تعادل ميان تكثير در اسارت و حفاظت
نويد قلي‌خاني
شايد تا ۵ سال پيش اگر از جمعيت شكننده يوزپلنگ آسيايي صحبت و اقداماتي مانند تكثير در شرايط نيمه طبيعي را مطرح مي‌كرديد؛ با نگاه خوش‌بينانه‌اي كه نسبت به شرايط اين‌گونه وجود داشت، برنامه‌ريزي‌ها با در نظر گرفتن شرايط جمعيتي پايدار صورت مي‌گرفت و چنين نگراني به مثابه ديدن نيمه خالي ليوان برداشت مي‌شد. اما طي چند سال اخير، نگاه بدنه كارشناسي و مديريت نسبت به اين مهم تغيير كرده و وخامت اوضاع يوزپلنگ مورد قبول اكثريت واقع شده است. اين اتفاق به خودي خود يك موفقيت براي روند حفاظت از يوزپلنگ است. ديگر تعداد دقيق يوزپلنگ، مورد مناقشه جدي نيست؛ بلكه تقريبا اجماع نظري بر اين مساله حاكم شده است.
امروز چالشي كه مطرح مي‌شود اين است كه چه ميزان از تلاش‌ها و برنامه‌هاي آتي براي حفاظت از يوزپلنگ، منوط به زيستگاه گونه باشد و چه ميزاني به بحث تكثير در شرايط نيمه طبيعي اختصاص بيابد. تجربيات در آفريقاي جنوبي نشان داده كه روشي با عنوان تكثير در شرايط نيمه طبيعي (با عناويني همچون تكثير نيمه اسارت يا Semi-capture نيز نام برده مي‌شود) در توليد مثل اين گونه بسيار موفق بوده است. در چنين شرايط غير پايداري از جمعيت، عملياتي كردن برنامه تكثير در شرايط نيمه طبيعي يكي از اقدامات مهم و البته بحث برانگيزي است كه سازمان محيط زيست بايد به آن توجه ويژه داشته باشد. حال بايد ديد آيا سازمان محيط زيست، با شروع اين روند مداخله مستقيم، همه تمركزش را روي اين موضوع مي‌گذارد يا همچنان فعاليت‌هاي حفاظتي در زيستگاه‌هاي گونه را نيز در دستور كار خود خواهد داشت. به نظر مي‌رسد اگر بين اين دو بخش عمده فعاليتي (يعني تكثير در شرايط نيمه طبيعي و اقدامات حفاظتي مانند افزايش تعداد محيط‌بان و مديريت طعمه و غيره...) شفافيت و تعادل برقرار باشد، اين چالش را هم مي‌توانيم پشت سر گذاشته و به صورت متمركز به ارزيابي و بهبود اقدامات در هر دو سطح بپردازيم.
از مهم‌ترين اقدامات براي حفظ زيستگاه‌ها مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: مديريت طعمه، مديريت منابع آب، ايمن‌سازي جاده‌ها، خروج دام و سگ از زيستگاه‌هاي مهم و پايش جمعيت يوزپلنگ.
به منظور اينكه بخش تكثير در شرايط نيمه طبيعي، اقدامات زيستگاهي را تحت تاثير قرار ندهد نيز مي‌توان از ظرفيت‌هاي استاني خوبي كه در داخل كشور شكل گرفته استفاده كرد چه از نظر بودجه چه از نظر نيروي كارشناسي و اجرايي.
طي اين روند، افكار عمومي جامعه نيز بايد آگاه و همراه شود كه اين مهم مي‌تواند به خوبي توسط بخش رسانه صورت بگيرد.