حسن روحاني در راس هياتي سياسي- اقتصادي به آنكارا سفر كرد
توسعه رابطه اقتصادي- سياسي با تركيه
سارا معصومي
حسن روحاني، رييس‌جمهور عصر روز چهارشنبه در صدر يك هيات بلندپايه سياسي و اقتصادي عازم پايتخت تركيه شد. پنجمين جلسه شوراي عالي راهبردي ايران و تركيه، بهانه اصلي سفري شد كه گفته مي‌شود در آن روساي جمهور دو كشور درباره سوژه‌هاي متفاوت بحث و تبادل نظر خواهند كرد. توسعه رابطه با همسايگان، اصلي‌ترين شعار حسن روحاني در دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم بوده و بر همين اساس وي پيشنهاد تشكيل شوراي عالي روابط راهبردي تهران- آنكارا را در نخستين سفر خود به تركيه به عنوان رييس‌جمهور به همتاي ترك داد؛ پيشنهادي كه با استقبال ترك‌ها همراه شد و امروز رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه ميزبان همتاي ايراني در پنجمين جلسه شوراي عالي راهبردي است. ايران و تركيه براي روابط 30 ميليارد دلاري برنامه‌ريزي كرده‌اند و همين هدف‌گذاري به روابط دو كشور تنوع و تحرك بيشتري بخشيده است. به گزارش دفتر اطلاع‌رساني رياست‌جمهوري، در ديدارهاي امروز حسن روحاني و رجب طيب اردوغان، اسناد مهمي در حوزه‌هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي به امضا مي‌رسد.
حسن روحاني در حالي راهي تركيه شد كه رفت‌وآمدها ميان مقام‌هاي متفاوت دو كشور سرعت قابل توجهي به خود گرفته و علاوه بر آن مجموعه تحولات منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي دو كشور را بيش از پيش به هم نزديك كرده است. تنها چند روز پيش از سفر روحاني به تركيه، محمود واعظي، رييس دفتر رييس‌جمهور با سفر به تركيه ديدار و رايزني‌هايي با مقام‌ها و مسوولان عاليرتبه تركيه داشت. محمدجواد ظريف و مولود چاووش اوغلو، وزراي خارجه ايران و تركيه هم يك روز پيش از ديدار دوباره در تركيه در ژنو در قالب رايزني‌هاي سه‌جانبه با نماينده دبيركل سازمان ملل در پرونده سوريه با هم ديدار كرده بودند. ايران و تركيه در دو سال اخير در سايه ابتكار آستانه، اختلاف‌ها با يكديگر درباره فرجام سياسي سوريه را به حاشيه رانده و دغدغه‌هاي امنيتي مشترك براي منطقه را به بستري براي همكاري مشترك تبديل كردند. همكاري‌اي كه دامنه آن روز به روز وسيع‌تر از قبل و البته ريسك آن براي دو كشور هم بيش از قبل مي‌شود. حسن روحاني پيش از عزيمت به تركيه در جمع خبرنگاران با اشاره به اهميت تركيه براي ايران گفت: «تركيه اهميت خاصي براي ما دارد و به عنوان كشور دوست و مهم و تاثيرگذار در منطقه داراي اشتراكات زياد فرهنگي و تاريخي و ديني هستيم. همسايگان ما و بيشتر آنها با بيان صريحي به امريكا اعلام كردند كه دوران ديكته كردن سياست‌ها به ديگران به سر آمده و امريكا قادر نيست از هزاران كيلومتر فاصله براي منطقه و روابط كشورها و ملت‌هاي بزرگ منطقه نسخه‌پيچي كند.در اين سفر مباحث دوجانبه، منطقه‌اي، جهاني و بين‌المللي را خواهيم داشت و عمده مباحث مرتبط با همكاري‌هاي اقتصادي بين دو كشور از قبيل بانكي، تجاري، مسائل انرژي، نفت و گاز خواهد بود كه در اين زمينه اسنادي هم به امضا خواهد رسيد.»
جمعي از تجار و بازرگانان نيز حسن روحاني را در اين سفر همراهي مي‌كنند. روحاني درباره همكاري‌هاي اقتصادي دو كشور گفت: زمينه خوبي براي توسعه روابط وجود دارد و در 2 الي 3 سال اخير دو كشور بر آن تاكيد داشتند، البته حجم روابط امروز حدود 10 ميليارد دلار است كه رقم پاييني است و طرفين به رسيدن به حجم روابط 30 ميليارد دلار تاكيد دارند.رييس‌جمهور در بخش ديگري از سخنانش خاطرنشان كرد: در اين سفر در زمينه امنيت منطقه و مبارزه با تروريسم كه جزو مسائل مهم دو كشور است و اقدامات خوبي در مرزهاي دو كشور صورت گرفته و همچنين در زمينه همكاري در مباحث مهاجرين مذاكره انجام خواهد شد.رييس‌جمهوري با اشاره به اينكه مساله محيط زيست از ديگر موضوعات مهم براي ما است، افزود: نياز داريم در اين زمينه با كشور تركيه گفت‌وگو داشته باشيم. تركيه اخيرا مشغول ايجاد ديواري در مناطق شرقي خود است كه مقداري از آن كشيده شده است.در چنين شرايطي گفت‌وگوهاي محيط زيستي دو طرف بايد افزايش پيدا كند.
موقعيت استراتژيك تركيه در روزهاي تحريم
سفر حسن روحاني به تركيه در روزهايي صورت مي‌گيرد كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا با خروج از توافق هسته‌اي با ايران تحريم‌هاي هسته‌اي را بازگردانده و همزمان تلاش فزاينده‌اي را براي تشديد فشار اقتصادي و سياسي بر ايران دنبال مي‌كند. تركيه يكي از هشت كشوري است كه فعلا توانسته از تحريم‌هاي امريكا معافيت بگيرد اما هنوز مشخص نيست كه اين معافيت در دور بعد تمديد خواهد شد يا خير. از سوي ديگر تركيه با امريكا در ناتو هم‌پيمان است و پرونده‌هاي بي‌شماري از خريد تجهيزات نظامي تا همكاري‌هاي سياسي در منطقه، از تضاد منافع در سوريه تا اختلاف بر سر دور زدن تحريم‌هاي پيشين ايران و همچنين درخواست همچنان اجابت نشده استرداد فتح‌الله گولن بر روابط دوجانبه آنكارا و واشنگتن سايه انداخته است. با وجود اين ترك‌ها تاكنون در برابر انواع فشارهاي امريكا براي كاستن از رابطه با تهران مقاومت كرده‌اند و البته همين پرونده‌هاي مورد اختلاف ميان تركيه و امريكا مي‌تواند به نوعي ايران را به برگه‌اي براي وجه‌المصالحه در مذاكرات تركيه و امريكا تبديل كند. دولت حسن روحاني پس از بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا و انسداد برخي كانال‌ها براي تبادل‌هاي مالي، توسعه ظرفيت‌هاي اقتصادي با همسايگان را در اولويت جدول كاري قرار داد. تركيه در اين ميان يكي از مهم‌ترين همسايگاني است كه تهران بر روي كار بر آن در دوره تحريم سرمايه‌گذاري جدي كرده است. در حال حاضر ايران و تركيه حداقل سه پرونده مشترك سوريه، عراق و قطر را در دست دارند. در سوريه دو طرف بر لزوم واگذاري تعيين تكليف سياسي به مردم سوريه به توافق رسيده‌اند و در حوزه نظامي هم ابتكار آستانه توانسته اختلاف‌ها ميان تهران و آنكارا را تا حد بسيار زيادي مديريت كند. مي‌توان گفت كه با گذشت 7 سال از بحران در سوريه، ايران و تركيه كه از ابتداي بحران در دو سوي مقابل هم ايستاده‌بودند به خط قرمزهاي يكديگر واقف شده و آنها را رعايت مي‌كنند. در پرونده عراق هر دو طرف دغدغه استقلال‌طلبي كردها را دارند و همزمان از قدرت گرفتن دوباره داعش هم نگران هستند. اين دو فاكتور براي آنكه تهران و آنكارا را كنار هم قرار دهد، كفايت مي‌كند. در پرونده قطر، ايران و تركيه دو كشوري بودند كه به كمك دوحه در ميانه زياده‌خواهي‌هاي سعودي ايستادند و در نتيجه همين همكاري‌هاي سه‌جانبه بود كه قطر تا به امروز برخلاف پيش‌بيني‌ها و حصر اقتصادي توسط سعودي دوام آورده و از سر ناچاري تن به خواسته‌هاي بي‌شمار عربستان به اميدعادي‌سازي روابط نداده است. هرچند كه ايران و تركيه هركدام رابطه متفاوتي را با روسيه تجربه مي‌كنند اما به نظر مي‌رسد كه مثلث سه‌گانه آستانه اندك‌اندك مسووليت‌هايي جدا از سوريه هم براي خود تعريف مي‌كند.
تركيه يكي از كشورهايي بود كه چهره‌هاي متفاوت سياسي در آن به‌شدت به خروج امريكا از برجام اعتراض كردند.رجب طيب اردوغان در آن بازه زماني نسبت به تبعات اين تصميم هشدار داد. همزمان بسياري از تحليل‌گران اعتقاد داشتند كه تركيه در نهايت در ميانه جنگ سرد ميان تهران و واشنگتن گرفتار خواهد شد. در شش ماه گذشته از خروج امريكا از برجام، اردوغان به مناسبت‌هاي مختلف برحمايت آنكارا از برجام تاكيد كرده است. چاووش اوغلو در تقبيح رويكرد امريكا در قبال ايران با اشاره به اينكه ما به بحران جديدي در منطقه نياز نداريم، گفته بود: «كشورها بايد به تعهدات بين‌المللي كه داده‌اند، وفادار بمانند. اگر اين‌كار را نكنند تمام معاهده‌هاي بين‌المللي كه پيش از اين هم به دست آمده بودند مي‌توانند به چشم برهم‌زدني مورد بي‌توجهي قرار بگيرند.» بسياري از كارشناسان مسائل غرب آسيا تاكيد دارند كه تركيه نمي‌خواهد وارد بازي امريكا با ايران شود. تركيه توانسته در ابتكار آستانه به اختلاف‌ها با ايران بر سر آينده سوريه پايان دهد و اكنون بيم اين را دارد كه تنش ميان تهران و واشنگتن بر آن همكاري‌ها هم سايه بيندازد. دولت اردوغان مي‌داند كه ايران بازيگر مهمي در سوريه است اما اگر تحت فشار امريكا در كنجي گرفتار شود از برگه‌هاي خود در منطقه استفاده خواهد كرد. از سوي ديگر ايران و تركيه هردو سوژه برخي تحريم‌هاي امريكا قرار گرفتند و وضعيت اقتصادي در تركيه به دليل اين تحريم‌ها در چندماه اخير نوسان‌هايي از جمله كاهش ارزش لير را تجربه كرده است. در چنين شرايطي اگر واشنگتن بخواهد تركيه را براي تبعيت از تحريم‌هاي يك جانبه تحت فشار بيشتر قرار دهد، وضعيت اقتصادي در اين كشور بارديگر دستخوش تحولات ناخوشايندي خواهد شد.
از نظر اردوغان، ايران در حوزه اقتصادي شريكي استراتژيك براي تركيه است كه تامين بخشي از نيازهاي تركيه در دو حوزه گاز و نفت را برعهده دارد. يك تحليل‌گر مسائل منطقه در اين باره به المانيتور مي‌گويد: ما تحريم‌هاي امريكا را در گذشته هم تجربه كرده‌ايم. تركيه با اين تحريم‌ها همكاري نخواهد كرد. تركيه دست از واردات نفت و گاز از ايران برنخواهد داشت. شايد برخي بانك‌هاي تركيه به دليل تجربه هال‌بانك كه از سوي امريكا به دليل دورزدن تحريم‌هاي ايران جريمه شد، با احتياط برخورد كنند اما رابطه اقتصادي ايران و تركيه ادامه پيدا خواهد كرد. درحالي كه امريكا سخت‌گيري‌هاي قضايي بسياري بر چهره‌هاي اقتصادي تركيه كه در دور پيشين تحريم‌ها با ايران همكاري كرده بودند، انجام داده اما آنكارا با رد اتهام‌هاي مطرح شده و احكام آنها تاكيد دارد كه واشنگتن دليلي براي همراهي با تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا نمي‌بيند. با وجود آنكه خزانه‌داري امريكا اعلام كرده در مسير تشديد فشارها بر ايران هيچ استثنايي قائل نمي‌شود اما برخي از كارشناسان مي‌گويند وضعيت تركيه بهتر از كشورهايي چون هند در مواجهه با ايران در دوره تحريم است چرا كه دولت‌هاي متفاوت امريكا متوجه نگراني‌هاي امنيتي آنكارا به دليل نزديكي جغرافيايي با ايران هستند و همچنين نيازهاي اين كشور به ايران در حوزه تامين انرژي را هم واقع‌بينانه مي‌دانند. برهمين اساس آنها پيش‌بيني مي‌كنند كه تركيه بتواند همچنان معافيت از بخشي از تحريم‌هاي ايران از سوي امريكا را دريافت كند. از سوي ديگر برخي از كارشناسان مسائل داخلي تركيه مي‌گويند كه اردوغان و بسياري از ترك‌ها، تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا و تحت فشار قرار دادن كشورهاي مختلف براي تبعيت از آنها را توهين به حاكميت ملي خود مي‌دانند. به گفته اين كارشناسان ترك‌ها زماني كه از اين حوزه احساس خطر كنند هركاري براي دور زدن اين تحريم‌ها و نشان‌دادن استقلال در حوزه سياست خارجي انجام خواهند داد. از سوي ديگر مي‌توان گفت كه سفر حسن روحاني به تركيه در راس هياتي سياسي و اقتصادي به معناي تلاش ايران براي متنوع‌سازي شركاي اقتصادي و تجاري در روزهاي بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي امريكا است. در حالي كه برخي از منتقدان دولت در داخل وزارت خارجه را متهم به معطل ماندن در برابر اروپا مي‌كنند، سفر حسن روحاني نشان مي‌دهد كه برخلاف تصور عام، دولت تمركز خود را بر توسعه روابط سياسي و اقتصادي با همسايگاني گذاشته است كه مي‌توانند حتي در صورت تعلل اروپا، كانال‌هاي دوجانبه براي توسعه رابطه با تهران را حفظ كنند.