شجاعت پيرانه‌سر مرد منقّد

درست سه ماه پيش بود، 13 مرداد كه گفت‌وگويي با عبدالعلي دستغيب در خبرگزاري كتاب ايران نظرم را جلب كرد. گفته بود ديگر مانند دهه 40 و 50 به جريان موج‌نو شعر فارسي نگاهي منفي ندارد، چون تلقي‌اش از شعر فرق كرده است. اينكه تلقي كسي نسبت به چيزي، مثلا جرياني پيشرو در هنر، ابتدا يك چيز بوده و در گذر زمان عوض شده باشد، يك چيز است و اينكه منتقد كهنسالي در آستانه دهمين دهه از عمرش اين‌طور از آنچه در تمام اين سال‌ها بر آن پاي مي‌‌فشرده، با شجاعتي احترام‌برانگيز برگردد، چيز ديگر.

او كه سال‌هاي دهه 20 عمر خود را در كوران مبارزات سياسي دهه 30 گذراند، پس از كودتاي 28 مرداد 32 فعاليت سياسي داشت و بهاي مخالفت خود با حاكميت وقت پهلوي را با حبس يك‌ساله‌اش در زندان شيراز پرداخت. وقتي هم كه آزاد شد، از مشاغل دولتي ممنوع‌الخدمتش كردند و به ناگزير مشغول كارهايي نامرتبط به علايقش در جاهايي چون دفتر اسناد رسمي و... شد.عبدالعلي دستغيب پس‌فردا 88 ساله مي‌شود و دوروبر 6 دهه است كه مي‌نويسد. اولين كتابش، «تحليلي از شعر نو پارسي» 53 سال پيش منتشر شد و بعد از آن بيش از 50 كتاب، عمدتا در حوزه نقد و پژوهش، تاليف و ترجمه كرده است. اينكه با چه بخشي از نظرات و موضع‌گيري‌هاي اين منتقد كهنه‌كار موافق هستيم و كجاها با او زاويه‌اي آشكار داريم، مهم نيست. اهميت او اولا در تداومي است كه كارش در اين 6 دهه داشته و در ثاني، اذعان به اشتباهات خود در پيمايش اين راه طولاني است.

پيرمرد شيرازي ما كه زماني شعر نوشتن را نه امري سياسي كه عملي سياسي مي‌دانست و اين قالب نوشتاري را در حكم وسيله‌اي براي مهياسازي بستر انقلاب و مبارزه با استعمار به‌شمار مي‌آورد، امروز دريافته كه اين وظايف به عرصه‌ها و به بياني، مديوم‌هاي ديگري تفويض شده و شعر و هنر بيشتر به تاثير بر ساختارهاي ذهني انسان معطوف شده است. او امروز فيكشن و به عبارتي قصويت را اساس ادبيات و فلسفه در هر فرمي مي‌داند و اگرچه نافي تاثير اجتماعي محتمل آن نيست، بالصراحه يادآوري مي‌كند كه كار ادبيات بردن مخاطبش به عالم خيال است، بنابراين مهم‌ترين ماده خام ادبيات در معناي عام كلمه و ناظر بر همه فرم‌ها و ژانرهاي آن از نظر عبدالعلي دستغيب، از «تعهد» در حكم امر اجتماعي به «خيال» به مثابه مقوله‌اي فردي تغيير موقعيت داده است.در اين يادداشت كوتاه به دو بهانه به او تبريك مي‌گويم؛ اول زادروزش و بعد خودآگاهي نشاط‌انگيزي كه در تجديدنظر او در باب مفاهيم نظري ادبيات نهفته است. هم‌ او كه در 88 سالگي گفته است: «جريان پست‌مدرن در خوانش متن و حتي طرز بيان شاعران قديمي تاثير گذاشته و اين نشان مي‌دهد كه اين جريان عميق‌تر است و عاميت هم پيدا كرده است.»