گفت‌وگو با عماد افروغ درباره استفاده از كلاه‌گيس در فيلم‌ها
بايد حكم حكومتي بگيريد
تينا جلالي
با توجه به اينكه بحث كلاه‌گيس و چگونگي استفاده از آن در فيلم (كاناپه) ساخته كيانوش عياري و سريال (گاندو) كه اين شب‌ها از تلويزيون پخش مي‌شود، محل اختلاف زيادي بوده و اين باعث توقيف فيلم كاناپه شده، بر آن شديم نظر عماد افروغ را به عنوان جامعه‌شناس و تحليلگر جويا شويم. عماد افروغ از آنجايي كه پيش‌تر عضو پروانه نمايش فيلم‌هاي سينمايي بوده و همچنين به عنوان عضو هيات انتخاب جشنواره فيلم فجر فيلم كاناپه را ديده، ديدگاه موثري براي روشن‌تر شدن اين اختلافات خواهد داشت.
اين روزها بحث استفاده از كلاه‌گيس براي زنان در آثار نمايشي داغ است. شما چه نظري داريد؟
استفاده از كلاه‌گيس در فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني تا آنجايي كه ذهنم ياري مي‌كند و بر اساس آنچه تحقيق كردم تاكنون براي فيلم‌هايي بوده كه داستان‌شان مربوط به پيش از زمان انقلاب بوده يا اينكه در مورد نقش‌هاي منفي استفاده شده يا كساني از كلاه‌گيس استفاده كرده‌اند كه در خارج از كشور زندگي مي‌كنند. تا آنجايي كه ذهنم ياري مي‌كند بسيار به ندرت به فيلم يا سريالي برمي‌خوريم كه در آن شخصيت‌هايي از كلاه‌گيس استفاده كنند كه مال امروز ايران باشند.
فيلم كاناپه آقاي كيانوش عياري را نمونه بارز استفاده از كلاه‌گيس مي‌توانيم مثال بزنيم كه شما هم فيلم را وقتي عضو هيات انتخاب بوديد در جشنواره ديده‌ايد.
من همان زمان كه در هيات انتخاب جشنواره فيلم فجر بودم، اين فيلم را ديدم و به لحاظ مضموني هم با فيلم موافق هستم و فيلم را دوست دارم و همان زمان هم گفتم كه چه حيف اين فيلم نمي‌تواند به جشنواره راه پيدا كند، چون فيلم به خوبي جايگاه پدر را به تصوير مي‌كشد و مظلوميت پدر را نشان مي‌دهد. خودم پدر هستم و از اين حيث داستان فيلم برايم جذاب بود، آن هم در شرايطي كه اين روزها بعضي فرزندان نسبت به پدران و مادران خود بي‌مهر هستند تماشاي اين فيلم قطعا مفيد خواهد بود. اما آنچه مهم است، اين است كه اين فيلم در صحنه‌هايي به لحاظ پوشش براي اولين‌بار در ميان خانواده و بين اعضا از كلاه‌گيس استفاده مي‌كند كه همين مساله با حساسيت‌هايي روبه‌رو شده است و قصد تابوشكني در عرصه فيلمسازي دارد. ما بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه تابوشكني در اين زمينه در عرصه فيلمسازي براي جامعه ديني كه حجاب را به عنوان امر فرهنگي و شرعي و قانوني در آن پذيرفته، به اين راحتي‌ها نيست. مساله به شدت پيچيده است.
راه درست از نظر شما چيست؟
ما بايد به‌روز باشيم اما احكام قانوني را هم بايد در نظر بگيريم. من معتقدم نظام ما در اداره بسامان نه صرفا تابع تغييرات زماني و مكاني بايد باشد و نه تابع ذهنيات و انتزاعيات. بايد رابطه دوسويه‌اي بين اين دو برقرار شود كه به نظر من بحث بسيار مهمي است. بايد همواره شاهد ديالكتيكي بين عرصه دليل كه مربوط به روابط منطقي بين ايده‌ها و عرصه عليت كه مربوط به تغييرات زماني و مكاني است، باشيم. اين امر باعث مي‌شود كه هم عرصه عليت از عرصه دليل تاثير بپذيرد و هم عرصه دليل بر اثر تاثير‌پذيري از عرصه عليت منبسط شود و ما به شدت نيازمند اين انبساط هستيم و اين ترجماني از رابطه ايده‌ها و مردم است.
اينجا اجازه بدهيد، نكته‌اي را به شما بگويم؛ زماني كه من در شوراي پروانه نمايش بودم، اين بحث‌ها مطرح بود و از آنجايي كه فتاوا متفاوت و نظر مراجع در چگونگي بعضي از احكام متعدد است، من همان زمان به فيلمسازان محترم گفتم كه شما براي سهل‌تر شدن كارتان بايد حكم حكومتي داشته باشيد و نظر رهبر معظم را به عنوان ولي‌فقيه درباره آنچه مي‌خواهيد، جويا شويد. اما سوال‌تان را شفاف بپرسيد. اينكه استفاده از كلاه‌گيس در فيلم‌ها به چه صورت امكا‌ن‌پذير باشد؟ استفاده از كلاه‌گيس اگر با دلبري باشد چه حكمي دارد و اگر صرفا نمايش فيلم و روايت داستان باشد چه حكمي دارد؟ چون همان‌طور كه مي‌دانيد در كشورهاي خارجي بعضا بي‌حجابي همراه با دلبربايي نيست. به آنها گفتم چند نفر پيشكسوت و فيلمساز شناخته شده جمع شويد و نامه‌اي به رهبر بنويسيد و درباره مسائل مبتلابه اين نكات از ايشان كمك بخواهيد.
نتيجه چه شد؟ اين نامه نوشته شد؟
خير، نامه‌اي نوشته نشد. اين را چند سال پيش به آنها گفتم ولي يكي، دو نفر از آنها به من گفتند تو اين نامه را بنويس من هم در جواب‌شان گفتم من اين كار را مي‌كنم ولي از ميان شما فيلمسازان بعيد نيست كه يك نفر بلند شود و بگويد به تو جامعه‌شناس چه ربطي دارد كه در مسائل سينما دخالت مي‌كني؟ (مي خندد) به همين جهت من دخالتي نكردم.
اينكه چند وقت اخير تلويزيون براي يك هنرپيشه ارمني از كلاه‌گيس استفاده كرده بحثي بوده كه ميان منتقدان راه افتاده. اينكه چگونه تلويزيون اجازه اين كار را دارد اما در سينما سخت‌گيري مي‌شود.
اولا تلويزيون ملاك نيست. ثانيا بايد ديد كه استفاده از كلاه‌گيس در چه عرصه و زمينه‌اي بوده است. آيا مربوط به يك شهروند ايراني در جامعه اسلامي ما با قوانين اسلامي بوده است؟ آيا مربوط به قبل از انقلاب بوده؟ بحث من اين است كه اگر استفاده از كلاه‌گيس موضوعي است كه اغلب فيلمسازان تمايل دارند در فيلم‌هاي‌شان از آن استفاده كنند و به دليل اينكه مراجع متفاوت تاكنون راجع به آن نظرات متفاوتي داده‌اند، اگر ابهامي در اين ميان وجود دارد بايد پرسش مجدد از رهبري صورت گيرد تا رفع ابهام شود. فيلمسازان بايد به دور از هياهو و تب گيشه با اين مساله برخورد كنند. به هر حال معروف شدن و سلبريتي شدن در اين چند وقت اخير كار دست ما داده است، در حالي كه قرار نيست كشور با اين نحوه مواجهات اداره شود. اين هياهو اصلا خوب نيست. به نظر من بهتر است در فضاي آرام مساله حل شود.