سارا معصومي
ششم ماه ميزان در تقويم افغان‌ها با عنوان «روز انتخابات» خط خورده است. چهارمين انتخابات رياست‌جمهوري در اين كشور از زمان سقوط دولت طالبان در سال 2001 ميلادي، 18 سال پس از پايان رسمي حكومت طالبان بر اين كشور، همچنان نام انتخابات در افغانستان با اسم و رسم طالبان گره خورده است. همچنان سه گزاره براي توصيف شرايط انتخاباتي افغانستان قابل استفاده است: نگراني‌هاي امنيتي، احتمال تقلب و تشديد خشونت. بامداد شنبه با طلوع خورشيد باز هم راي‌دهندگان افغان بر سر دو راهي قرار مي‌گيرند: شركت در انتخابات يا تحريم از ترس عمليات انتحاري يا قطع يد توسط نيروهاي طالبان كه اين انتخابات را مشروع نمي‌دانند. نام انتخابات در افغانستان با تقلب عجين شده است. قريب به اتفاق مردمي كه شنبه بايد بر دو‌دلي خود براي شركت در پاي صندوق‌هاي راي در سايه تهديد جاني حاضر شوند، مي‌دانند كه الزاما آراي بيرون آمده از صندوق‌ها تعيين‌كننده هويت رييس‌جمهور بعدي اين كشور نيست. غالب پيش‌بيني‌ها حاكي از اين است كه اكثريت راي‌دهندگان به دليل عدم اعتماد به حاكميت ترجيح مي‌دهند جان خود را براي شركت در انتخاباتي كه فرمايشي مي‌دانند به خطر نيندازند. به گزارش الجزيره، انتخابات در افغانستان در حالي از راه رسيده كه تنش ميان نيروهاي دولتي و طالبان به اوج خود رسيده و به تبع آن تعداد شهروندان غيرنظامي كشته شده نيز هر روز افزايش پيدا مي‌كند. طالبان در اين دور هم مانند انتخابات گذشته تهديد كرده كه حوزه‌هاي راي‌گيري را هدف قرار مي‌دهد و اين در حالي است كه همزمان با قفل شدن مذاكرات طالبان با امريكا، نيروهاي امنيتي افغانستان بر حجم حملات زميني و هوايي به مقرهاي طالبان افزوده‌اند كه همين اقدام هم بر تلفات انساني افزوده است. براساس آماري كه آخرين بار روز پنجشنبه به‌روزرساني شد، در يك هفته گذشته به تنهايي 150 افغان جان خود را در جدال ميان نيروهاي امنيتي دولتي و امريكايي با طالبان از دست داده‌اند. اين در حالي است كه دورنماي هر گونه صلحي در افغانستان كمتر از پيش شده، چرا كه امريكا قريب به 10 روز پيش ناگهان مذاكره با طالبان افغانستان را متوقف كرد. براي بررسي وضعيت افغانستان در آستانه انتخابات بايد چند نكته را دقيقا مورد بررسي قرار داد.
1- گفت‌وگوهاي صلح، دولت و طالبان
مقام‌هاي امريكايي و هياتي به نمايندگي از طالبان افغانستان در اكتبر 2018، مذاكرات صلح را آغاز كردند. اين مذاكرات 4 محور اساسي را پوشش مي‌داد: 1- طالبان تضمين مي‌دهد كه اجازه ندهد از خاك افغانستان براي حمله به كشوري ديگر استفاده شود (مانند هدايت حمله به مركز تجارت جهاني در ايالات متحده امريكا در سال 2001 ميلادي) 2- خروج كامل نيروهاي امريكايي و ناتو، انجام گفت‌وگوهاي ميان افغاني و همچنين برقراري آتش‌بس دائمي.
نيروهاي طالبان و هيات امريكايي به رياست خليل‌زاد، در اواخر آگوست با برگزاري 9 دور مذاكره اعلام كردند كه توافق نزديك است. اوايل سپتامبر بود كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا اعلام كرد مذاكره ميان امريكا و طالبان مرده است. دونالد ترامپ حمله‌اي از طالبان كه منجر به كشته شدن يك امريكايي شده بود را دليل اين تصميم دقيقه 90 دانسته و همچنين اعلام كرد كه ديدار برنامه‌ريزي شده با هيات طالبان در كمپ ديويد را كه علني نشده بود، ملغي مي‌كند. گفته شده كه قرار بود اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان نيز در اين ديدار حضور داشته باشد. پس از اين حركت ترامپ، دولت افغانستان با انتشار بيانيه‌اي از تلاش‌هاي امريكا به عنوان متحد خود قدرداني كرده و اعلام كرد كه همچنان متعهد به همكاري با دولت ترامپ براي برقراري صلح در افغانستان است. دولت در افغانستان كه در اين 9 دور مذاكره هيات امريكايي با طالبان دور از ميز مانده بود همواره از طالبان خواسته بود كه به مذاكرات درون افغاني روي آورد. با اين همه دولت غني اكنون اعلام كرده كه پس از برگزاري انتخابات و مشخص شدن نتيجه درباره گفت‌وگو با طالبان فكر مي‌كند.
2- كانديداها چه كساني هستند؟
15 كانديدا در انتخابات روز شنبه (امروز) شركت خواهند كرد. انتخاباتي كه رييس‌جمهور افغانستان را براي يك دوره 5 ساله جديد انتخاب مي‌كند. در افغانستان رييس‌جمهور، هم رييس دولت و هم فرمانده نيروهاي مسلح است و همچنين مسووليت معرفي كابينه به پارلمان را دارد. بر اساس قانون اساسي افغانستان، يك كانديداي رياست‌جمهوري بايد 50% از آرا را براي برنده شدن در اختيار داشته باشد. اگر هيچ كدام از كانديداها موفق به كسب 50% نشوند انتخابات ميان دو فردي كه بيشترين آرا را به دست آورده‌اند در دور دوم برگزار مي‌شود. در حال حاضر از ميان 15 كانديدايي كه شانس خود را امتحان مي‌كنند شانس اشرف غني، رييس‌جمهور فعلي بيش از همه است و البته شايد بتوان گفت كه اصولا در انتخابات افغانستان رسم نيست برگزار‌كننده انتخابات، برنده آن نباشد. برخي اعتقاد دارند كه در اين دور نيز رقابت اصلي ميان اشرف غني و عبدالله عبدالله است.
اشرف غني اين بار با شعار انتخاباتي «دولت ساز» كمپين خود را پيش برده است. او كه از پشتوهاي افغانستان است تلاش بسياري كرد كه انتخابات را در موعد مقرر خود برگزار كند.
يكي ديگر از كانديداهاي حاضر در اين دور، احمد ولي مسعود است كه برادر فرمانده شاه مسعود است. از تبار تاجيك‌ها كه با طالبان سرسختانه مخالف است. وي چند سالي سفير افغانستان در ايالات متحده امريكا بوده است.
گلبدين حكمتيار از ديگر كانديداهاي سرشناس در اين دور از انتخابات است. جنگ‌سالاري كه متهم به جنايت‌هاي جنگي شده اما تلاش مي‌كند خود را به عنوان چهره‌اي سياسي و تعامل‌گرا وارد چرخه سياسي افغانستان بكند. حكمتيار كه به دليل اقدام‌هاي نظامي عليه هموطنانش در دهه 90، عنوان قصاب كابل را به خود اختصاص داده بود در سال 2016 در جريان مذاكرات صلح با دولت افغانستان از طرف رييس‌جمهور مورد عفو قرار گرفته و در سال 2017 پس از دو دهه زندگي در اختفا وارد كابل شد.
عبداللطيف پدرام يكي ديگر از كانديداهاي مهم انتخابات و از تاجيك‌هاي افغانستان است كه فعلا عضو پارلمان اين كشور است و به تلاش براي احياي حقوق زنان و به راه‌اندازي سيستم فدرالي در افغانستان شهرت دارد.
رحمت‌الله نبيل از ديگر كانديداهاست كه در كارنامه خود رياست بر آژانس اطلاعاتي افغانستان را دارد. وي به مخالفت با طالبان شهرت دارد و البته منتقد سرسخت سياست‌هاي اشرف غني در 5 سال گذشته بوده است. او از پشتوهاي افغانستان است.
3- چرا طالبان باز هم تهديد مي‌كند؟
ششم آگوست بود كه طالبان اعلام كرد روند انتخابات در افغانستان را هدف قرار خواهد داد و از افغان‌ها خواست كه در انتخابات شركت نكنند. طالبان در اين سال‌ها با بهانه درخواست براي خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان حمله به شهروندان نظامي و غيرنظامي افغان و همچنين نيروهاي خارجي در كشور را ادامه داده است. از سال 2001 با روي كار آمدن دولت حامد كرزي تا امروز كه اشرف غني در ارگ رياست جمهوري نشسته است طالبان با دولت‌هاي مستقر در كابل كنار نيامده و آنها را دست نشانده امريكا خوانده است. طالبان برگزاري انتخابات در افغانستان را ادامه تسلط امريكايي‌ها بر اين كشور دانسته لذا همواره تمام تلاش خود را براي ناامن كردن بيشتر فضا در آستانه انتخابات به كار گرفته است. 17 سپتامبر بود كه طالبان با حمله به كمپين اشرف غني در «پروان» حداقل 26 غيرنظامي را كشته و 40 نفر را زخمي كرد. پاتريكا گروسمن از كارشناسان مسائل افغانستان در اين باره به الجزيره مي‌گويد: حملات طالبان به تجمع‌هاي سياسي و گردهمايي‌هاي انتخاباتي بخشي از كمپين ايجاد ترس در ميان مردم است تا روند انتخابات را تحت تاثير قرارداده و همچنين مانع از حضور افغان‌ها در پاي صندوق‌هاي راي بشوند.
4- چه كساني مي‌توانند در انتخابات شركت كنند؟
در ماه مه كميسيون مستقل انتخابات اعلام كرد كه واجدان شرايط مي‌توانند به مدت 22 روز براي شركت در انتخابات ثبت‌نام كنند. در اين دوره زماني 22 روزه، راي‌دهندگان توانستند يا براي نخستين بار نام خود را براي شركت در انتخابات در افغانستان در سامانه انتخاباتي ثبت كرده يا اگر سابقه شركت در انتخابات پس از سال 2001 را داشتند، اطلاعات خود را به‌روزرساني كنند. گفته مي‌شود كه در اين بازه زماني بيش از 9 ميليون و 500 هزار نفر كه بالاي 18 سال سن داشته‌اند براي شركت در انتخابات ثبت نام كردند. برگزار‌كنندگان انتخابات در افغانستان، امسال سيستم پيچيده‌تري را براي برگزاري انتخابات در نظر گرفته‌اند كه شامل اثر انگشت و شناسايي چهره مي‌شود.
5- براي تامين امنيت انتخابات چه اقدام‌هايي صورت گرفته است؟
كميسيون مستقل برگزار‌كننده انتخابات اعلام كرده كه تدابير لازم براي انجام راي‌گيري در 33 استان افغانستان صورت گرفته است. به گزارش الجزيره پيش از اين پيش‌بيني شده بود كه در روز انتخابات 7385 حوزه راي‌گيري باز باشد اما آخرين آمار حاكي از آن است كه به دليل مسائل امنيتي احتمالا تعداد حوزه‌هاي راي‌گيري نهايي 5373 حوزه باشند. از اين تعداد، حدود 400 تا 500 مركز يا در مناطق تحت كنترل طالبان هستند يا در مناطقي كه تهديد حملات طالبان به حوزه‌هاي راي‌گيري آن بالا است. وزارت كشور افغانستان اعلام كرده كه حدود 72 هزار نيروي امنيتي مسووليت حفظ امنيت حوزه‌هاي راي‌گيري در سراسر افغانستان را برعهده خواهند داشت. علاوه بر اين حدود 20 تا 30 هزار نيروي امنيتي ذخيره هم در حالت آماده‌باش در استان‌هاي مختلف قرار دارند. با وجود آنكه دولت مي‌گويد تمام تلاش خود را براي حفظ امنيت راي‌دهندگان مي‌كند اما همچنان بسياري از مردم هم نگران امنيت حوزه‌هاي راي‌گيري و هم نگران تقلب در انتخابات هستند. بسياري از كانديداها، اشرف غني را متهم به استفاده از امكانات دولتي در كمپين‌هاي انتخاباتي خود كرده‌اند.
6- سربازان امريكايي
قريب به 14 هزار سرباز امريكايي در افغانستان هستند. جمعا 20 هزار سرباز خارجي به شمول امريكايي و عضو ناتو پس از اعلام رسمي پايان ماموريت نيروهاي خارجي در افغانستان در اين كشور باقي ماندند. نيروهاي خارجي باقي مانده در افغانستان به امر آموزش نيروهاي امنيتي افغان مشغول هستند. طالبان، نيروهاي امريكايي و افغان در چند ماه اخير براي بالا بردن دست خود در مذاكرات اقدام به تشديد حملات به يكديگر كرده بودند. در 18 سال گذشته، بيش از 2400 سرباز امريكايي جان خود را در افغانستان از دست دادند.
7- ناظران انتخاباتي
110 هزار ناظر به شمول 115 نهاد ملي و بين‌المللي به همراه ناظران هركدام از كانديداها بر اين انتخابات نظارت دارند. بر اساس آخرين اخبار، اشرف غني 26649 ناظر و عبدالله عبدالله 26875 ناظر را براي نظارت بر روند صحيح برگزاري انتخابات تعيين كرده‌اند.
پساانتخابات و تنش بيشتر
به گزارش «اعتماد» پيش بيني مي‌شود كه به دليل بحران امنيتي و تهديد فزاينده طالبان در نيمي از حوزه‌ها راي‌گيري انجام نشود. در حالي كه چهره‌اي مانند عبدالله عبدالله همزمان با مهيا شدن كشور براي راي‌گيري تاكيد كرده كه احتمال تقلب در اين دور از انتخابات بسيار زياد است. پيش‌بيني‌هاي اوليه حاكي از آن است كه انتخابات به دور دوم كشيده شود اما در نهايت نام اشرف غني به عنوان برنده اعلام شود. در شرايطي كه برگزاري اين انتخابات به شكاف‌هاي سياسي و ناامني بيشتر در افغانستان منتهي شود بايد انتظار حركت افغانستان به سمت تنش بيشتر در ماه‌هاي آتي را داشت. در شرايطي كه هيچ كدام از كانديداها نتوانند 50% آرا را در دور نخست به خود اختصاص بدهند، دور دوم انتخابات بايد دو هفته پس از اعلام نتيجه نهايي در 7 نوامبر برگزار شود. كشيده شدن انتخابات به دور دوم جدا از آنكه مي‌تواند به آشوب و ناامني بيشتر در افغانستان منتهي شود، مي‌تواند تجربه سال 2014 و جدال‌هاي داخلي درباره تقلب در انتخابات را دوباره زنده كند. The Week در نوشتاري تحليلي درباره انتخابات در افغانستان مي‌نويسد: حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان از اصلي‌ترين منتقدان اين انتخابات است. وي در يكي از تازه‌ترين اظهاراتش به خبرنگاران گفته بود كه برگزاري انتخابات در شرايط فعلي مانند اين است كه از يك بيمار قلبي بخواهيد در ماراتن شركت كند. همچنين برگزاري اين انتخابات در اين فضا مي‌تواند منجر به افزايش حملات طالبان هم بشود.