چطور مي‌توانيم يك روستا را نجات دهيم و به نمونه موفق تبديل كنيم
فرامرز پارسي
نوروز پنج سال پيش و بسيار اتفاقي از روستاي «اصفهك» رد شدم؛ روستايي استثنايي كه در ميان نخلستان‌ها قرار داشت. جوانان اصفهك توضيح دادند سال‌ها پيش در روستا زلزله آمده و اهالي تصميم به جابه‌جايي خانه‌هاي‌شان گرفته‌اند، اما آنها به عنوان نسل پس از زلزله، تصميم گرفتند تا بافت قديمي را حفظ كنند. آنها قبلا سعي كرده بودند روستا را ثبت ملي كنند اما اين كار انجام نشده بود و فقط توانسته بودند با بودجه خودشان نقشه‌برداري كنند و خاك‌هاي حمام قديمي روستا را بيرون ببرند و آنجا را به چايخانه تبديل كنند. گشتي كوتاه در روستا زدم و همان گشت مرا به الگوهاي معماري آنجا علاقه‌مند كرد. به آنها قول كمك دادم. آن سال در دانشگاه يزد معماري تدريس مي‌كردم و آن ترم در يزد و ترم‌هاي بعد در دانشگاه آزاد و دانشگاه تهران كلاس‌هاي درس را در اصفهك برگزار و با دانشجويان طرح مرمت روستا را تهيه كرديم. همچنين در گفت‌وگو با اهالي و تسهيل‌گري به روستاييان توضيح داديم، احياي بافت و مرمت چطور مي‌تواند ارزش‌هاي فرهنگي روستا را حفظ كند. آنها كه زلزله را ديده بودند از بازگشت دوباره به اين خانه‌ها مي‌ترسيدند اما ما توضيح داديم با مرمت مي‌توان وضعيت سازه‌اي روستا را ارتقا داد و در نهايت دو خانواده مرمت را پذيرفتند. علي حسيني، محسن مهدي‌زاده، مصطفي يعقوبي و حميد حسيني از روستايياني بودند كه از همان ابتدا مشاركت جدي در اجراي پروژه داشتند و موفقيت در طرح اوليه با كمك آنها باعث شد بقيه روستاييان هم داوطلب شوند كه در مجموع هشت خانه براي اقامتگاه مرمت شد. پس از آن يكي از خانه‌ها رستوران و ديگري نيز به شربت‌خانه تبديل شدند و حمام روستا به شيوه قديمي و خزينه درآمد. در ادامه مسجد و مدرسه روستا هم مرمت شدند و به اينجا رسيديم كه حالا مدرسه قديمي روستا تبديل به پژوهشكده خشت شده و از دانشگاه‌هاي ايران و خارج از كشور پژوهشگران براي دوره‌هاي آموزش خشت به آنجامي‌آيند. با استقبال خوب روستاييان تلاش كرديم تا در قالب يك نهاد «حقوقي گردشگري» روستا را ساماندهي كنيم و خدمات يكسان‌سازي شود و شركتي سهامي با حضور روستاييان و تعاوني براي صنايع دستي زنان روستا راه‌اندازي شد.اين روزها 70 شغل در اصفهك از راه گردشگري ايجاد شده، مهاجرت معكوس براي اهالي روستا اتفاق افتاده و سال گذشته گردش مالي روستا به رقمي در حدود 700 ميليون تومان رسيده است. پروژه احياي بافت قديمي اصفهك هم تاكنون جوايز مختلف داخلي و بين‌المللي را كسب كرده كه از جمله آنها جايزه سوم آسيا، جايزه ويژه مجله معمار، جايزه دوسالانه ونيز است. در روزهاي اخير نيز اين پروژه به بخش نهايي
To Do award كه جايزه گردشگري است، راه يافته است. اين جايزه در كشور آلمان برگزار مي‌شود و به پروژه‌هاي گردشگري كه به جنبه‌هاي محيط زيستي و فرهنگي توجه كرده باشند، تعلق مي‌گيرد. امسال 1000 پروژه از كشورهاي مختلف دنيا در اين جايزه شركت كردند كه پروژه اصفهك جزو هفت پروژه انتخابي است؛ هفته گذشته نيز يكي از داوران از آلمان آمد و با اهالي گفت‌وگو و زيرساخت‌ها را بررسي كرد. در مرمت اصفهك تنها از خشت بهره گرفته‌ايم و از مصالح جديد استفاده نشده است، حتي تزريق ترك‌ها با رس يا گچي كه خودشان داشتند، انجام شد و براي مقاوم‌سازي و گرفتن رانش نيز از چوب و كش‌هاي فلزي استفاده كرديم. در اصفهك كولر وجود ندارد با اين تئوري كه منطقه طبس در تابستان گردشگر زيادي را جذب نمي‌كند و بايد براي 9 ماه سال برنامه‌ريزي داشته باشد. همچنين براي گرمايش زمستان نيز تنها از كرسي استفاده مي‌شود. در اصفهك برق‌كشي تنها براي روشنايي داخلي است و در كوچه‌ها و شب هنگام فانوس روشن مي‌شود، تا هم آلودگي نوري نداشته باشد و هم در مصرف انرژي صرفه‌جويي شود. با توجه به حجم بالاي آب مصرفي در زمان حضور گردشگران، آب مصرفي روستا بازيافت مي‌شود و در كشاورزي از آن استفاده مي‌كنند. در سطح روستا نيز جداسازي زباله انجام شده و با سطل‌هاي زباله كه از تنه درختان نخل خشك درست شده، زباله‌هاي خشك جدا و به طبس فرستاده مي‌شود. عدم استفاده از نايلون براي بسته‌بندي و سفره، استفاده از سفره پارچه‌اي و پاكت‌هاي كاغذي و ظروف سفالي از ديگر راهكارها براي توجه به ابعاد محيط زيستي در اين پروژه است. خوشبختانه نظر داور آلماني به اين فعاليت‌ها مساعد و به ما اين اميدواري را مي‌دهد كه اصفهك بتواند جايزه To Do را كسب كند.