي‌دهد: «تفكيك ترافيك باري و سواري در اين مسير به علت اينكه نزديك‌ترين محور اتصال درياي شمال به خليج فارس است بايد مورد توجه قرار گيرد تا ايمني لازم تامين شود. مردم 18 سال مرتب خبرهايي در مورد اين پروژه شنيده‌اند و برآوردها اين است كه با قيمت‌هاي فعلي تكميل اين آزادراه نزديك به 10 هزار ميليارد تومان هزينه دارد كه شامل هزار ميليارد تومان در قطعه يك، 8500 ميليارد تومان در قطعات دو و سه و 30 ميليارد تومان براي تكميل قطعه چهارم لازم است كه هزينه افزايش ظرفيت جاده چالوس نيز هزينه‌هايي را در بر دارد. آزادراه تهران - شمال پروژه‌يي گرانقيمت است و تاكنون فراز و نشيب‌هايي را پشت سر گذاشته و براي اينكه تعهد بي‌جا نداشته باشيم اولويت ما تكميل قطعه يك، افزايش ظرفيت جاده چالوس و تكميل قطعه چهار است و ساخت قطعات دو و سه نيز در برنامه قرار دارد.»
خوشبيني به رييس جديد
آخوندي با خوشبيني نسبت به ورود رييس بنياد مستضعفان به اين پروژه كه سابقا وزير راه و ترابري بوده و به توسعه راه‌ها علاقه‌مند است، مي‌گويد: «اميدوارم توجه شخصي وي موجب تسريع در اجراي اين پروژه شود. روزانه 110 هزار تردد در مسير كرج به قزوين هست كه بيش از دو برابر ظرفيت آن است. همچنين در محور قم روزانه 50 هزار تردد صورت مي‌گيرد و محورهاي فيروزكوه و هراز و جاده امام رضا در وضعيت فوق‌العاده سنگين از لحاظ ترافيك قرار دارند و در ايامي در سال با راه بندان مواجه مي‌شويم. چاره‌يي نداريم تا قسمتي از ترافيك جاده‌ها را به ريل منتقل كنيم و مسيرهايي كه روزانه بيش از 100 هزار تردد دارند از نظر ترافيك ريلي مقرون به صرفه خواهند بود اگرچه نياز به سرمايه‌گذاري سنگيني دارد.»
تجديد قرارداد با پيمانكار چيني
وزير راه و شهرسازي همچنين از بازگشت چيني‌ها خبر مي‌دهد و اعلام مي‌كند: «براي تكميل قطعه يك، تفاهمنامه‌يي بين وزارت راه و شهرسازي و بنياد مستضعفان انجام شده و با پيمانكار چيني تجديد قرارداد شده است كه كار ساخت پل‌ها و تونل‌ها را به اتمام برساند و بقيه كار توسط پيمانكاران ايراني انجام شود. تلاش بر اين است كه تمام كف اين جاده به صورت بتن غلتكي با استفاده از فناوري‌هاي نوين با رويه‌يي از قير كه كاهش صدا را در پي دارد اجرا شود. يكي از مباحث مهم خروجي آزادراه در تهران حفظ باغات كن و كنترل و توزيع ترافيك در چالوس است كه اميدواريم با كمك شريك پروژه (بنياد) بتوانيم فضايي جديد و فصلي جديد را در اجراي اين پروژه داشته باشيم.»
دو سال و اتمام يك قطعه
و اما محمد سعيدي‌كيا، وزير اسبق مسكن و شهرسازي و رييس فعلي بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي از افزايش ظرفيت جاده چالوس توسط پيمانكاران داخلي خبر داده و مي‌گويد: «قطعه يك آزادراه تهران - شمال نيز با در نظر گرفتن حضور پيمانكار چيني تا اتمام مبلغ فاينانس و ادامه كار توسط پيمانكاران ايراني انجام مي‌شود. اراده مشترك بنياد، وزارت راه، دولت و يادداشت تفاهم مشترك با وزير راه و شهرسازي كليد اصلي كار در آزادراه تهران - شمال است و نمايندگان دو طرف مشخص و تصميمات لازم دنبال و گرفته مي‌شود. مقرر شده ظرف دو سال قطعه يك آزادراه تهران - شمال با در نظر گرفتن حضور پيمانكار چيني تا اتمام مبلغ فاينانس و ادامه كار توسط پيمانكاران ايراني انجام شود و تكميل قطعه چهار نيز در دستور كار است.»
سعيدي‌كيا به الزام حضور دو مشاور در اين پروژه اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «براي بالا بردن ظرفيت جاده چالوس دو مشاور بايد حضور يابند كه يك مشاور انتخاب شده و در حال مذاكره با نماينده وزارت راه و شهرسازي در پروژه آزادراه تهران- شمال است و ديگري را قرار است معرفي كنيم. تونل البرز در اين آزادراه به خاطر پيچيدگي‌هاي اجرايي آن جزو 100 تونل بزرگ دنياست كه عمليات اجرايي آن توسط پيمانكاران ايراني دنبال مي‌شود و در حال حاضر فعاليت در سمت جنوب تونل در جريان است و سمت شمال آن فعال مي‌شود.»رييس بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي اعلام مي‌كند: «براي ساخت پلي بزرگ در قطعه اول آزادراه تهران - شمال براي نخستين بار فناوري‌هاي نوين استفاده مي‌شود. نكته مهم اراده قطعي و مشترك بنياد و وزارت راه و تفاهم براي ساخت آزدراه تهران- شمال است. افزايش ظرفيت جاده چالوس همزمان يا با كمي تاخير نسبت به قطعه يك انجام مي‌شود كه با اتمام طراحي آن توسط پيمانكاران داخلي اجرا مي‌شود.»با اين روال باز بايد منتظر ماند و ديد آيا اين وعده‌هاي جديد مي‌تواند اين آزاد راه پر حاشيه را به خانه آخر نزديك كند يا خير؟