«افق» رو در روي «دولت»

يك قاب تصوير 1080، يك مجري كارشناس و يك ميز دايره‌اي شكل با يك يا دو مهمان، تمام لوازمي است كه براي جبهه مخالفان دولت لازم است. فرقي نمي‌كند كدام شبكه تلويزيوني و موج راديويي باشد؛ اين جبهه هميشه براي تخريب آماده‌باش است؛ حتي گاهي مخاطب را به اشتباه مي‌اندازد كه آيا تهيه‌كنندگان و برنامه‌سازان با چارچوب‌هاي تصميم‌سازي و تصميم‌گيري در جمهوري اسلامي آشنا نيستند يا ترجيح مي‌دهند همه ‌چيز را جور ديگري «القا» كنند. اين روزها البته حوزه مورد علاقه جرياني در «رسانه ملي» كه پشتيباناني در فضاي مجازي دارند؛ وزارت خارجه و اقدامات ديپلماتيك كشور است كه اركستر انتقاد از مسوول وزارت خارجه دو دولت حسن روحاني را در داخل كشور راهبري مي‌كند. شايد باور اينكه «جهان‌آرا» رودرروي «دولت» ايستاده، سخت باشد اما آنها كه اين برنامه را دنبال مي‌كنند نمي‌توانند تلقي ديگري از گفته‌هاي مجري و بعضي مهمانان برنامه داشته باشند.

20 مرداد امسال «فاجعه منا» 4 ساله شد؛ فاجعه‌اي كه تنها 464 نفر از حجاج ايراني در اثر آن جان باختند. به همين مناسبت صداوسيما به وقت ساعت 22 روز يكشنبه در برنامه «جهان‌آرا» گفت‌وگويي با موضوع «بازخواني فاجعه منا و بررسي ظرفيت‌هاي سياسي حج براي جهان اسلام» و با حضور مرتضي ركن‌آبادي(برادر غضنفر ركن‌آبادي، ديپلمات شهيد در فاجعه منا) و حجت‌الاسلام مجتبي نامخواه، پژوهشگر انقلاب اسلامي روي آنتن زنده شبكه افق رفت اما بخشي از اين برنامه حاشيه‌ساز شد. مرتضي ركن‌آبادي برادر غضنفر ركن‌آبادي، شهيدي كه در فاجعه منا به شهادت رسيد در خلال صحبت‌هاي خود در اين برنامه زنده ادعاي عجيبي را مطرح كرد و گفت «مسوولان جمهوري اسلامي كه سال گذشته براي انعقاد قرارداد حج رفته بودند، توافق‌نامه‌اي را امضا كردند كه براساس آن پذيرفته‌اند آنچه در منا رخ داد، مقصرش ايراني‌ها بودند تا بتوانند راه حج را باز كنند. به اين وسيله راه باز شد و روي خون شهداي ما پا گذاشته ‌شد تا اينكه به كجا برسيم».مجري برنامه نيز در مواجهه با طرح اين ادعاي عجيب پرسيد كه آيا اطلاع قطعي در اين مورد دارد كه برادر شهيد ركن‌‌آبادي تاكيد كرد:«اطلاع قطعي دارم و به موقع اگر نياز بود، منبع خود را هم حتما معرفي مي‌كنم». گرچه مرتضي ركن‌آبادي در گفته‌هاي خود از لفظ «مسوولان جمهوري اسلامي» نام برد اما جريان مخالف دولت در فضاي مجازي كه همراهي ويژه‌اي نيز با صداوسيما دارند بار ديگر بدون راستي‌آزمايي سخنان مهمان برنامه با هشتگ «فاجعه_منا» مسووليت را بر دوش دولت و وزير خارجه انداختند؛ گويي هر كجا هر مذاكره‌اي رخ دهد، مسوول مستقيم آن محمدجواد ظريف است. براي نمونه چهره‌هايي چون علي قلهكي از فعالان رسانه‌اي و مجازي منتقد دولت اين روايت را در توييتر خود نقل كرد، مستقيم ظريف را نشانه گرفت و نوشت «خداقوت آقاي ظريف؛ حقشه تنديس شما در تمامي ميادين اصلي استان‌هاي كشور نصب شود.» با اين حال برخي از چهره‌هاي نزديك به دولت در همين شبكه اجتماعي توضيح دادند كه مسووليت مذاكره در مورد حج با وزارت خارجه نيست. مثلا عليرضا رحيمي، عضو اصلاح‌طلب هيات رييسه و كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس در توييتر نوشت كه پس از حادثه و در سال 95 ظريف گزارش كاملي در اين زمينه به كميسيون امنيت ملي ارايه و اين وزارتخانه براي احقاق حقوق شهداي منا، همه اقدامات ممكن حقوقي و سياسي را انجام داده است. رحيمي همچنين تاكيد كرد كه سازمان حج و بعثه مسوول مستقيم مذاكرات و توافقات حج در هر سال هستند. همان‌ طور كه حسام‌الدين آشنا پاي ثابت دولتي‌ها در توييتر و البته ازجمله منتقدان هميشگي صداوسيما وارد بحث شد و با طرح پرسش از مستندات مدعيات نوشت:«برادر عزيز جناب آقاي ركن‌آبادي سلام‌عليكم. آيا براي ادعاي خود دلايل، شواهد يا مستنداتي داريد. مدير محترم شبكه محترم افق آيا در اين شبكه راهنماي عملي براي ميزبانان برنامه‌هاي زنده در مواجهه با ادعاهاي قابل مناقشه وجود دارد».

بايدها و نبايدهاي صدا و سيما

همه اين مناقشه در حالي است كه گرچه مسووليت امور مربوط به حج بر عهده سازمان امور حج و زيارت به عنوان نهادي دولتي و زيرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد است اما مذاكرات مربوط به مناسك حج را بعثه مقام معظم رهبري يعني نماينده ولي‌فقيه در امر حج و زيارت و سرپرست حجاج ايراني برعهده داشته و در مذاكراتي كه برادر شهيد ركن‌آبادي از آن صحبت كرده، نماينده‌اي از وزارت خارجه حضور نداشته است. با وجود اينكه مساله و مسووليت در اين زمينه كاملا محرز و مشخص است اما صداوسيما در آنتن زنده ترجيح داد، سكوت كرده و تنها آغازگر موج حمله به دولت در فضاي مجازي باشد. اين در حالي است كه اغلب رسانه‌هاي مهم در دنيا براي چنين شرايطي، پروتكل‌هاي مشخصي دارند كه ادعاي مطرح شده در برنامه‌اي زنده به سرعت پاسخ داده‌ شده و ابعاد دقيق آن مشخص شود. فارغ از اين مجري برنامه گفت‌وگومحوري چون جهان‌آرا نيز مي‌توانست براي جلوگيري از ايجاد سوءتفاهم ذيل اظهارات برادر ركن‌آبادي تاكيد كند كه مسووليت اينگونه مذاكرات با چه نهاد و اشخاصي است كه البته با طرح اين سوال كه «آيا مستنداتي داريد؟» به اين بخش از صحبت خاتمه داد.

البته روز گذشته حجت‌الاسلام سيدعلي قاضي‌عسكر، رييس وقت بعثه در دوره مذاكرات صورت گرفته نيز در اين رابطه با ايسنا گفت‌وگو كرد و جالب آنكه همه ادعاهاي مطرح شده از سوي برادر شهيد ركن‌آبادي روي آنتن زنده شبكه افق را تكذيب كرد. قاضي‌عسكر مطرح كرد كه «در تفاهم‌نامه‌ حج ايران و عربستان دقيقا ذكر شده است كه مساله منا بايد روشن شود و حقوق شهدا بايد داده شود، آنها (عربستان) هم آن را امضا كرده‌اند» ضمن اينكه به ‌گفته نماينده وقت ولي‌فقيه در سازمان حج و زيارت، مرتضي ركن‌آبادي در اين باره فقط ادعا كرده و هيچ‌گونه مدرك معتبري در اختيار ندارد. سپس او از شبكه افق خواست كه پاسخگو باشد كه چطور چنين اتهامي منتشر مي‌شود اما نظر مسوولان نظام پرسيده نمي‌شود و تاكيد كرد كه عربستان هيچ پيش‌شرطي در مذاكرات نگذاشته‌ بود و در آن تفاهم‌نامه هر چه نظر جمهوري اسلامي بوده، قيد شده است. قاضي‌عسكر به تعويق افتادن حج در سال بعد از فاجعه منا را هم به دليل تامين نشدن خواسته‌هاي جمهوري اسلامي ايران اعلام كرد كه برخي مخالف و برخي موافق آن بودند؛ گرچه به‌ گفته او، آن سال هم منعي براي اعزام زائران ايراني وجود نداشت.

همزمان حميد محمدي، رييس پيشين سازمان حج و زيارت نيز همچون قاضي‌عسگر، مدعيات مرتضي ركن‌آبادي مبني بر «پذيرفتن مسئوليت فاجعه منا براي باز شدن راه حج» كه در برنامه «جهان‌آرا» مطرح شد را از اساس تكذيب كرد و گفت: اين اظهارات خلاف واقع است.

تكرار هنرمندانه ماجراي باهنر

اين نخستين ‌بار نيست كه يك برنامه‌‌ تلويزيوني براي وزارت خارجه حاشيه مي‌سازد و ظريف را در گود حمله برخي كاربران شبكه‌هاي اجتماعي مي‌افكند. پيش از اين در همين برنامه «جهان آرا» به ميزباني اميرحسين ثابتي و مهماني محمدرضا باهنر، ظريف به چالش كشيده ‌شده بود. در اين برنامه كه تلاش مي‌شد مخالفت رهبري با برجام القا شود، محمدرضا باهنر اين سوال را مطرح كرد كه «شما فكر مي‌كنيد اگر برجام مخالف جدي در سطح بالاي نظام داشت اصلا كسي اين اجازه را داشت كه برجام را امضا كند؟» باهنر البته به اين ادعاي ثابتي كه «فكر مي‌كنم رهبري بزرگ‌ترين مخالف برجام بودند» نيز پاسخ داد و گفت «آن وقت چه شد؟ نتوانستند جلو آن را بگيرند؟... شما فكر مي‌كنيد اگر در مملكت رهبر معظم انقلاب نهايتا تصميمي بگيرند، كسي هست كه بتواند خلاف آن عمل كند؟» اين ماجرا بار ديگر با نشانه گرفتن دولت و وزارت خارجه در تلويزيون و اعوان و انصار جريان حاكم بر آن در فضاي مجازي تكرار شد و نشان داد كه مخالفان دولت بهترين تريبون را در اختيار دارند. به ياد بياوريم كه خود ثابتي، اين فعال رسانه‌اي نزديك به جبهه پايداري نيز تا همين چندي پيش صرفا يك كاربر توييتري مخالف ظريف و دولت بود اما حالا مدتي است، آنتن زنده تلويزيون را براي بيان نظرات خود در اختيار دارد.در واقع اتفاقي كه در صداوسيما به جريان افتاده اين است كه بدون در نظر گرفتن اقتضائات تلويزيون به عنوان «رسانه ملي» كه با توجه به دسترسي‌ راحت و گسترده براي مخاطبان ايراني مي‌تواند تاثير بسزايي داشته ‌باشد، تلاش مي‌شود كه همه هجمه‌ها را به سمت دولت و در راس آن سياست خارجي و ديپلماسي روانه كند، آن هم بدون توجه به اينكه بر اساس ساختارهاي موجود در نظام سياسي جمهوري اسلامي، روابط‌ خارجي و ديپلماتيك تنها برعهده نهادي به نام وزارت خارجه نيست و حتما انعقاد قراردادها و توافق‌نامه‌ها با نظارت و البته موافقت ساير نهادها به ‌ويژه نهادهاي بالادستي و رهبري نظام اتفاق مي‌افتد.