ديپلماسي منطقه‌اي ظريف
سيدعلي موسوي خلخالي
به نظر مي‌رسد محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در عرصه ديپلماسي منطقه‌اي برنامه تازه‌اي را آغاز كرده است. بعد از برجام و تكاپوهاي وي در سطح تعاملات غربي و آسيايي – چه در زمان برجام چه بعد از آن و چه در زماني كه امريكا از آن خارج شد – اكنون به نظر مي‌رسد وي برنامه تازه‌اي را تدارك ديده تا وارد پرونده‌هاي منطقه‌اي شود و حتي‌المقدور مشكلات منطقه‌اي تهران را حل و فصل كند يا حداقل آسيب‌هايي كه به واسطه وجود تنش در روابط ايران با كشورهاي منطقه وجود دارد را به حداقل برساند. بعد از پايان نبرد با تروريسم در منطقه كه در حقيقت سياست سخت‌افزاري جمهوري اسلامي ايران را مي‌طلبيد و حضور پررنگ ايران در عراق و سوريه را براي مبارزه با تروريسم شاهد بوديم، اكنون وارد مرحله تازه‌اي شده‌ايم كه سياست نرم‌افزاري كه همان ديپلماسي باشد را بيش از پيش مي‌طلبد. بي‌شك دوران فعلي متفاوت از دوران گذشته‌اي است كه براي دفاع از امنيت خود به حضور مستقيم نظامي و امنيتي در خارج از مرزها مجبور شده بوديم تا تهديد را از خود دور كنيم. بعد از شكست تروريسم از جمله داعش در عراق و سوريه براي پيشبرد اهداف خود و بهره‌برداري از دوران پساتروريسم بايد مطابق با شرايط جديد، برنامه تازه‌اي را تدارك ببينيم تا منافع و اهداف ما تامين شود.
از سوي ديگر فشار حداكثري ايالات متحده عليه ايران، بعد از خروج از برجام كه عمدتا متوجه مسائل اقتصادي است و قصد دارد منافذ تنفسي ما را ببندد و ما را از همه طرف تحت فشار بگذارد، جمهوري اسلامي ايران را بر آن مي‌دارد تا از ظرفيت‌هاي اقتصادي خود نهايت استفاده را ببرد. يكي از اين ظرفيت‌ها بهره‌برداري از ظرفيت‌هاي اقتصادي كشورهاي همسايه است به ويژه كشورهايي كه بيشترين مبادلات اقتصادي و تجاري را با آنها داريم و به لحاظ مناسبات بين‌المللي، نزديك‌ترين مناسبات را با ما دارند.
اين عوامل باعث شده است تا اين گونه برداشت كنيم كه وزير امور خارجه كشورمان دستورالعمل تازه‌اي را با محوريت مناسبات منطقه‌اي در دستور كار خود قرار داده است. از اين دريچه مي‌توان سفر وي به عراق را مورد ارزيابي قرار داد. سفر ظريف به عراق به اذعان خود او طولاني‌ترين سفر خارجي دو جانبه او از زمان آغاز به كار دوران وزارتش بود. سفري پنج روزه كه هم ابعاد اقتصادي داشت و هم ابعاد سياسي.
ظريف سفر خود را يك روز زودتر از موعد مقرر آغاز كرد و ديدار با سيدعمار حكيم، رهبر جريان حكمت ملي و رييس فراكسيون اصلاح و سازندگي و ضيافت شام با او را در روز اول برنامه خود داشت. اين اقدام از آن جهت اهميت دارد كه سيدعمار حكيم در طول مدتي كه فعاليت سياسي داشته اعتدال و ميانه‌روي را شعار اصلي خود قرار داده و اين همان شعاري است كه دولت حسن روحاني در ايران همواره سر داده است. ظريف در عراق با همه رهبران سياسي عراق، بدون استثنا ديدار كرد؛ هادي العامري، رييس ائتلاف فتح و فراكسيون البناء در پارلمان عراق، رهبران عشاير، شيوخ بارز اهل تسنن در وقف سني، نوري مالكي، نخست‌وزير اسبق و رييس ائتلاف دولت قانون و بسياري ديگر، همگي كساني بودند كه به ديدار ظريف آمدند. بنابراين سفر ظريف را مي‌توان سفري پربار از لحاظ سياسي قلمداد كرد. مي‌توان گفت دستورالعمل منطقه‌اي ظريف در حقيقت برنامه ديپلماتيك دولت حسن روحاني است. در همين راستا مي‌توان سفر اسحاق جهانگيري، معاون رييس‌جمهوري كشورمان به سوريه را كه به فاصله كوتاهي بعد از سفر ظريف به عراق انجام شد، ارزيابي كرد. سفر پرباري كه توافقات اقتصادي مهمي براي بازسازي سوريه امضا شد و به گفته حسن دانايي‌فر، دبير ستاد توسعه روابط اقتصادي ايران با عراق و سوريه در جريان آن علاوه بر چندين سند تفاهم، براي اولين بار اتاق مشترك ايران و سوريه نيز با حضور فعالان بخش خصوصي دو كشور در عرصه اقتصادي و تجاري تشكيل شد.
منابع آگاه همچنين مي‌گويند كه نقش وزارت امور خارجه در پيشبرد پرونده يمن و رسيدن به توافق صلح كه در استكهلم به نتيجه رسيد، بسيار مورد تقدير اروپايي‌ها بوده و آنها ايران را به عنوان يك نقش تسهيل‌كننده و مهم در به نتيجه رسيدن آن مذاكرات ستايش و حتي به طرف عربستاني همكاري‌هاي مثبت ايران در اين زمينه را گوشزد كرده‌اند. در همين چارچوب مي‌توان سفر آتي حسن روحاني، رييس‌جمهوري كشورمان به عراق كه قرار است در 22 اسفند برگزار شود را ارزيابي كرد. سفري كه براي نخستين بار از دوران رياست‌جمهوري او در هر دو دوره اول و دوم انجام مي‌شود و مي‌تواند بازگوكننده تاكيد تهران بر گسترش مناسبات منطقه‌اي، به ويژه در اين وضعيت حساس باشد.