نهالكاري بي‌هدف
رضا شيخ‌پور
اخيرا خبرگزاري جمهوري اسلامي در گزارشي ادعا كرده كه جمعي از فعالان محيط‌زيست با جلب مشاركت مردمي مي‌خواهند ظرف پنج سال بيش از يك ميليارد درخت را در ايران بكارند.
هر چند كه كاشت نهال و پرورش درخت هم در آداب و فرهنگ ايران باستان و هم در آيين اسلام محترم شمرده شده اما برخورد احساسي با اين امر محترم و مقدس، منجر به صرف هزينه‌هاي گزاف مادي و معنوي مي‌شود. آنچه كاشته مي‌شود نهال است نه درخت و نهال‌هاي كاشته شده همچون نوزاد يك انسان نياز به مراقبت و نگهداري دارند تا رشد كنند و بالغ شوند. افزايش سرانه فضاي سبز در كشور و گسترش پوشش گياهي در سرزمين نيازمند به مطالعه، برنامه‌ريزي و تعيين تعهداتي براي نگهداشت و پرورش نهال تا رسيدن به مراحل انتهايي شكل‌گيري درخت است. كاشت نهال بدون شناخت ميكروكليماي هر منطقه و سازگاري اكولوژيكي گونه‌هاي گياهي با محل كاشت و نيز عدم تعيين شرح وظايف و تعهدات براي نگهداشت عرصه‌هاي نهالكاري شده را مي‌توان به نهالكاري بي‌هدف تعبير كرد. جداي از ابعاد فني اين موضوع، وعده كاشت يك ميليارد اصله نهال طي پنج سال، باتوجه به برنامه محور نبودن مديريت در ايران، به واقعيت تبديل نخواهد شد مگر اينكه عزمي جدي براي تحقق اين مهم صورت پذيرد. اگر در اتيوپي در يك روز بيش از 300 ميليون اصله نهال كاشته شد، حاصل پنج سال برنامه‌ريزي بود به نحوي كه طي پنج سال با تامين اعتبارات مالي از سازمان‌هاي بين‌المللي و مطالعه و برنامه‌ريزي جامع و توليد نهال توسط مردم، درنهايت نخست‌وزير اتيوپي يك روز را تعطيل عمومي اعلام كرد تا اين تعداد نهال توسط مردم كاشته شود.
ما در كشورمان بيش از 8000 گونه گياهي داريم كه خاستگاه اكولوژيكي متفاوتي دارند؛ حتي برخي گونه‌ها داراي چندين واريته هستند كه به مناطق خاصي تعلق دارند؛ به عنوان مثال درخت نمدار در شمال كشور بيش از 10 واريته دارد كه هر يك متعلق به رويشگاه خاص خود است. مطالعه براي كاشت نهال نيازمند همكاري مشترك دانشگاه و بخش تحقيقات و سازمان متولي جنگل است. ابتدا بايد زون جنگلي و مرتعي توسط دفتر مطالعات سازمان متولي منابع طبيعي ايران شناسايي شود و همچنين عرصه‌هاي موسوم به اكوتون (مرز جنگل و مرتع) كه قابل توسعه به جنگل است نيز معرفي شود. سپس با همكاري معاونت امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور، گونه‌هاي گياهي مناسب كاشت براي هر منطقه نيز شناسايي شده و درنهايت با تامين اعتبارات لازم براي نگهداشت نهالكاري‌ها، در قالب طرحي مدون كه به تصويب شوراي عالي جنگل و مرتع رسيده باشد، اين نهضت ملي را مديريت كرد. تعداد نهالي كه در حال حاضر سازمان جنگل‌ها در سال توليد مي‌كند حدود 25 ميليون اصله است و تا رقم 200 ميليون اصله در سال خيلي فاصله دارد! بنابراين بدون برنامه‌ريزي دقيق، وعده كاشت يك ميليارد اصله نهال طي پنج سال در كشور، وعده‌اي پوچ خواهد بود كه جز سلب اعتماد عمومي از نهادهاي مدني و فعالان محيط‌زيست به خاطر ارايه ارقام غيرواقعي، ثمره ديگري نخواهد داشت. ارايه آمارهاي غيرواقعي طي سال‌هاي گذشته توسط دستگاه‌هاي دولتي در ارتباط با سطح جنگل‌هاي كشور، ميزان تخريب جنگل‌ها و مراتع و سير نابودي اكوسيستم‌هاي طبيعي، منجر به بي‌اعتمادي اجتماعي نسبت به دولتي‌ها در ايران شده است؛ متاسفانه ارايه آمارهاي غيرواقعي مشابه و وعده‌هاي رويايي و بدون پشتوانه از سوي فعالان محيط‌زيست و منابع طبيعي نيز آنان را به سرنوشت بي‌اعتباري مديران و نهادهاي دولتي دچار خواهد كرد.