معافيت واردات نفت از ايران تمديد مي‌شود
نقش انكارنشدني ايران در بازار نفت
حبيب آرين
تحريم‌هاي نفتي امريكا عليه ايران، بازارهاي جهاني نفت را وارد فاز تازه‌اي كرده است. تحريم‌هاي نفتي و بازي ايران در اين بازار حالا نقش ويژه‌اي به ايران داده است اما رويكرد ايران موجب شده، امريكا از سياست‌هاي پيشين خود عقب‌نشيني كند. در آخرين خبر منتشر شده، امريكا معافيت‌هاي خريد نفت از ايران را تمديد كرده است. البته بايد اذعان داشت كه نوع تحريم‌هاي امريكا آنچنان قدرتمند است كه تنگناهاي زيادي را براي اقتصاد ايران ايجاد كرده است؛ اما به نظر مي‌رسد ديپلماسي نفتي زنگنه، وزير كاركشته نفت بسياري از معادلات امريكا را بر هم زند. توليدكنندگان نفتي تحت تاثير سقوط قيمت نفت سقف توليد خود را 1ميليون 200 هزار بشكه در روز كاهش دادند و فشار‌هاي امريكايي‌ها نتوانست در اين تصميم خللي ايجاد كند. افزايش قيمت نفت در روز‌هاي اخير باز هم نگراني‌هاي امريكايي‌ها را افزايش داده است. آنها به خوبي فهميده‌اند كه غيبت نفتي ايران در بازارهاي جهاني عرضه آن را دچار اختلال مي‌كند و در نهايت قيمت آن باز هم بالا خواهد رفت. از سويي امريكايي نتوانسته‌اند با مشتريان بزرگ نفتي ايران به توافق برسند و بر اين اساس امريكايي‌ها باز هم مجبور خواهند شد به تمديد معافيت‌ها تن دهند.
تنگناهاي نفتي
پس از اجراي تحريم‌هاي نفتي امريكا عليه ايران، صادرات نفت ايران از 2.5 بشكه در سال 2017 به 1.2 ميليون بشكه رسيده و پيش‌بيني مي‌شود در سال 2019 اين رقم كاهش پيدا كند.
چندي پيش اميرحسين زماني‌نيا، معاون وزير نفت ايران گفت كشور‌هايي كه از امريكا براي خريد نفت از ايران معافيت گرفته‌اند، حاضر نيستند حتي يك بشكه نفت بيشتر از ايران خريداري كنند. او علت اين وضعيت را فشار و نفوذ مالي امريكا اعلام كرد. رييس سازمان برنامه و بودجه نيز در پنجشنبه هفته گذشته به مشكلاتي كه كشور با تحريم‌ها دست و پنجه نرم مي‌كند، اشاره كرد و گفت: در حوزه صادرات نفتي به شدت دچار مشكل هستيم به گونه‌اي كه از ۲ ميليون و ۴۱۰ هزار بشكه نفت كه براي هر روز در سال ۱۳۹۷ كه ۴۷ ميليارد دلار درآمد نفتي در بودجه سال جاري پيش‌بيني شده بود؛ در حال حاضر به شدت فاصله گرفته‌ايم و فقط توانسته‌ايم در سال جاري ۲ ميليون و ۸۰۰ هزار بشكه نفت صادر كنيم كه نه تنها با مشكل مقدار كم فروش نفت مواجه‌ايم بلكه امكان انتقال ارز حاصل از فروش نفت به داخل كشور را نيز نداشته يا به سختي انجام مي‌شود. معاون رييس‌جمهوري به تبيين تحريم‌هاي هواپيمايي كشور و مشكلاتي كه هواپيماهاي ما با اين موضوع دارند، پرداخت و بيان كرد: براي صادرات نفت مجبوريم كه از كشتي استفاده كنيم اما كشتيراني ما نيز تحريم است اين در حالي است اگر كشتي نيز براي صادرات نفت پيدا كنيم بايد كشتي را بيمه كنيم اما بيمه‌هاي ما نيز تحريم هستند. وي خاطرنشان كرد: امروز به يك‌سري مصارف ضروري نياز داريم كه مجبوريم آنها را از خارج از كشور وارد كنيم اين درحالي است كه صادرات نفت ما محدود شده لذا انتظار داريم از صادركنندگان و توليدكنندگان كه در كنار ما باشند تا اين اوضاع سخت نامتعارفي كه در تاريخ كشور بي‌سابقه بود را به سلامت بگذرانيم.
غيرقابل مذاكره
بيژن زنگنه در آخرين نشست اوپك، كاهش سهم ايران از صادرات نفت را غيرقابل مذاكره خواند. در شرايطي كه كشورهاي توليد‌كننده نفت، خود را ملزم به كاهش توليد كردند، ايستادگي زنگنه موجب شد، ايران از كاهش توليد معاف شود. اين تصميم علاوه بر بازگشت تعادل قيمت در بازار نفت موجب شد از دست رفتن بازارهاي نفتي ايران و كاهش توليد و صادرات نفتي تحت تاثير تحريم كمتر شود. زنگنه در يك نشست مشترك خبري با ثامر الغضبان همتاي عراقي خود تاكيد كرد: تحريم‌هاي امريكا عليه ايران كاملا غيرقانوني است و تهران از آنها تبعيت نخواهد كرد. وزير نفت كشورمان در اين سفر بار ديگر تاكيد كرد كه مساله صادرات ايران و نحوه آن تا زماني كه تحريم‌هاي امريكايي باشد غيرقابل مذاكره است و گفت: ايران در مورد حجم و يا مقاصد صادراتي نفت خام خود تا زماني كه تحت تحريم‌هاي امريكا باشد با كسي بحث نخواهد كرد.
اوپك و افزايش قيمت
پس از آنكه اوپك اعلام كرد كه توليد نفت اين سازمان در ماه گذشته ميلادي به شدت كاهش يافته است، قيمت نفت روز گذشته مانند روز‌هاي اخير شاهد افزايش بود.
در عين حال قيمت هر بشكه نفت خام امريكا روز گذشته با 55 سنت معادل 1.1 درصد افزايش به 52 دلار و 62 سنت رسيد. قيمت نفت برنت نيز روز گذشته با 54 سنت معادل 0.9 درصد افزايش به 61 دلار و 72 سنت رسيد. اوپك اعلام كرده كه اين سازمان و متحدانش از جمله روسيه در ماه دسامبر يعني يك ماه قبل از اجرايي شدن توافق كاهش توليد، عرضه نفت خود را به ميزان قابل توجهي كاهش داده‌اند. اين نشان مي‌دهد كه توليدكنندگان عزم خود را براي مهار مازاد عرضه در سال 2019 جزم كرده‌اند. اوپك گفته توليد ماهانه اين سازمان با 751 هزار بشكه كاهش به 31.58 ميليون بشكه در روز رسيده كه بيشترين كاهش ماهانه طي حدود دو سال گذشته است. در عين حال رشد قابل توجه توليد نفت امريكا و رسيدن آن به رقم بي‌سابقه 11.9 ميليون بشكه در پي تضعيف تلاش‌هاي اوپك و متحدانش است.
نقش ايران
فشار‌هاي سياسي امريكا بر متحدانش و افزايش دادن توليد نفت توسط اين كشور نتوانسته است، قيمت صعودي نفت در بازارهاي جهاني را كنترل كند. 3 روز پيش نماينده ويژه امريكا در امور ايران مجبور شده است به صورت تلويحي به نقش مهم ايران در بازار نفت اذعان كند. هوك گفت:«ما به دنبال اعطاي هيچ معافيت يا استثنايي براي واردات نفت ايران نيستيم.» ولي وي در پاسخ به اين سوال كه آيا دولت امريكا معافيت‌ها را تمديد مي‌كند، گفت نمي‌تواند به اين سوال پاسخ دهد. وي گفت:«فقط مي‌توانم بگويم وقتي نفت به اندازه كافي به بازار عرضه شده است، پس موقعيت بهتري براي تسريع به صفر رساندن صادرات نفت ايران داريم.» برايان هوك، نماينده ويژه امريكا در امور ايران با قطعيت در مورد سخت‌تر شدن تحريم‌ها بر صادرات نفت جمهوري اسلامي اظهارنظر نكرد در عوض احتمال تمديد معافيت‌هايي را كه به بزرگ‌ترين مشتريان نفت ايران براي واردات نفت خام داده بود، باقي گذاشت. هوك گفت:«ما به دنبال اعطاي هيچ معافيت يا استثنايي براي واردات نفت ايران نيستيم.» ولي وي در پاسخ به اين سوال كه آيا دولت امريكا معافيت‌ها را تمديد مي‌كند، گفت نمي‌تواند به اين سوال پاسخ دهد. وي گفت:«فقط مي‌توانم بگويم وقتي نفت به اندازه كافي به بازار عرضه شده است، پس موقعيت بهتري براي تسريع به صفر رساندن صادرات نفت ايران داريم». مايكل كوهن، رييس تحقيق بازارهاي انرژي در باركلي نيز گفت:«به نظر من دولت امريكا چيزي را كه ما مدت‌هاست گفته‌ايم، واضح بيان كرد و آن هم ارتباط قيمت نفت با اجراي تحريم‌هاست». هوك تأكيد كرد:«دولت امريكا با معافيت‌ها موافقت كرد تا جلوي كمبود نفت را بگيرد، چون كمبود نفت قيمت را بالا مي‌برد در واقع قول وزارت امور خارجه براي به صفر رساندن صادرات ايران نقش مهمي در بالا بردن قيمت نفت در سال گذشته داشت».
تمديد معافيت‌ها
تحريم‌هاي نفتي ايران و بازارهاي جهاني و سياست‌هاي امريكا به رابطه پيچيده‌‌اي تبديل شده است. از سويي امريكا دريافته حذف ايران از بازارهاي نفتي ناممكن است و از سوي ديگر امكان فشار امريكا به وارد‌كنندگان نفتي محدود شده است. برخي از تحليلگران معتقدند، قيمت زير 60 دلار در هر بشكه براي نفت باعث تشويق دولت ترامپ به سخت‌تر كردن تحريم‌ها و فشار بر خريداران براي قطع واردات از ايران است از طرف ديگر، افزايش قيمت به بالاي 80 دلار دولت را مجبور مي‌كند، اجازه صادرات مقادير قابل توجهي از نفت ايران را به بازار بدهد. تصميم دولت امريكا در ماه نوامبر براي اعطاي معافيت به 8 كشور بازار را شوكه كرد و باعث سقوط 3ماهه قيمت نفت خام شد. دونالد ترامپ در ماه مه از معاهده اتمي برجام بيرون رفت و وزير خارجه او از به صفر رساندن صادرات ايران دم زد. اما با كنترل فروش نفت توسط توليدكنندگان امريكا به تمديد معافيت‌ها تن داده است. روز گذشته رويترز از احتمال تمديد معافيت‌هاي واردات نفت از ايران در ماه مه خبر داد. بر اساس اين گزارش تعداد كشورهاي دريافت كننده معافيت‌ها كاهش مي‌يابد. به نقل از رويترز چين، هند، ژاپن، كره و تركيه احتمالا پس از اتمام مهلت معافيت‌هاي فعلي در ماه مه دوباره معافيت مي‌گيرند و ايتاليا، يونان و تايوان از ليست معافيت‌هاي فعلي حذف مي‌شوند . واردات نفت آسيا از ايران در نوامبر پس از آغاز تحريم‌ها به پايين‌ترين حد طي 5 سال گذشته رسيد . چين و هند به واردات نفت از ايران ادامه دادند در حالي كه تركيه در دسامبر واردات از ايران را از سر گرفت. انتظار مي‌رود كره جنوبي در ماه جاري پس از 4 ماه ميعانات گازي از ايران دريافت كند در حالي كه محموله‌هاي ژاپن هنوز منتظر تاييديه بانك‌ها براي روند پرداخت هستند. بسياري از كارشناسان معتقدند، تحريم‌هاي امريكايي خريداران بزرگ نفتي ايران يعني چين و هند را مي‌تواند خشمگين كند و امكان فشار بيشتر توسط امريكايي‌ها وجود ندارد. ترامپ نتوانسته با مشتريان بزرگ نفت ايران به توافق برسد تا از ايران نفت نخرند در اين صورت امريكا مجبور مي‌شد شركت‌هاي نفتي چين و هند را تحريم كند.