سه روايت از عزاداري‌هاي محرم 98
عزاي تو حماسه است
گروه اجتماعي
ساعت از يك نيمه شب گذشته اما هنوز هم «مسيرياب» رنگ خيابان كارگر در حوالي چهارراه لشكر را قرمز نشان مي‌دهد. عزاداري يكي از هيئت‌هاي اقوام مقيم تهران به تازگي تمام شده و مردم راهي خانه‌هاي‌شان شده‌اند. چند جوان در چادري كه جلوي هيئت رو به خيابان برپا شده مشغول آخرين پذيرايي از مردم هستند. چاي گرم و شربت خنك براي عزادارها و مردمي كه از خيابان عبور مي‌كنند. چند نوجوان هيئتي هم با كيسه‌هاي پارچه‌اي بزرگ مشغول جمع‌آوري ليوان‌هاي يك‌بار مصرف هستند تا در خيابان رها نشوند. پاتوق‌هاي عزاداري تكايا و هيئت‌ها از جنوب تا شمال شهر اين روزها و شب‌ها فعالند. حضور عزادارها در هيئت‌ها از امشب تا شام غريبان به اوج
خودش مي‌رسد.
عزاداري‌هاي تهران را مي‌توان معادلي از عزاداري‌هاي بيشتر شهرهاي ايران به حساب آورد. حضور اقوام مختلف در تهران موجب شده تا هر يك از آنها شيوه عزاداري‌شان را در پايتخت هم پي بگيرند و از اين‌رو تهران محل تجمع هيئت‌هايي با مشخصه‌هاي متنوع است. نگاهي گذرا به برگزاري مراسم عزاداري نشان مي‌دهد كه شكل و شمايل مراسم برپا شده كم و بيش شبيه همان چيزي است كه همه‌ساله روي مي‌دهد. اما با اين حال شرايط اجتماعي كشور در محرم امسال با محرم‌هاي سال‌هاي گذشته تفاوت‌هايي هم دارد.
تحريم اقتصادي و محرم
اولين تفاوت به افزايش فشار اقتصادي امريكا و تشديد تحريم‌ها عليه ايران مربوط است. هر چند گزارش دقيقي از كيفيت برگزاري مجالس عزاي حسين(ع) منتشر نشده اما مشاهده خبرنگار «اعتماد» نشان مي‌دهد كه تكايا و هيئت‌هاي مذهبي به روال سابق در حال برگزاري مراسم هستند و فشار اقتصادي موجب نشده كه اين آيين كهن تعطيل يا تضعيف شود. البته پيش از اين دولت هم اعلام كرده بود كه برخي اقلام مورد نياز هيئت‌ها را با قيمت مناسب در اختيارشان قرار مي‌دهد. ايرنا چند روز قبل از قول مجتبي شيرقاضي، معاون امور بازرگاني و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران خبر داده بود، كالاهاي اساسي براي پخت نذورات شامل برنج، شكر، گوشت مرغ منجمد، گوشت قرمز منجمد گوساله، روغن و چاي داخلي از اول ماه محرم تا پايان صفر در بين هيئت‌ها، حسينيه‌ها و مساجد استان توزيع مي‌شود. به گفته او ۳۰ هزار تن برنج، ۱۵ هزار تن شكر، ۱۰ هزار تن مرغ منجمد و ۱۰ هزار تن گوشت وارداتي گوساله براي تنظيم بازار كشور در ماه محرم در نظر گرفته شده و هيئت‌ها و مساجدي كه از سازمان تبليغات اسلامي مجوز خريد كالاهاي اساسي براي پخت نذورات را دريافت كرده‌اند، مي‌توانند از اين كالاهاي يارانه‌اي بهره‌مند شوند. با وجود اعلام اين خبر، برخي اعضاي هيات امناي هيئت‌هاي مذهبي عقيده دارند كه مجلس عزاداري امام حسين(ع) همواره بايد با اتكا به توان مردمي برپا شود و از همين‌رو علاقه‌اي هم به دريافت كمك دولتي ندارند. «نصيرزاده» عضو هيات امناي يكي از هيئت‌هاي قديمي تهران در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «سفره امام حسين(ع) به يارانه دولت نيازي نداره. تامين هزينه‌هاي مراسم هيئت ما ساليان دراز است كه بر عهده تعدادي از خانواده‌هاي خير مذهبي است و علاقه‌اي هم ندارند اسم‌شان را اينجا و آنجا بگوييم.»
از نظر نصيرزاده، «تحريم و غيرتحريم ندارد؛ مراسم عزاداري حسين و ياران با وفايش بايد مردمي بماند.» نصيرزاده البته در اين راه تنها نيست و بسياري از تكاياي قديمي تهران و ساير شهرهاي ايران هم با همين مدل راه‌شان را ادامه مي‌دهند.
سياسي‌خواني در برخي هيئت‌ها
در سالي كه قرار است، انتخابات مجلس برگزار شود و از سوي ديگر عهدشكني امريكا در برجام موجب شده تا مخالفان سياسي دولت حسن روحاني فرصت را غنيمت شمرند و به دولت حمله كنند؛ هيئت‌هايي كه اصطلاحا «انقلابي» ناميده مي‌شوند، بار ديگر محل مناسبي هستند براي اظهارنظر مداحاني كه با مواضع دولت موافق نيستند. از گوشه و كنار تهران خبر مي‌رسد كه اين مداحان امسال هم در انتخاب مضامين شعرها نهايت دست و دلبازي را به خرج داده‌اند و شعرهاي تند و تيزي را براي شب‌هاي عزاداري تدارك ديده‌اند. ميثم مطيعي از جمله مداحاني است كه از موضع‌گيري سياسي در نوحه‌خواني‌هايش هيچ ابايي ندارد. او اخيرا در برنامه تلويزيوني ميدان انقلاب كه با اجراي وحيد يامين‌پور از شبكه سوم سيما پخش مي‌شود، شركت كرد و بر ادامه همين سبك و سياق از مداحي تاكيد كرد. به گزارش «اعتماد» مطيعي در اين برنامه تاكيد كرد كه خودش را مداح انقلابي نمي‌داند و از نظر او همه هيئت‌ها انقلابي‌اند. او گفت: «هيئت سكولار كبريت بي‌خطر است، كسي هم با آن مشكلي ندارد. چون ما را به اعماق قرن‌ها مي‌برد. هيئتي كه سكولار نباشد راجع به مساله بحرين و فتنه 88 و... موضع دارد.» مطيعي در بخش ديگري از اين مصاحبه به صراحت تاكيد كرد كه از راه آمده باز نمي‌گردد: «فشار خيلي زياد است. به صراحت اعلام مي‌كنم تسليم اين فشارها نشدم به لطف خدا. واكنش‌ها از ناحيه دوستان و مومنان و هيئتي‌ها كم نبوده. من نماينده يك جريان و يك تيم هستم كه ديده نمي‌شوند. هميشه فشار زياد بوده اما ما واكنش نشان نداده‌ايم.» مطيعي همان مداحي است كه شعرخواني او در نماز عيد فطر سال 96 خبرساز شد: «اي نشسته صف اول! نكني خود را گم/ پي اقدام تو هستند هنوز اين مردم». البته شمار هيئت‌هايي كه سطح جلسات عزاي سيدالشهدا را به منازعات جناحي تقليل دهند در ميان هيئت‌هاي پرشمار عزاداري چندان زياد نيست هر چند كه صداي‌شان بلند است. يكي از سنت‌هاي عزاداري كه از سوي مردم همچنان با اشتياق دنبال مي‌شود؛ نوحه‌خواني‌هاي پرمحتواي هيئت‌هاي عزاداري يزد است كه با وجود برخي فشارها قطعات تصويري آنها در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شود. سال گذشته سروش رحماني و مصطفي محسن‌زاده دو نوحه‌خوان يزدي كه به دليل سبك نوحه‌خواني و انتخاب اشعار مورد اقبال مردم قرار گرفته‌اند زير فشار قرار گرفتند. اين دو نوحه‌خوان در گفت‌وگو با سايت رويداد 24 اين فشارها را تاييد كرده بودند: «اختلاف نظري كه در مديريت هيئت بود، باعث شد نتوانيم عرض ارادت داشته باشيم و آن طور كه بايد نوحه‌خواني انجام دهيم. از نظر دوستان در سازمان تبليغات يزد بخشي از شعر باعث تشويش اذهان عمومي مي‌شد و گفتند برخي از آنها را تغيير دهيد، مانند بخشي از شعر كه الله‌الله بود و مي‌گفتند شايد باعث يادآوري برخي موارد براي منافقان باشد و بخواهند عليه كشور جوسازي كنند.»
محرم و محيط زيست
يكي ديگر از ويژگي‌هاي محرم امسال بدون شك متعلق است به رويكرد محيط زيستي عزاداران در سراسر ايران. تعداد زيادي كمپين اجتماعي در شهرهاي ايران شكل گرفته است كه به عزاداران توصيه مي‌كنند از ظروف پلاستيكي يك‌بار مصرف كمتر استفاده كنند. كمپين‌هايي كه آشكارا پررنگ‌تر از سال‌هاي گذشته‌اند و نشان مي‌دهند فعالان اجتماعي بيش از پيش به خطر مصرف بيش از اندازه ظروف پلاستيكي يك‌بار مصرف آگاه شده‌اند. در يكي از كليپ‌هايي كه به منظور تشويق هيئت‌ها براي استفاده از ظروف قابل شست و شو دست به دست مي‌شود؛ اين شعر به چشم مي‌خورد: «ما مزد ظرف شستن‌مان را گرفته‌ايم/ توفيق حسن و عافيت از صاحب عزا».
شهرداري تهران هم درباره اقدامات محيط زيستي در ايام محرم دستورالعملي صادر كرده است. به گفته شينا انصاري، مدير‌كل محيط زيست و توسعه پايدار شهرداري تهران در اين دستورالعمل به آموزش استفاده كمتر از ظروف يك‌بار مصرف و استفاده از لامپ‌هاي كم مصرف اشاره شده است. بنا بر اين خبر در اين دستورالعمل به آموزش استفاده كمتر از ظروف يك‌بار مصرف، استفاده از لامپ‌هاي كم مصرف COB و SMD جهت كاهش مصرف انرژي، كاهش استفاده از سفره‌هاي يك‌بار مصرف، آموزش در خصوص فشردن زباله‌هاي توليدي و جلوگيري از رها‌سازي آنها در معابر، پيشگيري از آلودگي صوتي و... مورد توجه قرار گرفته است.