كوتاه درباره اكبر رادي در سالروز تولدش
درجه يك و خستگي‌ناپذير
رسول آباديان
بارها گفته شده كه اكبر رادي به تنهايي به جاي 20 نمايشنامه‌نويس بزرگ براي ادبيات نمايشي اين كشور زحمت كشيده كه البته خدمات او در زمينه ادبيات داستاني را هم بايد به اين خدمت افزود. رادي خالق آثاري به ياد ماندني است كه هيچ‌گاه رنگ كهنگي به خود نمي‌گيرند و اجراي چندين نمايشنامه از او در هر سال مويد اين ادعاست. او خالق آثاري چون «لبخند باشكوه آقاي گيل، در مه بخوان، منجي در صبح نمناك، آهسته با گل سرخ، پلكان و...» و بنيانگذار سبكي منحصر‌به‌فرد در نمايشنامه‌نويسي بود. سبكي كه هيچ‌گاه به سمت و سويي خارج از درك جامعه متمايل نبوده چون نويسنده هر آنچه در توان داشته را به كار گرفته تا چراغ تئاتر هميشه از نفس افتاده ما را روشن نگه دارد. بارها درباره جهان ذهني اين نويسنده خوانده‌ايم كه «سنت و مدرنيته از نگاه او، دو قطب از جامعه ايراني هستند كه در طول ساليان سال هيچ‌گاه كفه ترازو به سمت هيچ يك از اين دو در اين جامعه سنگيني نمي‌كند. از نگاه رادي، جامعه ايراني هميشه ميان سنت‌ها و تفكراتي كه به طور ناخودآگاه در او نشسته است و مدرنيته يعني آنچه روزگار حكم مي‌كند، درگير است، چراكه جامعه ايراني نمي‌تواند دركي ميان مرز اين دو مفهوم و جايگاه آن در زندگي خويش پيدا كند. رادي جدال ميان مدرنيته و سنت را به اصلي‌ترين بنيان هر جامعه يعني خانواده مي‌كشد و خانواده را زير ذره‌بين اين تناقض‌هاي فرهنگي مي‌گذارد.» شناخت فرهنگ و تمدن ايراني به همراه هوش بالا در ساخت و ساز شخصيت‌هايي برآمده از دل خانواده‌هاي درگير مسائل ريز و درشت، يكي از هنرهاي هميشگي رادي است. او در درجه نخست چارچوب خانواده در ايران را به خوبي مي‌شناسد و از همين رهگذر اغلب كارهاي او در فضاهايي مانند خانواده ساخته شده‌اند. رادي از يكسو نگران از دست رفتن مناسبات سنتي خانواده و از سوي ديگر نگران عقب ماندن جامعه از قافله پرشتاب جهاني است. اگر اهل خواندن نمايشنامه، خصوصا نمايشنامه‌هاي اعجاب‌انگيز رادي باشيم بدون شك دريافته‌ايم كه او دغدغه‌هاي فراواني با خود يدك مي‌كشيده. دغدغه‌هايي كه ممكن است شكل‌شان در زمان‌هاي مختلف تغيير كرده باشد اما ماهيت‌شان همان است كه بوده. اين نوع نگاه يك هنرمند در پرورش ذهنيتي ماندگار به همراه حركت در مسيري براي رشد نمايشنامه‌نويسي و خلق شخصيت‌هاي منحصر‌به‌فرد را هم بايد به هنرهاي رادي افزود. شخصيت‌هايي چون «بلبل» در نمايشنامه «پلكان» كه مي‌توان از آن به عنوان يكي از بهترين شخصيت‌هاي ادبيات نمايشي كشور ياد كرد. قدرت بالاي گفت‌وگو‌نويسي و باورپذير كردن شخصيت‌ها و همچنين پرورش دادن اتمسفر عالي فضا در صحنه نمايش، همان چيزي است كه هنرجويان ادبيات نمايشي بايد آن را به نحو احسن از رادي ياد بگيرند. اكبر رادي نمايشنامه‌نويسي است كه كار كارگردان را راحت مي‌كند، چون آنچه بايد به شخصيت نمايشي حركت و جهت بدهد را در قالب نوشتن گفت‌وگوهايي محرك ايجاد مي‌كند.