چونان اساطير يونان

در كنار شناگران، فرم بدني ورزشكاران ژيمناستيك هميشه جزو ايده‌آل‌ترين فرم‌هاي بدني در بين مردم شناخته مي‌شود. آن چيزي كه در تصور عوام به عنوان فيتنس تداعي مي‌شود دقيقا در بدن ورزشكاران رشته ژيمناستيك به چشم مي‌خورد. بدن ورزشكار حرفه‌اي رشته ژيمناستيك عضلاني است ولي نه اگزجره شبيه به بدن ورزشكاران رشته پرورش‌ اندام. بدني كه در عين عضلاني بودن به‌ شدت منعطف و نرم نيز هست. بدني كه شايد نمونه‌اش را بتوان در مجسمه‌ها و نقاشي‌هاي دوران يونان باستان و در فيگور خدايان و اساطيري شبيه به آپولو و هركول پيدا كرد.

ژيمناستيك در دوران باستان

ژيمناستيك يك كلمه يوناني است كه در لغت به معناي هنر لخت است. ورزش ژيمناستيك سابقه‌اي 2000 ساله دارد. در يونان و روم باستان جوانان و جنگ‌آوران حركاتي ورزشي را روي اسبابي خاص نظير طناب و ميله انجام مي‌دادند. اين حركات براي افزايش آمادگي بدن و همچنين بهبود بعضي از ضايعات بدني انجام مي‌شد. همچنين عده‌اي نيز در سيرك‌ها و محل‌هاي نمايش براي درآمدزايي و سرگرم كردن مردم به اين ورزش در اشكال مختلفش مي‌پرداختند. يوناني‌ها پرورش بدن و ذهن را با يكديگر كاملا مرتبط مي‌دانستند و از همين‌رو ژيمناستيك اهميت فرهنگي زيادي در آموزش‌ها و تمرينات آنان داشت. ابتدا اين رشته در ژيمنازيا (Gymnasia) به معناي ورزشگاه‌هاي روباز بزرگ انجام مي‌شد و سپس وارد برنامه تحصيلي مدارسي شد كه جوانان ژيمناستيك را در كنار موسيقي، رياضي و فن بيان مي‌آموختند. بعد از تضعيف حكومت‌هاي يونان و روم مردم ديگر علاقه چنداني به گسترش اين ورزش نشان ندادند تا اينكه با شروع دوره رنسانس اين ورزش در برخي كشورهاي اروپايي دوباره مطرح شد. جان بيس اولين اروپايي بود كه تمرينات مدرن شده ژيمناستيك را تدريس، سپس جان گوتس موتس اولين فردي لقب گرفت كه كتابي درباره ژيمناستيك جديد در سال ۱۷۹۲ چاپ و منتشر كرد و به پدربزرگ ژيمناستيك معروف شد. البته در چند صد سال گذشته ورزش ژيمناستيك در كشورهايي نظير چين و مصر نيز انجام مي‌شد كه بيشتر جبنه آموزش فنون رزمي داشت.

ژيمناستيك به عنوان يك ورزش حرفه‌اي

ژيمناستيك به عنوان يك ورزش حرفه‌اي عمري در حدود 100 سال دارد. در سال ۱۸۸۱ فدراسيون بين‌المللي ژيمناستيك تاسيس شد كه بعدها به نام هيات فدراسيون ژيمناستيك اروپا تغيير يافت. اين سازمان در مسابقات بين‌المللي پيشقدم بود. اتحاديه ورزشكاران غيرحرفه‌اي در سال ۱۸۸۳ در امريكا تاسيس شد. اين سازمان مسووليت كنترل و مراقبت از ژيمناستيك‌كاران را در امريكا بر عهده داشت. رقابت‌ها و مسابقات گوناگوني توسط باشگاه‌ها و سازمان‌ها برگزار شدند. در دهه‌هاي بعد اين مسابقات بسيار شدت گرفت. اولين رقابت بزرگ و رسمي اين ورزش در المپيك آتن يونان به سال 1896 برگزار شد. در اين مسابقات كه مختص مردان بود، 5 كشور در مسابقات حاضر بودند و در رشته‌هاي بارفيكس، پارالل، خرك، ‌دار حلقه و پرش از خرك با يكديگر به رقابت پرداختند. در آن دوره آلمان موفق شد بهترين نتيجه را به ثبت برساند و تقريبا تمام مدال‌ها را از آن خود كند. در دوره‌هاي ابتدايي مسابقات، برخي ماده‌هاي امروزين مسابقات دووميداني مثل پرتاب وزنه و دوي 100 متر نيز جزو ژيمناستيك محسوب مي‌شدند. اما از سال 1930 به اين سو ژيمناستيك شكل امروزين خود را پيدا كرد و رشته‌هاي غير مرتبط با اين ورزش كم‌كم از آن حذف شدند تا در سال 1954 مسابقات دووميداني به‌طور كامل از ژيمناستيك جدا شد. تقريبا بعد از گذشت 30 سال از شروع نخستين مسابقات حرفه‌اي ژيمناستيك در دنيا، از سال 1928 زنان نيز موفق به حضور در مسابقات شدند. در آمستردام هلند و در جريان بازي‌هاي تابستاني المپيك يازده كشور از جمله 10 كشور اروپايي و كشور امريكا تيم زنان ژيمناستيك خود را راهي مسابقات كردند. البته در آن دوره مسابقات مردان در 7 بخش برگزار شد اما مسابقات زنان فقط در بخش تركيبي تيمي به انجام رسيد.

زيرمجموعه‌هاي ورزش ژيمناستيك

ژيمناستيك هنري و ژيمناستيك ريتميك دو زير شاخه اصلي اين ورزش محسوب مي‌شوند اما ورزش ژيمناستيك زيرمجموعه‌هاي ديگري نيز دارد: ترامپولين، ژيمناستيك آكروباتيك، ژيمناستيك آيروبيك و پاركور. ژيمناستيك هنري رشته‌اي است كه در مسابقات المپيك نيز حضور دارد و ورزشكاران در ماده‌هايي نظير حركات زميني، خرك حلقه، دارحلقه، خرك، ميله پارالل و بارفيكس با يكديگر به رقابت مي‌پردازند. در هر رقابت شش داور حضور دارند كه به زيبايي، پيچيدگي و كم‌خطا بودن ورزشكار نمره مي‌دهند. از بين نمرات بالاترين و پايين‌ترين نمره حذف و ميانگين نمرات 4 داور باقيمانده به عنوان نمره ورزشكار محاسبه مي‌شود. اما ژيمناستيك ريتميك يا موزون تنها در يك بخش برگزار مي‌شود. اين ورزش بسيار شبيه به رقص است كه همراه با موسيقي انجام مي‌شود. اين رشته از سال 1966 وارد مسابقات ژيمناستيك شد و در آن ورزشكار بايد روي يك محيط مربعي شكل به انجام زيباترين حركات ممكن با كمترين خطا و بيشترين پيچيدگي بپردازد تا نمره بالاتري از داوران دريافت كند. ديگر زيرمجموعه ژيمناستيك ترامپولين است. ترامپولين در زبان عام به معناي تشك پرش درجا و بپر بپر شناخته مي‌شود. مسابقات اين رشته روي وسيله‌اي به نام ترامپولين انجام مي‌شود كه يكي از اسباب‌هاي تمريني مهم ورزش ژيمناستيك است. مسابقات اين ورزش به صورت انفرادي يا دو نفره برگزار مي‌شود. اين رشته نيز از سال 2000 وارد مسابقات المپيك شد و طرفداران زيادي را نيز پيدا كرد. ژيمناستيك آكروباتيك نيز يكي از رشته‌هاي محبوب به حساب مي‌آيد كه اساسش بر مبناي انجام حركات آكروباتيك به صورت تيمي (حداقل دو نفر) به همراه موسيقي است. اين ورزش نيز از سال 1993 وارد رشته‌هاي ورزش ژيمناستيك شده است. پاركور نيز كه يك ورزش خياباني محسوب مي‌شود از سال 2018 به ليست ورزش‌هاي ژيمناستيك اضافه شده و مسابقات جهاني‌اش از سال 2020 آغاز به كار مي‌كند.

ژيمناستيك هنري قهرماني جهان

اين مسابقات يكي از قديمي‌ترين رقابت‌هاي سازمان يافته جهان محسوب مي‌شود. اولين دوره مسابقات ژيمناستيك هنري يا آرتيستيك قهرماني جهان در سال 1903 و در كشور بلژيك برگزار شد. چهار كشور ميزبان، فرانسه، لوكزامبورگ و هلند در آن مسابقات حضور داشتند كه در نهايت فرانسه با كسب 7 طلا به عنوان قهرماني دست يافت. تا سال 1911 مسابقات به‌طور مرتب هر دو سال يك بار برگزار شد و سپس تا سال 1922 برگزار نشد. در آن سال يوگسلاوي به عنوان ميزبان مسابقات معرفي شد و قرار بر اين شد كه هر چهار سال يك بار رقابت‌ها داير شود. اين روند تا قبل از جنگ جهاني ادامه پيدا كرد اما با شروع جنگ اين رقابت‌ها نيز تعطيل شد و تا سال 1950 كه بازل سوييس ميزباني مسابقات را برعهده گرفت، خبري از ژيمناستيك در سطح جهان نبود. بعد از شروع دوباره، ژيمناستيك هنري جهان هر چهار سال يك بار ادامه پيدا كرد اما در سال 1978 دوباره تصميم بر اين شد كه بازه زماني برگزاري مسابقات كوتاه‌تر شود و به روند هر دو سال يك بار برگردد اما از سال 1991 مقرر شد مسابقات هر ساله به انجام رسد و فقط در دوره‌هايي كه همزماني با المپيك اتفاق مي‌افتد، اين روند تغيير كند. در حال حاضر مسابقات ژيمناستيك هنري قهرماني جهان در شهر اشتوتگارت آلمان در حال برگزاري است. اين مسابقات چهل‌ونهمين دوره رقابت‌ها محسوب مي‌شود. در 48 دوره گذشته و در جدول توزيع مدالي اين شوروي است كه با كسب 111 طلا بهترين عملكرد را به ثبت رسانده‌ است. همچنين اين كشور تا پيش از فروپاشي با 13 عنوان قهرماني در صدر بهترين تيم‌هاي جهان قرار دارد. در جدول مدالي بعد از شوروي، چيني‌ها با 82 طلا در رده دوم قرار دارند و امريكا با 55 طلا سوم است. چين تا پيش از دهه هشتاد هيچ‌گاه جزو كشورهاي مدعي مسابقات به حساب نمي‌آمد اما از سال 1983 و در مسابقات بوداپست كه موفق شد بعد از شوروي نايب قهرماني را به دست آورد، تبديل به يكي از قدرت‌هاي ژيمناستيك جهان شد. چين تاكنون 9 بار قهرمان جهان شده است. امريكا را نيز بايد يكي از قدرت‌هاي نوظهور ژيمناستيك جهان ناميد. آنها تا پيش از سال 2013 هيچ‌گاه قهرمان جهان نشده بودند و چند مقام دومي و سومي آن هم به صورت پراكنده در كارنامه‌شان ديده مي‌شد اما در چهار دوره اخير 3 بار قهرماني مسابقات را جشن گرفته‌اند. در دوره چهل و هشتم رقابت‌ها (دوره قبل) كه در دوحه قطر برگزار شد، امريكا با كسب 4 طلا، 2 نقره و 3 برنز فاتح مسابقات شد. چين با همين تعداد طلا اما نقره و برنز كمتر دوم شد و روسيه با دو طلا در جايگاه سوم قرار گرفت. بدون شك يكي از دلايل درخشش امريكا در مسابقات اخير و خصوصا مسابقات جهاني دوحه، حضور نابغه‌اي به نام سيمونه بيلز در اين تيم است. اين ژيمناست در رقابت‌هاي دوحه به تنهايي با كسب 3 طلاي انفرادي و يك طلاي تيمي و همچنين يك نقره و يك برنز انفرادي تقريبا تمام مدال‌هاي تيم امريكا را به دست آورد و يك تنه تيمش را قهرمان مسابقات جهاني كرد. از ديگر كشورهاي صاحب ژيمناستيك مي‌توان به روماني كه چهار بار سابقه قهرماني جهان را دارد و همچنين ژاپن و سوييس و بلاروس كه هر يك دو بار قهرمان جهان شده‌اند، اشاره كرد. فرانسه نيز سه بار سابقه قهرماني جهان را در كارنامه دارد كه البته هر سه دوره آن برمي‌گردد به دهه 1900 تا 1910. در كل مي‌توان گفت كه كشورهاي بلوك شرق اروپا و شرق آسيا جزو كشورهاي صاحب ژيمناستيك در دنيا محسوب مي‌شوند.

رقابت‌هاي جهاني اشتوتگارت

چهل‌ونهمين دوره مسابقات ژيمناستيك هنري قهرماني جهان از جمعه دو هفته قبل در شهر اشتوتگارت آلمان آغاز شد و امروز به پايان مي‌رسد. در اين مسابقات 547 ورزشكار از 92 كشور جهان حضور دارند و مردان در 8 بخش و زنان در 6 بخش با يكديگر به رقابت پرداختند. تاكنون مسابقات تيمي و انفرادي تركيب مردان و همچنين تيمي و تركيبي انفرادي زنان به پايان رسيده است. فينال ساير بخش‌ها نيز امروز برگزار خواهد شد. در بخش تيمي مردان اين تيم روسيه بود كه با كسب 261.726 امتياز موفق شد مدال طلا را به دست آورد. اين تيم با تركيب دنيس آبليازين، ديويد بلياوسكي، آرتور دالالويان، نيكيتا ناگورني و ايوان استرتويچ موفق شد عنوان نخست مسابقات را تصاحب كند. بعد از روسيه تيم چين با 260.729 يعني با كمتر از يك امتياز اختلاف به عنوان دوم و مدال نقره دست پيدا كرد و ژاپن با 258.159 امتياز سوم شد. روسيه در حالي توانست طلاي مسابقات را به دست آورد كه در بخش خرك حلقه و پارالل از چيني‌ها عقب افتاده بود، اما با درخشش ورزشكارانش در خرك و بارفيكس موفق شد از حريف پيش بيفتد. در بخش تيمي زنان اما اين تيم امريكا بود كه با رهبري سيمونه بيلز موفق شد با اختلافي فاحش نسبت به تيم دوم مدال طلا را صيد كند. تيم امريكا با تركيب بيلز، كري، ايكر، لي و مك‌كالوم با كسب 172.330 امتياز بالاتر از روسيه كه 166.529 امتياز كسب كرده بود جايگاه نخست را تصاحب كرد. ايتاليا نيز با 164.796 امتياز به مدال برنز مسابقات دست يافت. در بخش انفرادي مردان نيكيتا ناگورني از روسيه با كسب 88.772 امتياز اول شد. اين دومين طلاي جهاني اين ورزشكار 22 ساله روس محسوب مي‌شود. او همچنين در المپيك ريو به مدال نقره دست يافته بود. بعد از ناگورني، هموطن او دالالويان با 87.165 مدال نقره مسابقات اشتوتگارت را كسب كرد و اولگ وارنيايف از اوكراين با 86.973 امتياز سوم شد. در بخش انفرادي زنان اين سيمونه بيلز بود كه با 58.999 امتياز اول شد. اين دومين طلاي پياپي جهاني اين ورزشكار در اين ماده به حساب مي‌آيد. بعد از بيلز تانگ ژيانگ از چين با 56.899 امتياز دوم شد و آنجلينا ملنيكوا از روسيه با 56.399 امتياز در جايگاه سوم قرار گرفت. از ايران نيز دو نفر در مسابقات جهاني اشتوتگارت حاضر بودند. مهدي احمدكهني در ماده دارحلقه و سعيدرضا كيخا در خرك حلقه. احمدكهني در دور مقدماتي توانست 14.433 امتياز را از داوران اخذ كند. كهني در پايان دور مقدماتي از بين 126 شركت كننده در اين وسيله به مقام ارزشمند نهم دست يافت. تا پيش از اين بهترين نتيجه تاريخ ورزشكاران ايران در وسيله دارحلقه عنوان سي و هشتمي مسابقات قهرماني جهان بوده است. سعيدرضا كيخا نيز در وسيله خرك حلقه به مصاف رقبا رفت. كيخا با كسب امتياز 11.883 به كار خود پايان داد.

چهره‌هاي شاخص ژيمناستيك تاريخ

بد نيست حالا كه به ژيمناستيك پرداخته‌ايم، يادي هم كنيم از پرافتخارترين ورزشكاران اين رشته جذاب. بدون شك اگر كمي اهل ورزش باشيد و تاريخچه مسابقات ورزشي مخصوصا المپيك را در ذهن نگه داشته باشيد، با اين دو نام آشنا هستيد: نيكولاي آندريانوف و ناديا كومانچي. نيكولاي آندريانوف ژيمناست روسي بود كه با 7 طلاي المپيك موفق‌ترين ژيمناست تاريخ تاكنون به حساب مي‌آيد. او در دوران حرفه‌اي ورزش خود توانست 15 مدال المپيك را به دست آورد و با اين حساب در جايگاه سوم در رده‌بندي ورزشكاران پر مدال المپيك قرار گيرد. او نخستين بار در سال 1972 اولين مدال المپيك خود را كسب كرد كه يك طلا و يك برنز بود. در المپيك بعدي ولي با تمام قوا ظاهر شد و توانست چهار مدال طلا و دو نقره و يك برنز را به خانه ببرد و اين اوج دوران ورزشي او بود. در المپيك 1980 او دو مدال طلا، دو نقره و يك برنز ديگر را هم به كارنامه‌اش اضافه كرد تا جمع مدال‌هايش را به پانزده برساند. البته در جام جهاني هم چهار مدال طلا و شش نقره به نام او به ثبت رسيده است. آندريانوف كه فردا سالگرد تولدش نيز هست، در تاريخ 14 اكتبر 1952 به دنيا آمد و در تاريخ 21 مارس 2011 در 58 سالگي درگذشت. زندگي آندريانوف البته روايت تلخي نيز در خود دارد. او كه سال‌ها با جذاب‌ترين حركات ورزشي در مسابقات جهاني و المپيك چشم ميلياردها انسان را به خود خيره كرده بود، در چند سال پاياني عمرش به دليل ابتلا به يك بيماري نادر قادر به تكان دادن هيچ يك از اعضاي بدنش نبود. اما ديگر چهره تاريخي ورزش ژيمناستيك كسي نيست جز ناديا كومانچي كه 5 مدال طلاي بازي‌هاي المپيك را در كارنامه دارد. ناديا ورزشكار ژيمناست اهل روماني بود كه به خاطر كارنامه بي‌همتايش در رشته ورزشي خود، به عنوان بهترين و بي‌نقص‌ترين ژيمناست در تاريخ شناخته مي‌شود. بيشتر ژيمناست‌ها كار خود را در دوران نوجواني آغاز مي‌كنند. استعداد خارق‌العاده ناديا هم در همين دوران كشف شد. او در المپيك تابستاني 1976 مونترال در حالي كه چهارده سال داشت، توانست براي اولين بار امتياز كامل 10 را از داوران كسب كند. در واقع تا پيش از نمايش خيره‌كننده ناديا در آن سال، هيچ كسي حتي فكرش را هم نمي‌كرد كه كسب امتياز كامل 10 امكان‌پذير باشد. در آن مسابقات ناديا موفق به كسب سه مدال طلا، يك نقره و يك برنز شد. در المپيك بعدي هم ناديا موفق ظاهر شد و توانست دو مدال طلا و دو نقره ديگر را به كارنامه موفقيت‌هاي المپيكي خود اضافه كند. اين ورزشكار ‌زاده 12 نوامبر 1961 در سال 1984 در حالي كه تنها 23 سال سن داشت، بازنشسته شد. او در مسابقات جهاني نيز 2 طلا و در مسابقات اروپايي 9 طلا به دست آورده است. از ديگر چهره‌هاي موفق تاريخ ژيمناستيك مي‌توان به ويتالي شربو از شوروي اشاره كرد. اين ورزشكار 12 طلاي مسابقات جهاني و 6 طلاي مسابقات المپيك را در كارنامه دارد. شربو هر 6 طلاي المپيكي‌اش را در المپيك 1982 بارسلونا صيد كرد. در بخش زنان نيز اين روزها بيشترين نامي كه شنيده مي‌شود و در همين گزارش نيز چند بار نامش ذكر شده، سيمونه بيلز است. كسي كه گفته مي‌شود قوانين فيزيك را جابه‌جا كرده است. او تاكنون 16 طلاي جهاني در كارنامه‌اش به ثبت رسانده و 4 طلاي المپيك هم به‌دست آورده است.