جذابيت فراموش‌شده پارك‌هاي ملي
رضا گلجاني
برخي دوستداران طبيعت، مهم‌ترين عامل جذابيت پارك‌هاي ملي و مناطق حفاظت‌شده را تنوع گونه‌اي مي‌دانند. به همين دليل بيشترين توجه به اين پارك‌ها درباره مطالعات روي اين گونه‌هاست. تبليغات گردشگري معطوف به مناطقي همچون ميانكاله، گلستان، پرور و توران مي‌شود كه داراي تنوع گونه‌اي بالا هستند. اما در اكثريت پارك‌هاي ملي دنيا جذابيت‌هاي زمين‌شناسي، گياهي و تاريخي هم‌تراز و در برخي موارد چشمگيرتر از جذابيت تنوع گونه‌اي هستند. در ايران مناطق حفاظت‌شده عمدتا براساس حضور گونه‌هاي جانوري شاخص انتخاب مي‌شود، زيرا هدف حفاظت از حيات وحش براي خود حيات وحش است نه مديريت زيستگاه و طبيعت براي بهره‌مندي پايدار مردم از طبيعت؛ حال آنكه در كشور‌هاي پيشرو در مديريت زيستگاه و حيات وحش، حفاظت و معرفي پديده‌هاي منحصربه‌فرد زمين‌شناسي، تاريخي و گياهي همچون دره‌ها، ساختارهاي توپوگرافي و... در برخي موارد مهم‌تر از تنوع گونه‌اي است زيرا حيات وحش يك منبع تجديدپذير است اما مثلا بدلند‌هاي منطقه حفاظت‌شده انگوران يا غار رود افشان دماوند در صورت عدم مديريت و تخريب ديگر تجديد نمي‌شوند. در پارك ملي گرند كنيون امريكا كه جزو 10 پارك ملي پربازديد دنيا است، طراحي تريل‌ها و سكوهاي طبيعت‌نگري و ارايه اطلاعات به طرق مختلف باعث شده كه بازديدكنندگان از اقصي نقاط دنيا براي ديدن پديده‌هاي زمين‌شناسي اين پارك از ماه‌ها قبل هتل‌هاي اطراف آن را رزرو كنند. اين پارك كه شامل يك دره عميق با ميانگين چهار صد متر عمق است داراي منابع غني معدني همچون طلا، جيوه، مس و غيره است اما درآمد آن از توريست آنچنان زياد است كه هيچ معدني نمي‌تواند با اين درآمد رقابت كند. حفاظت از اين پديده‌هاي زمين‌شناسي سبب شده است كه گونه‌هاي جانوري در خطر انقراضي همچون لاشخور كاليفرنيايي نيز در سايه چتر حفاظتي اين پديده‌ها زيستگاه مناسبي براي حفاظت داشته باشند. پديده‌هاي زمين‌شناسي ايران در جذابيت كمتر از گرند كنيون نيستند و بايد با رويكردهاي علمي اين جذابيت‌ها را شناسايي و معرفي كرد. يكي از برتري‌هاي پديده‌هاي زمين‌شناسي نسبت به تنوع گونه‌اي منحصر به فرد بودن آنها و قابل مشاهده بودن آنهاست. ممكن است كه زيستگاه يك گله كل و بز را بتوان با بهانه اينكه كل و بز در همه جا است تغيير كاربري داد، اما دره‌هاي سنگي سيمره ايلام يا بدلند‌هاي انگوران زنجان را نمي‌توان با اين بهانه تخريب كرد. براي اينكه اين پديده‌ها داراي ارزش شوند بايد با اجراي برنامه‌هاي گردشگري پايدار ارزش آنها را از بالفعل به بالقوه تبديل كرد.