گزارش «اعتماد» از روند
آبرساني به روستاهاي سيستان
و بلوچستان در قالب طرح نذرآب
احياي «موقت»
اميد به زندگي
امين شول سيرجاني
«ما» چند ساعت از روز طاقت قطعي آب را داريم؟ «ما» مي‌توانيم به جاي حمام رفتن، در حوض موتور آب شور كشاورزي تني به آب بزنيم و اين كار را به حساب دوش گرفتن بگذاريم؟ ما مي‌توانيم هر روز آب خوردن‌مان را در گالن‌هاي 20 ليتري از وانت‌هاي آب‌كش بخريم؟ «ما» مي‌توانيم از اين خوشحال باشيم كه روزي يك كاروان از مسوولان به محله‌مان بيايد و براي‌مان يك تانكر هزار ليتري يا فوقش هفت هزار ليتري بياورد تا بعدا ماشين‌هاي آب‌كش آن را پر كنند و تازه بتوانيم آبي به اندازه خوردن را از آن برداريم؟ تازه اگر ماشين آب‌كش در راه خراب نشده باشد، اگر پولش را از دولت گرفته باشد و ده‌ها اما و اگر ديگر. سوالات ديگري هم هست اما همين‌ها براي شروع كافي است. شايد «ما» نتوانيم به اين سوالات جواب واقع‌بينانه‌اي بدهيم اما مردم روستاهاي سيستان و بلوچستان اين چيزها براي‌شان خاطره است.
كم‌آبي به زندگي مردم سيستان و بلوچستان وصله پينه شده است. بيش و كم هر روز از شمال تا جنوب استان مردم بخش قابل توجهي از ساعات روز را بايد براي تامين آب اختصاص دهند، تكرار مي‌شود. در تابستان‌ها اما با تشديد گرما، كاهش فشار آب شبكه آبرساني و افزايش تقاضا، بحران خشن‌ترين چهره‌اش را عيان مي‌كند. بنا بر آمار رسمي، از جمعيت دو ميليون و 700 هزار نفري اين استان 51 درصد در روستاها زندگي مي‌كنند. از 5 هزار و 594 روستاي بالاي 20 خانوار در سيستان و بلوچستان بيش از 2 هزار و 700 روستا در اين استان يا شبكه آبرساني ندارند يا اينكه منابع تامين آب‌شان بر اثر خشكسالي آسيب ديده است.
تشديد خشكسالي در استان سيستان و بلوچستان موجب شده تا بحران كمبود منابع آب شرب و دشوار شدن دسترسي به منابع آب سالم بيش از پيش احساس شود. پيش از اين«الله‌بخش ريگي»، رييس گروه تحقيقات هواشناسي سيستان و بلوچستان اعلام كرد بررسي شاخص ۱۰ ساله خشكسالي SPEI نشان مي‌دهد كه ۶۱ درصد از گستره اين استان برابر با ۱۱۱ هزار كيلومتر مربع درگير «خشكسالي بسيار شديد» است. بنا به گزارش ايرنا و به گفته «ريگي» با وجود اينكه سيستان و بلوچستان در سال زراعي جاري بارش‌هاي خوبي دريافت كرده اما خروجي شاخص ۱۰ ساله تبخير، تعرق و بارش استاندارد شده موسوم به SPEI نشان مي‌دهد كه همچنان ۱۰۰ درصد گستره منطقه درگير خشكسالي بوده و ۶۱ درصد از اين پهنه با خشكسالي بسيار شديد مواجه است. خشكسالي و ترسالي به چهار طبقه خفيف، متوسط، شديد و بسيار شديد دسته‌بندي مي‌شود و به اين ترتيب حتي يك دهم درصد از گستره سيستان و بلوچستان شرايط نرمال يا ترسالي ندارد و تمام اين پهنه وسيع دچار درجه‌هاي گوناگون خشكسالي است.
كاروان «نذر آب»
شهر «نوك آباد» يكي از بخش‌هاي شهرستان خاش از مناطقي است كه مردم بسياري از روستاهاي آن از بي‌آبي رنج مي‌برند. مشت نمونه خروار است. يكي همين روستاي «چاه احمد» كه به گفته «عبدالغني»، يكي از اهالي روستا، مردان و زنان براي تامين آب مورد نيازشان تقسيم كاري انجام داده‌اند: «ما آب خوردن‌مان را با وانت از سر چشمه مياريم. سه ربع ساعت فاصله هست ولي خب چاره‌اي نيست. دو سه روزي يك بار مي‌ريم يك مشك آب مياريم. زن‌‌ها هم با فرغون از موتور آب روستا آب شور ميارن براي شست و شو و خورد و خوراك.» منظور عبدالغني از مشك، مخزن‌هايي است كه اهالي سيستان و بلوچستان با چهارلايه كردن نايلون‌هاي ضخيم درست مي‌كنند: «اين مشك‌ها در اصل براي گازوييل‌كشي است ولي براي آوردن آب هم خوبه.» به گفته او هر مشك حدود 30 گالن 20 ليتري آب مي‌گيرد و براي حدود سه روز مصرف خانواده شش نفره او كافي است. در چاه احمد آنهايي كه ماشين ندارند بايد صبر كنند تا تانكرهاي شركت آب و فاضلاب روستايي براي‌شان آب بياورد. بعضي از خانواده‌ها هم كه دست‌شان به دهن‌شان مي‌رسد گالن‌هاي آب شيرين را از وانت‌هاي شخصي مي‌خرند. حالا اما مردم چاه‌احمد قدري اميدوار شده‌اند با تانكرهايي كه امدادگران هلال احمر از طرف خيران براي آنها برده‌اند، قدري از مشكلات‌شان كاهش يابد طرحي كه نامش «نذر آب» است و امسال دومين سال اجرايش را تجربه مي‌كند. آنچنان كه رسول راشكي، مديرعامل جمعيت هلال احمر سيستان و بلوچستان، به «اعتماد» توضيح مي‌دهد اين طرح براي كاهش مخاطرات ناشي از تشديد خشكسالي در اين استان طراحي شده است: «استان ما دو دهه است كه دچار خشكسالي است كه مهاجرت مردم از روستاها و شهرها و حاشيه‌نشيني در شهرهاي بزرگ يكي از پيامدهاي آن بوده است. ما از سال گذشته تلاش كرده‌ايم براي كاهش اين مخاطرات در جمعيت هلال احمر طرح نذر آب را اجرا كنيم.» طرحي كه به گفته او شامل تامين مخازن آب، ارايه خدمات بهداشتي درماني رايگان به مردم روستاها، اهداي بسته‌هاي غذايي، بهداشتي و اجراي برنامه‌هاي فرهنگي براي مردم اين روستاها است. در سال گذشته جمعيت هلال احمر 19 استان كشور علاوه بر خدمات بهداشتي و... براي 502 روستاي سيستان و بلوچستان 1265 مخزن آب اهدا كردند اما امسال آن طور كه مسوولان هلال احمر و آب و فاضلاب روستايي اعلام كرده‌اند بيش از هزار و 900 مخزن براي روستاهاي در مخاطره تهيه شده است.
تهيه مخزن آب موجب مي‌شود كه سرعت آبرساني به روستاهاي فاقد آب به وسيله تانكرهاي سيار سرعت بگيرد اما نبايد موجب شود كه درد اصلي مردم فراموش شود؛ چنانكه يكي از اهالي بخش نوك‌آباد به «اعتماد» يادآوري مي‌كند نبايد طرح‌هاي آبرساني به روستاها در سايه اين طرح‌هاي موقتي كند شود. ابراهيم كه دبير آموزش و پرورش است خيلي صريح خواسته‌اش را بيان مي‌كند: «تانكر خوبه. دست‌شان درد نكنه. حداقل از بي‌آبي نمي‌ميريم ولي آقايان خودشان بهتر مي‌دانند كه تانكر مرهم زخم‌هاي اين مردم نيست. فقط مسكن است. مسكن هم خوب است درد ما را التيام مي‌دهد.» در حال حاضر آبرساني به دو هزار و 25 روستا در حال اجرا است. به گفته عبدالاحد ريگي، مديرعامل شركت آب و فاضلاب روستايي سيستان و بلوچستان براي اجراي شبكه آبرساني به روستاها تاكنون 550 ميليارد تومان بودجه اختصاص يافته است. ريگي پيش از اين به «اعتماد» گفته بود: «۱۸ مجتمع آبرساني در دست احداث است كه بايد 7 هزار و 350 كيلومتر لوله‌گذاري براي آنها انجام شود.» اما تاكنون فقط 2 هزار و 800 كيلومتر آن محقق شده است يعني اينكه تا نهايي شدن اين طرح‌ها مردم سيستان و بلوچستان مدت‌زمان زيادي را بايد چشم‌انتظار بمانند مگر اينكه تأمين بودجه نزديك به هزار و 800 ميلياردي اين طرح‌ها بر اقدامات ديگر اولويت يابد. اين اعداد به قدر كافي گويا هستند. يعني اينكه سرعت و روند اختصاص اعتبارات بايد سرعت يابد. يعني اينكه اگر سيستان و بلوچستان بخواهد از تله خشكسالي، تشديد مهاجرت و بحران‌هاي اجتماعي رهايي يابد، بايد برنامه آبرساني به آن به مثابه يك ماموريت ملي در دولت‌ها مورد توجه قرار گيرد. چرا كه همين حالا هم اين استان از نظر شاخص سرانه آب آشاميدني در وضعيت پايين‌تري نسبت به شاخص‌هاي كشور قرار دارد و ادامه اين روند يعني اينكه مردم نزديك به سه هزار روستا نمي‌توانند به تاريخ دقيقي از پايان مصائب كم‌آبي در روستا‌هايشان دل ببندند سرانه مصرف آب آنقدر پايين است كه مسوولان وزارت نيرو هم به آن معترف‌اند. به گفته مديرعامل شركت آب و فاضلاب روستايي اين استان، طراحي تاسيسات بر مبناي توليد ۱۴۰ ليتر به ازاي هر نفر است. در حالي كه در حال حاضر ميانگين توليد ۷۲ ليتر به ازاي هر نفر است و دليل اين موضوع پايدار نبودن تاسيسات، فقر منابع آبي و خشكسالي ۱۹ ساله در استان سيستان و بلوچستان است. پرونده طرح «نذر آب 2» در استان‌هاي سيستان و بلوچستان، خراسان جنوبي، هرمزگان و جنوب كرمان در حالي امسال بسته شد كه مي‌توان آن را به قول آن شهروند بلوچستاني يك مسكن اميد بخش دانست شايد كه اهل تدبير اقدامي عاجل در پيش بگيرند.