نگاهي به منتخب مجموعه داستان‌هاي امين فقيري
سيماي چهل سال نوشتن
سندي مومني
منتخب داستان‌هاي امين فقيري تحت عنوان «فاطو و پري دريايي»، از يازده مجموعه داستان نويسنده، داستان‌هايي را انتخاب كرده و در اختيار مخاطب قرار داده است. از مجموعه داستان «دهكده پرملال» گرفته تا مجموعه داستان «من و محمد فِري». البته تقدم و تاخر انتشار مجموعه داستان‌ها در چيدمان داستان‌ها رعايت نشده است؛ به اين معنا كه داستان‌هاي مجموعه من و محمد فري پيش از داستان‌هاي مجموعه «ببينم نبض‌تان مي‌زند» يا «انگار هيچ‌وقت نبوده» منتشر شده و دو مجموعه يادشده پيش از داستان‌هاي «من و محمد فري» آورده شده‌اند. در اين ميان تنها جاي داستان‌هاي مجموعه «شهر بازي» از نويسنده خالي است. مجموعه داستان شهر بازي در سال 1395 توسط نشر «ماه باران» منتشر شده است. اين مجموعه چهار داستان بلند دارد. شايد يكي از دلايلي كه از چهار داستان مجموعه در«فاطو و پري دريايي» خبري نيست همين بلند بودن داستان‌ها باشد چراكه داستان‌هاي انتخاب‌شده در «فاطو و پري دريايي» نماينده تام و تمام داستان كوتاه هستند. در معرفي اين مجموعه داستان سه ويژگي مهم برجسته است: نخست: ارايه چهار دهه متمادي از داستان‌نويسي امين فقيري كه از اوسط دهه چهل با داستان‌هاي مجموعه دهكده پرملال آغاز مي‌شود و به داستان‌هاي ببينم نبض‌تان مي‌زند در سال 1388 مي‌رسد. دوم: تصوير داستان‌هايي واقع‌گرايانه كه بيشتر مضاميني اجتماعي و روانشناختي از تجربه زيسته نويسنده در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. سوم: حذف آگاهانه روي ديگر روايت‌هاي نويسنده كه پيش از اين در «كتاب گربه» آمده است.
ويژگي نخست: چهار دهه داستان‌نويسي
امين فقيري
دهكده پرملال نام نويسنده‌اش را در صدر نويسندگاني قرار داد كه روستانويسي را به شيوه‌اي ديگر به مخاطب معرفي كردند. حسن ميرعابديني در صدسال داستان‌نويسي ايران دهكده پرملال را به خوبي معرفي مي‌كند. هر خواننده‌اي متوجه تفاوت آشكار و دقت جامعه‌شناختي و روانشناختي فضاها و شخصيت‌هاي دهكده پرملال مي‌شود. داستان‌هايي كه مردمان سختكوش و ساده‌دل روستا را از منظري ديگر و با عامل پرقدرت و برجسته خشونت به زيبايي به تصوير مي‌كشد. اولين ورود امين فقيري به دنياي نويسندگي با دهكده پرملال است. مخاطب اوج و فرودهاي نويسنده را در چهل سالگي نوشتنش مي‌خواند. روايت‌هايي كه داستان‌هايي هوشمندانه از بازنمايي روستاست مشخصا سه داستاني كه از دهكده پرملال انتخاب شده است تا روايت‌هايي كه شبيه خاطره‌هايي نزديك از خود نويسنده است؛ بطور مثال داستان «بيمارستان‌هاي من» از مجموعه من و محمد فري يا داستان «همسايگان» از مجموعه غم‌هاي كوچك. و داستان‌هايي كه شاعرانگي و حزني فراگير را روايت مي‌كند و به گونه‌اي به تاريخ معاصر ايران و مصائبش نيز نظر دارد و در عين حال روايتي كاملا شخصي شده از موقعيت انسان‌هايي است تنها. مانند داستان
«خانه ما» از مجموعه «مويه‌هاي منتشر». يا خرافه‌ها و باورهاي ذهني عاشقانه و بيمارگونه زني در جنوب كه هم شعر است هم داستان و هم تصويري بلند بالا از مواجهه انسان و طبيعت در اختيار خواننده قرار مي‌دهد. آنچه در داستان «فاطو و پري دريايي» مي‌خوانيد اين‌گونه است. فاطو و پري دريايي تلاش كرده است چهار دهه از نويسندگي امين فقيري را پيش روي خوانندگان قرار دهد. با دهكده پرملال شروع مي‌كند. سيماي چهل ساله نويسندگي امين فقيري براي هر مخاطب علاقه‌مندي كاري در خور تقدير است.
ويژگي دوم: غلبه تصوير داستان‌هايي واقع‌گرايانه در قاب چهل سالگي نويسنده
يكي ديگر از ويژگي‌هاي داستان‌هاي منتخب فاطو و پري دريايي، غلبه روايت واقع‌گرايانه آنهاست. اكثر خوانندگان علاقه‌مند به حوزه داستان كوتاه ايراني، امين فقيري را نويسنده‌اي واقع‌گرا مي‌دانند. همچنين دهكده پرملال او را نماينده ادبيات روستايي پيشرو و متفاوت. فاطو و پري دريايي نيز در داستان‌هاي انتخابي خود گويا آگاهانه تلاش كرده است همين چهره از نويسنده را بازتاب بدهد. در مجموعه فاطو و پري دريايي، با فضاهاي شهري و روستايي با امين فقيري جوان و ميانسال و خاطرات و تجربه‌هاي زيسته‌اش در مكان زندگي و تدريسش آشنا مي‌شويم. در واقع فاطو و پري دريايي سفري است از آغاز جواني نويسنده تا دوران ميانسالي‌اش. نوع نگاهش به جامعه روستايي و مشكلاتش، زاويه ديدش نسبت به شرايط سياسي و اقتصادي دوران سپري شده و حتي داستان‌هايي كه در پيوندي تنگاتنگ با خاطرات شخصي نويسنده روايت مي‌شود. امين فقيري در فاطو و پري دريايي بيشتر از هر چيز نماينده نويسنده‌اي است كه داستان‌هايي عمدتا واقع‌گرايانه مبتني بر تجربه زيسته خود را روايت مي‌كند. گرچه داستان‌هايي كاملا نمادين و بعضا سورئاليستي نيز دارد. داستان‌هايي كه فرد يا جامعه‌اي كوچك را نماينده جامعه‌اي بزرگ‌تر قرار مي‌دهد و با نمادهايي كه با رويكردهايي روانشناختي و جامعه‌شناختي مي‌توان آنها را تعبير و تفسير كرد. فاطو و پري دريايي آگاهانه و هدفمند داستان‌هايي را انتخاب كرده كه روايت‌گر امر واقعي و ملموس از افراد در جامعه و موقعيت‌هاي آشنا است. ويژگي سوم: حذف آگاهانه روي ديگر روايت‌هاي نويسنده كه در تقابل آشكار با واقع‌گرايي صرف است. پيش از مجموعه داستان فاطو و پري دريايي، مجموعه منتخب داستان‌هاي سورئاليستي از امين فقيري منتشر شده است. «كتاب گربه» كه شامل داستان‌هاي سورئاليستي كوتاه از مجموعه‌هاي مختلف نويسنده است. اين مجموعه در سال 13 توسط نشر نويدگويي (از مجموعه كتاب‌هاي حلقه نيلوفري زير نظر سيروس نوذري) شيراز منتشر شده است. در آن مجموعه مخاطب با امين فقيري ديگري روبه‌رو مي‌شود. داستان‌هايي از نويسنده مي‌خواند كه با واقع‌گرايي و پيوند تجربه زيسته او در روستا آن چنان كه در دهكده پرملال برجسته شده است فاصله مي‌گيرد و حالا داستان‌هايي را مي‌خوانيم كه نمادپردازي‌هاي دقيقي دارد. داستان‌هايي كه در پيوند واقعيت و تخيل و ترسيم فضايي كه دلهره‌آور است و مرز بين واقعيت و خيال را مخدوش مي‌كند. داستان‌هايي مثل «برادران غمگين» كه زيرلايه‌اي عميق از مباحث روانشناختي دارد و نمي‌توان بدون مفاهيمي همچون ناخودآگاه فردي و جمعي آن را تفسير و تعبير كرد يا داستان «ببنيم نبض‌تان مي‌زند» كه روايت مينيماليستي موفق و دقيقي از مواجهه مردي با زني است كه گويا زن نماينده مرگ است. داستاني با گفت‌وگوهايي پيشبرده و فضايي دلهره‌آور و داستان‌هايي ديگر كه بدون دانش جامعه‌شناسي و موقعيت قدرت در جامعه و نفوذ عاملان قدرت نمي‌توان آن را معنا كرد. بنابراين نويسنده در مجموعه منتخب كتاب گربه از چهره فراواقع‌گرايانه روايت‌هاي داستان‌هايش رونمايي مي‌كند. خوانندگان علاقه‌مند مي‌توانند با خواندن كتاب گربه در مجموعه‌اي مستقل برخورد نويسنده را با داستان از نوعي كاملا متفاوت (اين تفاوت از منظر ارزيابي عنوان نمي‌شود و تنها يك ويژگي برجسته است) تجربه كنند. سخن آخر اينكه فاطو و پري دريايي چهل ساله، كارنامه‌اي رنگارنگ و متنوع از نويسنده در اختيار مخاطبان قرار مي‌دهد.