اوكراين و روسيه قدم اول را با تبادل زندانيان آغاز كردند
اميد براي حل بحران لاينحل
ميثم سليماني
از سال 2014 كه بحران در اوكراين آغاز شد هر روز فضا به سمت يك درگيري احتمالي ميان روسيه و اوكراين پيش مي‌رفت. همه چيز نگران‌كننده بود. روسيه كريمه را ضميمه خاك خود كرد و از طرفي ديگر درگيري‌ها نيز در شرق اوكراين ميان جدايي‌طلبان و دولت مركزي اوكراين بالا گرفت و مجموعه موضوعات باعث شده بود كه فضايي براي بهبود شرايط وجود نداشته باشد. از طرفي ديگر حضور پترو پروشنكو به عنوان رييس‌جمهور در اوكراين و اختلافات شديدي كه ميان او و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه وجود داشت شرايط به نحوي پيش مي‌رفت كه هيچ چشم‌اندازي براي پايان اختلافات ديده نمي‌شد. اما با كنار رفتن پروشنكو از راس قدرت اوكراين و روي كار آمدن ولاديمير زيلنسكي به عنوان رييس‌جمهور در اوكراين به نظر مي‌رسد همه چيز تغيير كرده است. سيگنال‌هاي مثبتي از سمت روسيه و اوكراين به يكديگر مخابره مي‌شود و اميدها براي رسيدن به يك راه‌حل براي برون‌رفت از اين بحران بيشتر و بيشتر مي‌شود. روز گذشته خبرهايي منتشر شد مبني بر اينكه روسيه و اوكراين در حال مبادله زندانيان خود هستند. رويترز روز شنبه به نقل از يك تلويزيون محلي روسي گزارش داد كه دو اتوبوس با پنجره‌هاي رنگي و با اسكورت پليس زندان مسكو را ترك كرده و كسي نمي‌داند دقيقا چه افرادي در اين اتوبوس‌ها حضور دارند.
گفتني است طي روزهاي اخير گمانه‌زني‌ها در خصوص مبادله زندانيان دو كشور قريب‌الوقوع به نظر مي‌رسيد. چراكه مذاكرات طولاني ميان نمايندگان دو كشور شكل گرفته بود و بسياري توقع داشتند كه اولين گام‌ها براي حل بحران در روابط دو طرف اين مذاكرات به نتيجه برسد.
اين اتفاق اكنون مي‌تواند به هر دو كشور كمك كند و اين امكان را به آنها بدهد كه مذاكرات جدي بر سر ساير موارد اختلافي را آغاز كنند اما قطعا هر راهي براي دستيابي به برقراري روابط كامل بسيار طولاني و پيچيده خواهد بود. اوكراين كماكان روي حاكميت خود بر شبه جزيره كريمه ادعا دارد. شبه جزيره‌اي كه سال 2014 عملا روسيه آن را به خاك خود ضميمه كرد و جدايي‌طلبان تحت حمايت روسيه وارد يك جنگ تمام عيار با دولت مركزي شدند، جنگي كه طي آن بيش از 13هزار نفر جان خود را از دست دادند و كماكان جدايي‌طلبان كنترل شرق اوكراين را در اختيار دارند و وضعيت ميان دو طرف به يك بن‌بست جدي رسيده است.
به گزارش رويترز ولاديمير زيلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين كه اوايل امسال به قدرت رسيد، وعده داد كه زندانيان اوكرايني كه در زندان‌هاي روسيه حضور دارند را به خانه‌هاي خود بازگرداند. او همچنين متعهد شده است كه جنگ در شرق را خاتمه دهد چراكه با وجود آتش‌بس منعقد شده در سال 2015 همچنان درگيري‌هاي پراكنده و نامنظم در اين منطقه وجود دارد. اكنون اين مبادله مي‌تواند فضا را براي دو كشور فراهم كند تا مذاكرات جدي را در خصوص شرق اوكراين آغاز كنند. حتي اگر اختلافات جدي ديگر مانند كريمه باقي بماند، شرق اوكراين از جمله موضوعاتي است كه مي‌تواند بخش زيادي از مشكلات ميان طرفين را حل كند. در حال حاضر امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه در تلاش است تا يك اجلاس چهارجانبه ميان روسيه، اوكراين، آلمان و فرانسه برگزار كند تا طرفين بتوانند در خصوص مسائل موجود گفت‌وگو كنند و در صورت امكان به يك توافق دست پيدا كنند. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه روز پنجشنبه عنوان كرده بود كه تبادل زندانيان گامي خوب و رو به جلو براي عادي‌سازي روابط محسوب مي‌شود. پوتين عنوان كرده بود به احتمال زياد تعداد زيادي زنداني در اين توافق تبادل خواهند شد.
تا زمان تنظيم اين گزارش هنوز مشخص نيست چه تعداد زنداني به عنوان بخشي از اين مبادله آزاد خواهند شد اما مقام‌هاي دو طرف طي روزهاي اخير اظهارات متناقضي در اين خصوص مطرح كردهاند. در ميان زندانيان اوكرايني در مسكو 24 ملوان اوكرايني نيز حضور دارند كه در جريان درگيري كه سال گذشته با كشتي‌هاي روسي در نزديكي شبه جزيره كريمه داشتند، اسير شدند. همچنين كي‌يف اميدوار است، بتواند در اين مبادلات يك فيلمساز اوكرايني به نام اولگ سنتسوف را نيز آزاد او را تامين امنيت كند. بسياري او را زنداني سياسي درجه يك اوكرايني در بند روسيه مي‌دانستند و حتي اتحاديه اروپا و امريكا نيز روي زنداني شدن آن حساسيت نشان دادند. روسيه او را متهم به برنامه‌ريزي براي يك اقدام تروريستي در كريمه كرده بود كه به نظر مي‌رسد او نيز آزاد شده است.
هنوز مشخص نيست چه تعداد زنداني روسي در اوكراين نگهداري مي‌شوند. از جمله افرادي كه احتمالا با مسكو مبادله مي‌شود، مي‌توان به ولاديمير تسماخ، فرمانده پيشين نيروهاي جدايي‌طلب شرق اوكراين اشاره كرد كه مظنون اصلي ساقط كردن هواپيماي MH17 هواپيماي مالزيايي در سال 2014 است كه طي آن 298 مسافر آن جان باختند. او با قرار وثيقه توسط دادگاه اوكراين آزاد شد. اما اين احتمال دارد كه دادستاني هلند كه مسوول پرونده تحقيقات سقوط هواپيماي MH17 است، اجازه خروج او از اوكراين و رفتن به سمت مسكو را ندهد و اين موضوع خود تبديل به چالشي جديد شود. اگرچه او مظنون اصلي نيست اما دادستان‌هاي بين‌المللي گفته‌اند كه دوست دارند او در اوكراين بماند تا بتوانند از او سوال‌هاي بيشتري بپرسند. هفته گذشته نيز رسما از اوكراين خواسته بودند كه اجازه ندهند او به روسيه سفر كند. گفتني است در ماه ژوئن سربازان اوكرايني تسماخ را در شرق اوكراين دستگير و به سرزمين اصلي آوردند كه عملياتي در نوع خود قابل توجه بود.
در كل طبق آمار هر يك از طرفين 35 زنداني را آزاد كردهاند كه از سربازان گرفته تا فعالان سياسي و مدني در آن حضور دارند. از سوي اوكراين نيز كيريل ويشينسكي از جمله روزنامه‌نگاران متهم به خيانت عليه اوكراين بناست به روسيه پرواز كند. رسانه‌هاي روسي عكس او را در كنار يك هواپيما كه آماده پرواز به سمت مسكو بود، منتشر كردند.
در حال حاضر آنچه مشخص شده، اين است كه امريكا تا حد زيادي قدرت بازي خود در بحث اوكراين را از دست داده و اوكراين و روسيه با كمك كشورهاي اروپايي ابتكار عمل را برعهده گرفته‌اند. ولاديمير زيلنسكي با رويكرد مذاكره مستقيم با روسيه قصد دارد به طور مستقيم در راستاي حل چالش‌هاي پيش رو قدم بردارد و در سوي ديگر پوتين علاقه‌مند است كه با زيلنسكي به يك توافق دست پيدا كند اين در حالي است كه هيچ تمايلي براي گفت‌وگوي مستقيم با پترو پروشنكو نداشت.