پيرِ فرزانه

محمدعلي موحد از آن كساني است كه نامش به هر مناسبتي كه در ميان مي‌آيد، كنجكاوي‌برانگيز است. چه در مقام كسي كه نهاد يا بنيادي نكوداشتي برايش گرفته، چه پاي كتابي در كتابخانه‌اي به عنوان مولف، مترجم، مصحح و... و چه مثل حالا به سبب اثري تازه‌ انتشار يافته از او. نشر ماهي، همانطور كه از مدتي قبل خبر داده بود، كتاب «كشاكش دين و دولت» را از موحد منتشر كرد. كتابي در باب نسبت دين و دولت در اسلام و ارتباط ايرانيان با اين مقوله است. در بخش آغازين خود گزارشي فشرده ارايه مي‌كند از دوران سي ساله پس از رحلت پيغمبر اكرم در سال ۱۱ هجري تا صلح امام دوم شيعيان با معاويه در سال ۴۱ هجري. بنا به شرحي كه مولف از چگونگي تاليف اين كتاب ارايه كرده، ارايه تصويري نسبتا معقول و قابل اتكا از آن بازه زماني «با دقت در مضمون روايت‌هاي مورخان و تعمق در زير و بم آنها» انگيزه نگارش كتاب بوده است.

ارايه شرحي مختصر از محمدعلي موحد به خاطر كارنامه متنوع و پروپيمانش، كار ساده‌اي نيست. معمولا از او در مقام مورخ و پژوهشگر تاريخ و فرهنگ ايران، مصحح چيره‌دست متون تاريخي و ادب كلاسيك، حقوقدان، عرفان‌پژوه، ... و القابي نظاير اينها نام مي‌برند و اينكه در دومين سال از سده جاري خورشيدي در تبريز به دنيا آمده و عضو پيوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسي است. جذب شدن در شركت نفت آبادان در 27 سالگي و كمي بعدتر، سردبيري روزنامه شركت نفت و متعاقب آن انتقال از آبادان به تهران از ديگر مواردي است كه در مورد زندگي و كار محمدعلي موحد مي‌توان به آنها اشاره كرد. در كارنامه فرهنگي موحد، انتشار كتاب‌هاي متعددي ديده مي‌شود. تحقيقات، تأليفات و ترجمه‌هاي او در حوزه‌هاي مختلف فلسفي، عرفاني، ادبي و تاريخي، آوازه بلندي به نام محمدعلي موحد در تاريخ معاصر فرهنگ ايران داده است. گفته مي‌شود اولين اثري كه نام او را بر سر زبان‌ها انداخت، ترجمه «سفرنامه ابن‌بطوطه»، كتابي بود كه او در سي‌وچندسالگي ‌به فارسي برگردانده بود. اثري كه هم به لحاظ صحت ترجمه و هم به سبب زيبايي قلم مترجم، حسابي ديده شد و تحسين و تشويق بزرگان فرهنگ و ادبيات وقت، كساني چون مجتبي مينوي و محمدعلي جمال‌زاده را برانگيخت. موحد دانش‌آموخته دكتراي حقوق خصوصي از دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در سال 1338 است و در رشته تحصيلي خود زيرنظر اساتيد برجسته در دانشگاه‌هاي بريتانيا از جمله كمبريج سابقه كار مطالعاتي و پژوهشي دارد. «در جست‌وجوي آينه»، «مقالات شمس تبريزي (گردآورنده همراه با لوح شنيداري با خوانش هوشنگ آزادي‌ور)، «ياد گذشته و انديشه آينده در تاريخ ايران و صنعت نفت ايران»، مجموعه شعر «شاهد عهد شباب» ، «سفرنامه ابن‌بطوطه» و ... كتاب‌هايي هستند كه در سال‌هاي گذشته از او منتشر يا بازنشر شده است. دوم خردادي كه گذشت، محمدعلي موحد 96 سالگي خود را پشت سر گذاشت. پيرمردي كماكان هشيار و كمابيش دست به قلم كه فرهنگ ايران هميشه از او آموخته و عمري بيش از اينها برايش آرزو دارد.