50 سال از انقلاب سبز
سعيد عابدپور
50 سال قبل در اول سپتامبر 1969 به دست قذافي و دوستانش كودتايي بدون خونريزي در ليبي رخ داد. سرگرد قذافي 27 ساله در غيبت ادريس شاه كه براي معالجه در استانبول به سر مي‌برد در عرض دو ساعت كودتا كرد و با موفقيت و بدون كشت و كشتار به قدرت رسيد. قذافي در مدت 42 سال، ليبي را از يك كشور فقير استعمارزده به كشوري مستقل و در حال توسعه تبديل كرد. ليبي تحت فرمان قذافي يكي از كشورهاي مهم در مبارزه با استكبار بود و احتمالا زياده‌روي قذافي در اعطاي كمك به جنبش‌هاي آزاديبخش، غربي‌ها را بيش از پيش ترساند لذا مقدمات سرنگوني‌اش را فراهم آوردند. قذافي از خانواده بدوي صحرا‌نشين و مبارزي برخاسته بود. پدربزرگ و پدرش در جنگ با ايتالياي موسوليني شركت كرده بودند. نخستين اقدام قذافي بعد از به قدرت رسيدن، ملي كردن نفت بود. او همراه با تيتو و نهرو سياست موازنه مثبت را دنبال مي‌كرد. همچنين قذافي با الهام از كتاب سرخ مائو تسونگ، كتاب كوچك سبز را نوشت. كتاب سبز حاوي اساسي‌ترين حقوق شهروندي است، به اعتباري مي‌توانيم آن را مانيفست قذافي بناميم؛ مانيفستي كه بر برابري اقتصادي و رفاه و پيشرفت‌هاي تمدني تاكيد داشت. مسلما در كتاب سبز خبري از كثرت‌گرايي سياسي نبود، قذافي نيز شخصا به دنبال كثرت‌گرايي سياسي در جامعه فقير و استعمارزده ليبي نبود. او در صحنه سياست داخلي، مردم فقير ليبي را به درجه بالايي از رفاه و ثروت رسانيد؛ براي چادرنشينان بدوي آپارتمان ساخت و شيوه زندگي مردم ليبي را تغيير داد. او 3 محور توسعه اقتصادي، درمان و آموزش را سرلوحه اقدامات خود قرار داد. برق رايگان، آموزش و درمان رايگان، ماليات بسيار كم، تامين مسكن براي اكثريت شهروندان و حتي اعطاي 50 هزار دلار به زوج‌هاي جوان يا اعطاي آپارتمان، بورسيه دانشجويان در دانشگاه‌هاي خارجي تا1800 دلار در ماه و تامين شغل، ارايه سوبسيد براي غذا و خودرو و موارد ديگر كه جزو سياست‌هاي اجتماعي قذافي به حساب مي‌آمدند و...
در مدت كوتاهي ليبي را به تنها كشور افريقاي شمالي با رفاه بالا تبديل كرد. پشتوانه پول ليبي در زمان قذافي رقم بالايي بود. او نزديك به 500 ميليارد دلار ذخيره ارزي داشت. در عين حال قذافي عليه مهاجرت مردم افريقا به كشورهاي ديگر و عليه اسلام‌گرايي افراطي مبارزه مي‌كرد. هدف او رهبري افريقا بود. سودايي كه قذافي در سر مي‌پخت، ايجاد پول واحد براي افريقا و عدم وابستگي به غرب بود. در اين راه اقداماتي هم انجام داد. انصاف اين است كه در بعضي زمينه‌ها به توفيق هم رسيد. سياست خارجي قذافي بر مبارزه با غرب، حمايت از جنبش‌هاي آزاديبخش و تشكيل انواع گروه‌هاي نظامي مخفي استوار بود. او به همه جريان‌هاي مخالف امپرياليسم كمك مي‌كرد. او حامي مهم سازمان آزاديبخش فلسطين بود و به انقلابيون ايران نيز كمك مي‌كرد. بعد از انقلاب اسلامي، ليبي جزو معدود كشورهايي بود كه به ايرانِ درگير جنگ تحميلي كمك تسليحاتي مي‌كرد. در زماني كه غرب و اغلب كشورهاي عربي به صدام حسين كمك مي‌كردند، قذافي دوستي و همراهي و حمايتش را با ايران حفظ كرد. در واقع همين كمك‌هاي قذافي به جنبش‌هاي آزاديبخش و كشورهاي مستقل بود كه موجب حساسيت امريكا شد. ريگان در سال 1986 دستور انجام عمليات دره ال دورادو را داد. در جريان اين عمليات جنگنده‌هاي امريكايي اهدافي را در تريپولي و بن‌غازي بمباران كردند و حدود 45 نفر را كشتند. امريكا اين اقدام را در واكنش به عمليات بمب‌گذاري سازمان اطلاعاتي ليبي در برلين غربي، ديسكوتك لابل انجام داد. سقوط هواپيماي مسافربري پان امريكن به سال 1988 در روستاي لاكربي و متهم كردن دو شهروند ليبيايي سپس قطعنامه شوراي امنيت به سال 1992 براي استرداد متهمان و عدم تمكين قذافي براي محاكمه متهمان در اروپا موجب اعمال تحريم‌هاي سخت عليه ليبي شد. از اتفاق همين تحريم‌ها بود كه به فعاليت بيشتر گروه‌هاي اسلام‌گراي افراطي دامن زد. در سال 2003 ليبي نامه‌اي به سازمان ملل ارسال كرد و با پذيرش رسمي مسووليت سقوط هواپيماي لاكربي پذيرفت تا به هر خانواده قرباني مبلغ 10 ميليون دلار غرامت بپردازد. بدين ترتيب ليبي بيش از 2 ميليارد دلار به خانواده‌هاي قربانيان پرداخت كرد. با وجود كوشش‌هاي قذافي براي نزديكي به امريكا و اروپا بعد 11 سپتامبر، غربي‌ها اين نزديكي را تاكتيكي و موقتي در نظر گرفتند. از سال 2003 تا 2008 رهبران غربي و حتي وزير خارجه امريكا از ليبي ديدار كردند. قذافي با كمك مالي به توني بلر و ساركوزي (بيش از 50 ميليون دلار) و بذل و بخشش‌هاي قابل توجه تصور مي‌كرد، غرب مناقشات گذشته را از ياد مي‌برد و ديگر كينه‌اي از نقش ليبي در سرنگوني هواپيماي مسافربري يا حمايت‌هايش از جنبش‌هاي آزاديبخش و كشورهاي مستقل به دل نگيرد اما طولي نكشيد كه فهميد خطا كرده و در به دست آوردن دل غربي‌ها موفق نبوده است. با وجود همه توجه دولت ليبي به رفاه شهروندان اين كشور، قذافي نتوانست وفاق و وحدت سياسي در كشور ايجاد كند. او وحدت سياسي را در تك صدايي خويش مي‌جست براي همين صداي منتقدان برجسته را تا آنجا كه زورش رسيد، خاموش كرد و بسياري را نيز به تبعيد و زندان فرستاد. ايجاد شكاف بين نيمه غربي و شرقي ليبي، تفوق زندگي بدوي بر زندگي شهرنشيني، وجود فساد و اختلاس گسترده در سطح مقام‌هاي دولتي، اشتباه‌هاي هولناك قذافي در ارتباط با فعاليت‌هاي جاسوسي در غرب و كشورهاي افريقايي به ويژه مساله هواپيماي لاكربي، زمينه را براي رشد گروه‌هاي افراطي اسلام‌گراي مورد حمايت غرب و سقوط قذافي فراهم كرد.