توهم تلافي
دونالد ترامپ: پهپاد ايراني را هدف قرار داديم
عباس عراقچي: نكند ناو امريكايي به اشتباه پهپاد خودشان را زده است؟
سارا معصومي
«اتفاق بزرگي در ايران رخ داده است»، ظهر پنجشنبه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا با بيان اين جمله كوتاه در جمع خبرنگاران به گمان خود غوغايي به راه انداخت. ساعتي پس از اين مقدمه، سكاندار كاخ سفيد در آغاز مراسمي كه ميزباني‌اش را برعهده داشت در جامه وزير دفاع يا شايد هم وزيرخارجه كابينه‌اش فرورفت و ادعا كرد كه يك كشتي نظامي اين كشور يك پهپاد ايراني را در تنگه هرمز هدف قرار داده است.ترامپ كه تصور مي‌كرد در حال اعلام خبري فوق‌سري و فوق‌العاده مهم است خطاب به حاضران در ضيافت كاخ سفيد گفت: «مي‌خواهم همه را در جريان يك حادثه قرار دهم كه امروز در تنگه هرمز رخ داد «يو. اس. اس. باكسر» كه يك كشتي آبي- خاكي تهاجمي است، عليه يك پهپاد ايراني كه تا فاصله بسيار بسيار نزديكي جلو آمده بود، تقريبا ۱۰۰۰ يارد (۹۱۴ متر) و چندين هشدار براي كنار رفتن را ناديده گرفت و تهديدي براي كشتي و خدمه كشتي بود، اقدام تدافعي انجام داد. اين پهپاد بلافاصله نابود شد.» درحالي كه «امريكا پهپاد ايراني را هدف قرار داد» بلافاصله به خبر فوري رسانه‌هاي بين‌المللي تبديل شد، ترامپ با هيجان ادامه داد: «اين تازه‌ترين نمونه از اقدامات تحريك‌آميز و خصومت‌آميز متعدد ايران عليه كشتي‌هاي فعال در آب‌هاي بين‌المللي است. ايالات متحده حق دفاع از نيروها، تأسيسات و منافع خود را براي خود محفوظ مي‌داند و از همه كشورها مي‌خواهد تلاش‌هاي ايران براي ايجاد اختلال در آزادي تردد و تجارت بين‌المللي را محكوم كنند.من همچنين از ديگر كشورها مي‌خواهم كه هنگام گذر از اين تنگه، از كشتي‌هاي خود محافظت كنند و در آينده با ما همكاري كنند.»
غيبت نام ايران در بيانيه پنتاگون
پنتاگون پس از ترامپ دست به كار شد و در بيانيه‌اي كوتاه تلاش كرد جزييات بيشتري از حادثه‌اي كه رييس‌جمهور خبر آن را داده منتشر كند. اگر ايراني بودن خبر دونالد ترامپ را تنها نقطه جذاب آن براي رييس‌جمهور امريكا بدانيم بايد گفت كه در بيانيه پنتاگون نامي از ايران يا هيچ‌كشور ديگري به عنوان مالك اين پهپاد برده نشد.در اين بيانيه آمده‌بود: «حدود ساعت ۱۰ صبح به وقت محلي كشتي آبي-خاكي «يو‌اس‌اس باكسر» در حال حركت به سمت تنگه هرمز بود. يك سامانه پرنده بدون سرنشين بال‌ثابت (UAS) به باكسر نزديك شد و در محدوده فاصله‌اي خطرناك ثابت شد. كشتي به منظور تضمين ايمني كشتي و خدمه آن اقدام دفاعي انجام داد.»
خبر اوليه ظريف، تاييد ثانويه عراقچي
دونالد ترامپ در حالي ادعاي هدف قرارگرفتن پهپاد ايراني را مطرح كرد كه محمدجوادظريف، وزير خارجه كشورمان در نيويورك بود.طبيعتا خبر ترامپ به اندازه‌اي اهميت داشت كه رسانه‌هاي متفاوت داخلي و خارجي به دنبال تاييد يا تكذيب آن از زبان وزيرخارجه كشورمان باشند.نخستين واكنش وزيرخارجه انتشار نقشه‌اي بود كه در آن فاصله جغرافيايي ايران تا خليج‌فارس و تنگه هرمز و همچنين امريكا تا اين منطقه برجسته شده‌بود. كنايه ديپلماتيك وزيرخارجه به ادعاي دونالد ترامپ درباره پهپاد ايراني و پاسخي موجز به اظهارات وي درباره ناامن شدن تنگه‌هرمز توسط ايران. هرچند اين توييت محمدجوادظريف به عنوان نخستين واكنش ايران در خروجي رسانه‌ها منعكس شد اما خبرنگاران مترصد فرصتي بودند كه تاييد يا تكذيب اين خبر را از زبان شخص وزير بشنوند و چه جايي بهتر از سازمان ملل كه وزيرخارجه اين روزها در آنجا ديدارهايش را انجام مي‌دهد. ظريف در محاصره خبرنگاراني كه از او درباره ادعاي ترامپ سوال كردند، گفت: «ما خبري نداريم كه امروز پهپادي از دست داده‌ايم.» اين اظهارنظر وي چندساعت بعد در گفت‌وگو با يك رسانه داخلي هم تكرار شد و وزيرخارجه تاكيد كرد كه بر اساس آخرين اطلاعاتي كه از تهران دريافت كردم هنوز ما هيچ اطلاعي نداريم كه پهپادي از دست داده باشيم.
نخستين ساعات جمعه به وقت ايران بود كه سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه به نخستين مقام رسمي ايران تبديل شد كه خبر رييس‌جمهور امريكا را تكذيب كرد. عراقچي در توييترش نوشت: «ما هيچ پهپادي در تنگه هرمز يا هيچ كجاي ديگر از دست نداده‌ايم. نكند ناو امريكايي به اشتباه پهپاد خودشان را زده است؟!» چند دقيقه بعد اين توييت عراقچي به تيتر يك رسانه‌هاي بين‌المللي تبديل شده بود: ايران ادعاي امريكا را تكذيب كرد.
دست خالي، پُز عالي
تلقين ناامني در خليج‌فارس به بازيگران مهم منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي و به تصوير كشيدن توانايي امريكا در تلافي هدف قرارگرفتن پهپاد جاسوسي امريكا توسط ايران كه يك ماه پيش صورت گرفت دو علت اصلي خبرسازي دونالد ترامپ به حساب مي‌آيند. دو هفته پيش بود كه ايران پهپاد جاسوسي امريكا را به دليل ورود به حريم هوايي خود ساقط كرد، دونالد ترامپ ادعا كرد 24 ساعت پس از اين اقدام ايران قصد حمله به چندنقطه در ايران را داشته كه 10 دقيقه قبل از حمله به دليل بيم از كشته شدن 150 ايراني در ازاي پهپاد بدون سرنشين امريكايي حمله را متوقف كرده است. البته روايت مقام‌هاي ايراني به خصوص محمدجوادظريف با روايت رييس‌جمهور امريكا متفاوت است. ظريف در مصاحبه‌هاي متفاوتي كه در خاك امريكا داشته افشا كرده كه ايران با واسطه به گوش ترامپ رسانده كه اگر حمله‌اي صورت بگيرد، آغازكننده جنگ، پايان‌دهنده آن نخواهد بود.دولت ترامپ پس از بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي و توسعه دامنه تحريم‌هاي غيرهسته‌اي عليه ايران به دنبال اجماع‌سازي عليه تهران است و در حالي كه در پرونده برجام نه تنها نتوانسته اين اجماع را شكل بدهد بلكه تنها هم مانده تلاش مي‌كند با داستان‌سازي در خليج‌فارس، ايران را تهديدي براي ثبات و امنيت بزرگ‌ترين آبراه نفتي جهان نشان بدهد. داستان ترامپ درباره هدف قراردادن پهپاد ايراني در روزهايي منتشر شده كه منطقه خليج فارس و غرب آسيا دستخوش تحولات ناخوشايندي است. از حملات مشكوك به تانكرها و نفتكش‌هاي متعدد در سه ماه گذشته تا توقيف نفتكش ايراني در منطقه جبل‌الطارق توسط انگليسي‌ها و البته هدف قرار گرفتن پهپاد جاسوسي امريكا توسط ايران.همزمان جامعه جهاني در حالي كه با نگراني تحولات خليج‌فارس را تحت نظر دارد تلاش مي‌كند راهي براي نجات برجام بيابد. ايران با كاهش تعهدات برجامي دو گام تاكنون برداشته و تا گام سوم كمتر از 50 روز فرصت باقي‌است.
درحالي كه رسانه‌هاي امريكايي حتي پس از تكذيب ايران، خبر را با فرض صحت ادعاي رييس‌جمهور امريكا پيگيري مي‌كنند آنچه كه مي‌تواند ادعاي ترامپ را تاييد كند انتشار اسنادي است كه هدف قرارگرفتن پهپاد ايراني را نشان بدهد. با توجه به اطلاعيه پنتاگون به نظر مي‌رسد كه نيروهاي امريكايي پهپادي را هدف قرار داده‌اند اما مالكيت آن هنوز مشخص نشده است. ايران مي‌گويد پهپادهايي كه براي تجسس فرستاده همگي به مبدا بازگشته و آسيبي نديده‌اند. سي‌ان‌ان در گزارشي در اين باره به نقل از يك مقام نيروي دريايي امريكا مي‌نويسد: پيش از هدف قرارگرفتن پهپاد ايراني هم تصادم‌هايي ميان ناو‌جنگي امريكا و نيروهاي ارتش ايران در منطقه خليج فارس صورت گرفته بود. به گفته اين مقام امريكايي در يك مورد يك هليكوپتر غيرمسلح ايراني به «بوكسر» نزديك شده و تا پيش از آنكه هليكوپتر امريكايي بتواند آن را دور كند به عرشه بسيار نزديك شده بود. اين مقام امريكايي همچنين ادعا كرده كه قايق‌هاي پرسرعت ايراني بسياري با رعايت فاصله ايمني از بوكسر گشت‌زني مي‌كنند اما برخي از آنها نيز در فواصل زماني نامرتب بيش از اندازه به بوكسر نزديك مي‌شوند. اين رسانه امريكايي در ادامه به نقل از سخنگوي پنتاگون مي‌نويسد: تصور همه اين است كه پهپاد هدف قرار گرفته ايراني است. هرچند ايران هدف قرار گرفتن پهپاد خود توسط امريكا را رد كرده اما اين مساله چيزي از حساسيت موضوع امنيتي در منطقه خليج فارس كم نمي‌كند. برخي از تحليل‌گران اعتقاد دارند كه ايران و امريكا هردو به نوعي در حال افزايش تنش در منطقه هستند تا قدرت تخريبي خود را به رخ بكشند، تحليلي كه محمدجواد ظريف با آن مخالفت است و مي‌گويد تامين امنيت تنگه هرمز و خليج فارس همواره با ايران بوده و همچنان هم خواهد بود. مقام‌هاي امريكايي پس از اعلام هدف قرار گرفتن پهپاد ايراني توسط امريكا ادعا كردند كه دولت ترامپ براي تشكيل ائتلافي به منظور حفظ امنيت خليج فارس و تردد آزاد كشتي‌ها در اين منطقه سرعت بيشتري از خود نشان خواهد داد. به گزارش «اعتماد» ترامپ در حالي ايران را به تنش‌آفريني در منطقه متهم مي‌كند كه واشنگتن در چند نوبت نيروهاي نظامي تازه نفس و تجهيزات و عدوات بيشتر به منطقه اعزام و منتقل كرده است. روز گذشته نيز خبري مبني بر اعزام 500 سرباز امريكايي به خليج فارس در پاسخ به تنش در منطقه خليج فارس منتشر شد. ادعاي ترامپ درباره هدف قراردادن پهپاد ايراني نگراني مقام‌هاي بين‌المللي را به دنبال داشت. به عنوان نمونه آنگلا مركل، صدراعظم آلمان در واكنش به اين ادعاي ترامپ گفت: « من نگران وضعيت (كنوني) خليج‌فارس هستم. شما نمي‌توانيد كه به اين منطقه نگاه كنيد بدون اينكه نگران شويد. تمامي فرصت‌هاي ارتباط ديپلماتيك بايد مورد استفاده قرار گيرد تا از تنش جلوگيري شود.» «ياسوتوشي نيشيمورا» معاون دبير ارشد كابينه ژاپن نيز در اين باره گفت: «پس از اينكه امريكا اعلام كرد كه يك پهپاد ايراني را سرنگون كرده است، ژاپن به‌شدت درباره افزايش تنش در خاورميانه نگران است.ما به همراه كشورهاي مربوط در حال گردآوري اطلاعات (درباره پهپاد سرنگون شده) هستيم. ژاپن به همراه اين كشورها مي‌كوشد تا اقدامات ديپلماتيك خود را براي كاهش تنش و ثبات‌آفريني در خاورميانه افزايش دهد.»