وارونگي هوا بازهم در تهران
زهره حسامي
هشت و نيم ميليون نفر در داخل محدوده تهران زندگي مي‌كنند با حدود چهار ميليون ساختمان مسكوني، چهار و نيم ميليون خودرو و سه ميليون دوچرخه و موتور در تهران تردد دارند و 40درصد حمل و نقل داخلي تهران با خودروي شخصي انجام مي‌شود، بنابراين اگر باد و بارندگي نباشد، تهران در فصول سرد با مشكلات آلودگي هوا مواجه است. علاوه بر عوامل انساني، عوامل جغرافيايي نظير موقعيت جغرافيايي، توپوگرافي و وارونگي دمايي (اينورژن) هم در تشديد آلودگي هواي كلانشهر تهران موثرند. مهم‌ترين عامل جغرافيايي در تشديد آلودگي تهران، وارونگي دماست كه در روزهاي اخير (15 و 16 آبان ماه) با وجود تعطيلات، موجب قرارگيري هواي شهر تهران در شرايط ناسالم براي گروه‌هاي حساس شد.
برخي كارشناسان آلودگي هوا براساس بررسي آمارها معتقدند كه شهر تهران سالانه بيش از 210 روز دچار پديده وارونگي دمايي است. فصل پاييز و زمستان تقريبا از آبان ماه تا دي ماه اين پديده شدت مي‌گيرد و مدت بروز آن نيز بيشتر مي‌شود. وارونگي دما پديده‌اي فيزيكي است كه موجب مي‌شود آلاينده‌هاي هوا از جمله ذرات معلق و گازها، در هواي سرد و ساكن به جاي صعود به بالاي جو به سطح پايين‌تر جو نزول مي‌كنند و هواي سرد و ساكن مانع بالا رفتن آلاينده‌ها مي‌شود. در واقع در طول روز، پرتوهاي آفتاب هم به دليل افزايش زاويه ميل و هم به دليل كاهش دوره روز (در پاييز و به ويژه زمستان) و بعضا به‌دليل حضور احتمالي برف كه به‌شدت نور مستقيم خورشيد را بازتابش مي‌كند، اغلب نمي‌توانند زمين را گرم كنند. به اين ترتيب، هوايي كه با زمين تماس پيدا مي‌كند به سرعت سرد مي‌شود و به دماي كمتر از دماي لايه‌هاي جوي بالاتر مي‌رسد. وارونگي دمايي يك لايه به‌شدت پايدار را نسبت به جريان همرفتي مي‌سازد و به اين ترتيب هر نوع مخلوط عمودي را محدود مي‌كند. تنفس در اين هواي آلوده باعث اختلالات تنفسي و ريوي و گاه باعث بروز عوارض جبران‌ناپذيري مي‌شود. در شرايط بروز وارونگي دما، كودكان و سالمندان و كساني كه مشكل قلبي و عروقي دارند نبايد از خانه خارج شوند، استفاده از گل در محيط خانه براي ايجاد يك سيستم تهويه طبيعي و توليد اكسيژن موثر است، نوشيدن مايعات زياد و شير كمك به دفع آلاينده‌ها مي‌كند، در اين شرايط ورزش كردن نه تنها مفيد نبوده بلكه مضر هم هست، استفاده نكردن از غذاهاي سنگين، پرحجم و چرب و مصرف ماهي، تخم‌مرغ و روغن‌زيتون، سبزيجات و ميوه‌هاي فراوان به كاهش اثرات نامطلوب آلاينده‌ها كمك مي‌كند.
در پايان اشاره به اين نكته ضروري است كه كاهش آلودگي هوا نيازمند يك حركت همگاني است كه مشاركت هماهنگ مردم و مديران را به‌طور مستمر مي‌طلبد. آشنايي و ارتقاي فرهنگ محيط‌زيستي، محدوديت استفاده از تردد خودروهاي شخصي در خيابان‌ها و به‌كارگيري وسايل نقليه عمومي از جمله مترو، همپيمايي و مشاركت در استفاده از خودروهاي شخصي، به حداقل رساندن توليد زباله، نصب فيلترهاي مخصوص براي جلوگيري از انتشار دود و گردوغبار در خودروها، معاينه فني به‌موقع خودروها و تعويض خودروهاي پرمصرف و فرسوده و كاهش مصرف انرژي به ويژه در ساختمان‌ها، ازجمله راهكارهاي كاهش آلودگي هواست كه شهروندان تهراني مي‌توانند با رعايت آن در كاهش و كنترل آلودگي هوا به‌ويژه در زمان بروز پديده‌هاي وارونگي دما كه موجب تشديد آلودگي هوا مي‌شود، نقش بسزايي داشته باشند.
دكتراي محيط‌زيست